Hăng jơlan gah “lŏn klă, đang hiam, mơnuih ngă đang suaih pral”, neh wa djuai ania Bahnar ƀơi să Glar, tơring glông Đăk Đoa, tơring čar Gialai pơjak nao rai ngă kơ phê hơdjă tui tơhnal pơkă Rain Forest. Ƀu djơ̆ kơnong kơ pơđĭ lu mrô bôh ôh mơ̆ ñu dô̆ sĭ hmâo nua lu dong.

Ayong Xuân (djuai ania Bahnar) ƀơi plơi Groi Wêt, să Glar, tơring glông Đăk Đoa, tơring čar Gialai lĕ sa amăng hơdôm bôh sang anô̆ ba jơlan hlâo amăng plơi pla kơ phê tui tơhnal pơkă Rain Forest. Ñu brơi thâo, ñu khom pơplih hơdră pla lom đang pla hmâo tha sui thun, 1,5 ektar mơ̆ kơnong pơhrui hmâo 3 tơn rim bơyan. Mơng hrơi ñu gum hrom hơdră ngă đang tui Rain Forest amăng thun 2020, đang kơ phê klă hloh lu biă. Gum hrom hơdră anai, ayong Xuân dưi pơtô brơi hơdră trơ̆i rah than ngan kơ phê, rông rok kiăng lŏn pơsah hăng mă yua kơđuh kơ phê pơđăm ngă kơmok pruai, hăng pơgang arong hlăt hăng jrao sinh học. Hăng hơdră ngă anai, prăk mă yua hrŏ trun 20% bơhmu hăng hlâo hăng pơhrui glăi hmâo giăm truh 5 tơn asar krô.

  “Gum hrom hơdră anai sa lĕ ba glăi ayuh hyiăng klă hiam, drơi pô lĕ mơnuih mă bruă lĕ hmâo bôh tŭ yua klă kơ tơlơi suaih pral. Dua lĕ ta kiăng anăp nao truh tơlơi pơhlôm kơ gơnam mă yua kơ mơnuih mơnam lom mă yua kơ phê. Rơngiao kơ pơkra kơ phê hơdjă, kâo hăng neh wa amăng plơi čang rơmang kơ phê mơng djuai ania Bahnar pơkra rai amra dưi pơkra dơlăm hloh, kiăng hmâo sa kơ phê yua neh wa Bahnar pô ƀơi să Glar pơkra rai. Mơng anun kơ phê amra dưi sĭ hyu ƀơi djop anih, đa lĕ ba hyu sĭ pơ̆ dêh čar tač rơngiao, pơpŭ asar kơ phê mơng djuai ania Bahnar pơkra”.

  Tui hăng anun, bơyan kơ phê phrâo rơgao, ayong Uê, ƀơi plơi Tươh Klah, să Glar hmâo 2 ektar đang kơ phê gum hrom hơdră kơ phê hmâo tŭ yap. Tui hăng ayong Uê, hlâo adih, prăk mă yua blơi kơmok, apah mơnuih mă rok, pruih ia, pĕ kơ phê abih bang năng ai ñu 100 klăk prăk sa thun. Mơng hrơi gum hrom hơdră, prăk mă yua hrŏ trun lu laih. Rơngiao kơ anun, lom pĕ pơhrui, ñu ruah hơdôm asar kơ phê tơsă kiăng klă hiam dong asar kơ phê. Bơyan phrâo rơgao, sang anô̆ pĕ hmâo năng ai ñu 7 tơn asar kơ phê krô, rơngiao kơ prăk mă yua kơ bruă lĕ kơmlai hmâo 150 klăk prăk. Ayong Uê lăi pơthâo:

“Lom jing pô ba jơlan hlâo pơplih pơkra ăt tơnap mơn, samơ̆ lom ngă kâo ƀuh truh kih lĕ tơlơi kâo pơmin amăng pran jua lĕ pơtă neh wa ngă tui pô. Kâo lăng ƀuh sa tơlơi ngă kơ hơdjă ăt lĕ hmâo bôh tŭ yua kơ tơlơi suaih pral, nua ñu đĭ lu hloh, djru hrŏ trun rin rơpa”.

