Kiăng hơđong bruă sĭ mơdrô thun anai tơnap biă mă. Hơdôm boh sang anŏ bruă sĭ mơdrô anet kơnong sĭ mơdrô du bla, aka ƀu khin tuh rơyuh abih ôh, bơ mơnuih ngă hmua sư̆ rơbư̆: Sĭ mơtam hŭi kơphê nua đĭ na nao, dŏ djă pioh anai hŭi kơphê trun hĭ.

Ơi Nguyễn Trọng Ngọc hơmâo sang bruă sĭ mơdrô kơphê sui thun ƀơi Krông Pač, tơring čar Dak Lak. Thun hlâo, djơ̆ hrơi kar hăng anai, sang bruă sĭ mơdrô gơñu hơmâo blơi truh 600 tơn kơphê asar krô, rơnoh prăk pơtum blơi abih 24 klai. Bơyan kơphê thun 2023-2024 anai, mah kơphê amăng mơnuih ƀôn sang dŏ lu đôč, prăk pioh blơi ăt ƀu kơƀah lơi, samơ̆ sang bruă gơñu kiah blơi mă ƀiă đôč. Tui hăng ơi Ngọc, sa črăn lĕ yua mơnuih ƀôn sang dŏ djă pioh kơphê amăng sang anŏ tơguan nua đĭ lĕ sĭ mơdrô, sa črăn dơ̆ng nua kơphê đĭ trun lu đơi, anom bruă sĭ mơdrô hŭi lup leč hĭ, sư̆ rơbư̆ aka ƀu khin pơsit ôh. Rơđah biă ñu, rơnuč blan 8 truh akŏ blan 12, rơnoh sĭ kơphê đĭ na nao amăng 7 hrơi mơtam, samơ̆ hơmâo hrơi trun na nao amăng 1 blan. Amăng anun, hơmâo hrơi trun dŏ 7 klăk prăk lơ̆m sa tơn. Amăng blan 12 thun 2023 phrâo rơgao, nua kơphê ăt đĭ tui, hơmâo mông đĭ truh 70 klăk prăk sa tơn, samơ̆ ră anai trun glăi dơ̆ng yơh. Hơdôm hrơi hăng anai, rơnoh trun tui 2 klăk prăk laih sa tơn. Ơi Ngọc lăi, amăng mông anih sĭ mơdrô kơphê đĭ trun nua ƀu lê̆ anŏ kah hăng ră anai, ñu ăt tŭ ư hăng hơdră sĭ mơdrô khom pơkă hnong kah hăng ră anai:

“Kơphê amuñ biă đĭ trun. Dưi ƀuh nua trun ƀu hmao thâo ôh, tui anun lĕ ta lup mơtam, tơdah tui hăng rơnoh sĭ mơdrô, djă pioh ta hơmâo ƀiă mơ̆n kơmlai, tơdah ƀu hơmâo kơmlai lĕ ăt dŏ hnong rơnoh prăk ta. Sit mơ̆n tui hluai rim črăn anih anom sĭ mơdrô laih anun tui hăng kâo ƀuh, blơi hlâo, tơdơi kơ anun kah sĭ djơ̆ hăng tơlơi phiăn juăt hơmâo mơ̆n".

Nua kơphê đĭ trun hăng rơnoh trun đĭ ƀu kơnong sa tơlơi lông lăng hăng anom bruă sĭ mơdrô đôč ôh. Lu mơnuih ngă hmua pla kơphê ăt tơnap mơ̆n kiăo tui, dŏ pơmin sư̆ rơbư̆ sĭ hă ƀô̆, sĭ mơtam ƀudah tơguan ƀiă kiăng đĭ nua hloh. Yă Nguyễn Thị Nguyệt dŏ pơ să Ea Yông, tơring glông Krông Pač hơmâo 2.900 phun kơphê pla plah amăng đang sầu riêng. Hơdôm thun hăng anai, boh sầu riêng hơmâo rơnoh, djơ̆ bơyan mơ̆n anun sang anŏ ƀu sĭ mơtam ôh kơphê tơguan kơphê đĭ nua ƀiă sĭ, samơ̆ aka ƀu hơmâo thun pơpă ôh ñu sĭ kơphê hrơi mông nua đĭ hloh:

“Thun 2021-2022 kâo sĭ hăng rơnoh 35.000 prăk sa kg. Yua mông anun kiăng prăk či yua, thun anun kơphê đĭ djơ̆ hrơi ñu mơ̆ng 38-48 rơbâo prăk sa kg dŏ pơmin kơphê đĭ na nao đôč samơ̆ trun hĭ, ta sĭ rơgêh hơ-ưi mơ̆n hiư̆m mơ̆ng ngă dơ̆ng. Bơ thun 2022-2023 lĕ kâo ăt tơguan nua đĭ truh 69 truh 70 rơbâo prăk pơmin ñu dŏ đĭ na nao dơ̆ng mơ̆n hnun kah sĭ, anai trun hĭ dŏ 65 rơbâo prăk sa kg hăng yua kiăng prăk anun sĭ hĭ hơdôm anun. Thun anai, aka ƀu hăt ba sĭ ôh, dŏ jŭ yap lăng amơ̆i hăng tơguan lăng ñu ƀu đĭ dơ̆ng tah hă. Sit kiăng prăk yua lĕ nao sĭ săi dơ̆ anun baih lah, nua đĭ lĕ dŏ tơguan, nua trun lĕ hiư̆m mơ̆ng ngă dơ̆ng”.