  Bơyan kơ phê 2022-2023, Anom mă bruă hrom gah đang hmua hăng sĭ mơdrô Lam Anh pơlir hăng 36 bôh sang anô̆ mơnuih ƀôn sang (24 bôh sang lĕ djuai ania Bahnar) pok pơhai hơdră đang pơplih bruă ngă tui tơhnal pơkă Rain Forest hăng kual lŏn prong giăm truh 70 ektar. Hơdră ƀu kơnong kơ djru brơi hơdôm đang kơ phê hơđong mrô bôh kơ phê, đĭ tui anô̆ klă ôh mơ̆, ñu dô̆ đĭ tui nua gơnam hrom amăng sa anih pla. Ơi Lê Hữu Anh – Khua Anom mă bruă hrom brơi thâo. Bruă pơkra rai kơ phê klă hiam dô̆ pơjing phun akha pioh anom mă bruă hrom pok pơhai pơkra dơlăm tui, pơjing anăn gơnam. Ră anai, anom mă bruă hrom hmâo laih kơ phê pơkra tơpung klă hiam hmâo anăn Slarland, dưi tŭ yap gơnam OCOP 3 asar bôh pơtŭ mơng Gialai.

 “Lom ha amăng plĕ neh wa pơplih dưi pơkra kơ phê hơdjă, ngă kơ phê pioh uă jing tơpung, pơjing rai kơ phê hna mah, kơ phê klă hiam ăt lĕ sa anô̆ gal pioh đĭ nua klă hloh kơ gơnam kơ neh wa. Anom mă bruă hrom ăt kơsem min mơn hăng ƀơƀrư̆ pok pơhai bruă sĭ mơdrô tui jơlan măi mok, ba kơ phê mơng anom mă bruă hrom amăng jơlan sĭ mơdrô tui măi mok hăng hmâo bruă mă Sale kiăng ngă hiưm hơpă prăk pơhrui glăi jai hrơi jai lu kơmlai, ba glăi nua ñu kơ mơnuih pla kơ phê”.

Yă Giang H’Hom, Kơ-iăng Khua Jơnum min mơnuih ƀôn sang să Glar pơsit: Bruă mă yua hơdôm tơhnal pơkă jar kơmar amăng bruă pơkra kơ phê lĕ yak pơplih prong amăng bruă pơkra kơ phê ƀơi să, pơjing rai kơ phê klă hiam kơ mơnuih mơnam, pơđĭ tui nua gơnam, laih anun pơhlôm klă lŏn drŏn, ayuh hyiăng. Anô̆ pơplih klă anai glăk lar hyu pơ̆ hơdôm bruă pơkon, djru pơplih tơlơi pơmin, hơdră ngă mơng mơnuih ƀôn sang:

“Hlâo adih akă hmâo hơdră pơtrun pơdŏng bruă pơlir hơbit, kơ phê 4C, neh wa ăt mă yua mơn hơdră phrâo hơđăp, ƀu hmâo lu bôh, samơ̆ mơng hrơi hmâo jơlan hơdră pơlir hơbit anai neh wa ăt mă yua mơn bôh thâo phrâo amăng ruă pla pơkra lĕ, hơdôm bôh sang anô̆ ngă hlâo kơ anun pơhrui glăi ƀiă samơ̆ tui jơlan pơlir hơbit hmâo laih nua ñu yôm hloh. Să čang rơmang bruă pơlir hơbit anai ƀu djơ̆ kơnong kơ ƀơi să ôh mơ̆, dô̆ kiăng hơdră anai hmâo lu hloh dong kiăng djru phun kơ phê mơng neh wa hmâo nua lu hloh, djru hrŏ trun rin rơpa”.

 Rơngiao kơ să Glar, hơdôm kual kơ phê pơlir hơbit, pơkra hăng sĭ kơ phê tui jơlan gah hơdjă pơhlôm akô̆ tlôn glăk dưi pơhư prong hyu djop tơring glông Đăk Đoa hăng wot tơring čar Gialai. Hơdôm jơlan pơlir hơbit anun hmâo tô nao rai laih ngăn rơnoh hăng bôh thâo mơng mơnuih ngă đang kơ phê, anom mă bruă hrom hăng anom bơwih ƀong, djru bruă kơ phê djă kơjăp bruă ba jơlan hlâo amăng pơđĭ kyar bơwih ƀong, hrŏ trun rin rơpa hăng pok phun kơ pơlir hơbit – pơđĭ kyar hơdôm bruă pơkon ƀơi kual plơi pla Gialai./.