Kơphê yơh anŏ ngă pơtrut pơđĭ kyar kual Dap Kơdư, boh nik ñu ƀơi tơring čar Dak Lak. Rơnuk kơphê đĭ pơmă hloh hlăk hơdôm thun 1995-1996, kơphê yơh djru kơ Dak Lak dưi tŭ mă rơnoh pơđĭ kyar truh 20% sa thun. Samơ̆ tơdơi kơ hơdôm thun nua kơphê đĭ kar anun, juăt ñu rơwư̆ rơwang trun nua sui thun, kiăo tui anun, lu tơlơi sat răm ngă kơ ƀing sĭ mơdrô dong hnưh, bơwih ƀong huă tơnap tap lup leč kơtang, lu sang sĭ mơdrô tơl đuăi kơdŏp yua ƀu anăm tla hnưh, ngă kơ lu sang anŏ nao mơ-it kơphê bơbeč yua.

Mă bruă amăng anih anom sĭ mơdrô truh 30 thun, dơnong sĭ mơdrô kơphê pơ dêh čar tač rơngiao hăng hơmâo čih pioh bruă mă aka ƀu thun pơpă ôh lup, ơi Lê Thanh Sơn, Khua anom bruă Marketing kông ty sĭ mơdrô hăng tač rơngiao 2 tháng 9 anăn iâu klah čun (Simexco) Dak Lak brơi thâo, nua kơphê đĭ, rơnoh pleh ploh ăt lu mơ̆n, anom bruă sĭ mơdrô khom đing nao kơ hơdră pơhlôm hŭi hơmâo tơlơi truh sat trun nua. Kah hăng bơyan kơphê thun anai, bruă pơdar rơnoh prăk sĭ mơdrô hmar lĕ yôm biă mă, kiăng dưi bong glăi hăng anŏ či truh hơmâo hăng pơhrŏ ƀiă tơlơi răm ƀăm:

“Bơyan kơphê thun 2023-2024, ƀing gơmơi hơmâo bruă mă phara ngă hiư̆m pă pơphun bruă mă sa amăng plĕ wai lăng anŏ či truh hơmâo, blơi gơnam hăng lu hơdră phara, laih dơ̆ng pơphun bruă mă pơkra ming, sĭ mơdrô ƀơi sang bruă mơtam hăng pơtrut tañ ĕp prăk blơi glăi. Rơngiao kơ anun, pơtrut hmar bruă hyu blơi kơphê pioh kơ-uă pơkra ming pơjing tơpung kơphê, laih anun blơi hăng rơnoh pơmă mơ̆ng mơnuih ƀôn sang sĭ glăi bơyan anai”.

Đơ đam tơring čar Dak Lak ră anai hơmâo 213.000 ha kơphê, rơnoh kơphê pĕ pơhrui bơyan thun 2023-2024 lĕ him lăng hơmâo 580.000 tơn kơphê. Rơnoh kơphê sĭ mơdrô him lăng hơmâo truh 330.000 tơn. Tơdah hăng rơnoh sĭ pơmă kah hăng ră anai anŏ đĭ trun plai ƀiă lĕ pơ anăp adih, prăk sĭ mơdrô hăng tač rơngiao mơ̆ng anom bruă kơphê amra pơhrui glăi truh 900 klăk dolar Mi. Hrŏm hăng anun hneč mă anŏ gêh găl sĭ mơdrô ƀơi anom sĭ mơdrô phrâo, Dak Lak ăt amăng jơlan pơđĭ tui bruă mă ngă pơhiam tŭ yua gơnam sĭ mơdrô, kơtưn pơhưč tuh pơ alin amăng bruă pơkra ming tong ten. Lăng kơ anŏ hiam jơman ia kơphê arăng mơñum hăng asar kơphê krô laih anun pơđĭ tui rơnoh pơkra ming tong ten yơh jing hơdră bruă jŭ yap hơđong kjăp mơ̆ng anom bruă pơkra gơnam sĭ mơdrô, bĕ hĭ tơlơi răm ƀăm truh sat mơ̆ng anih anom sĭ mơdrô.