Mơng mơguah, amăng yang An Toàn lăng bơbrui yua kơthul, angĭn thut thưt rơ-ơ̆. Laih anun lĕ asăp por hyu ƀâo hiam mơng glai rưng…anai lĕ asăp ƀâo hiam mơng phun quế. Anai lĕ sa djuai phun pla arăng wơr hĭ sui laih, yua pla sui thun kah dưi koh pơhrui, sĭ ƀu hơmâo nua. Ơi Đinh Ram (djuai ania Bahnar) dŏ amăng ƀut plơi 1 hơdor glăi:

“Hlâo adih, neh met wa ƀơi anai ngă bruă anai tơnap tap biă mă, yua anun ƀu hơmâo hlơi ôh ngă bruă anai, ƀu koh mă yua ôh, pioh truh phun tha, ăt ƀiă đôč mơnuih pla, yua phun quế mơng 15-20 thun kah mơng koh pơhrui, sui đơi anun ƀu hơmâo hlơi pla. Arăng pla lu hloh lĕ phun hơbơi plum cao sản 2 thun buč ha wŏt”.

Năng ai ñu phun quế arăng wơr hĭ yơh. Samơ̆, giăm anai ia ƀâo mơnâo mơng phun quế hơmâo ngă mơdưh mơng sa čô nai ia jrao, anun lĕ amai Võ Minh Mơ, thun tơkeng 1991. Amai Mơ hrŏm hăng rơkơi ñu lĕ Đinh Lê Tuấn Anh, djuai ania H’rê, akŏ pơjing anom bơwih ƀong hrŏm pơkra kyâo jrao hăng bơwih ƀơwang An Lão ƀơi ƀut plơi 2, să An Toàn.

“Lơm kâo glăi pơ anai, kâo ƀu pơmĭn sa anih ƀu hơmâo glông hrĭp pioh yua telephôn, apui lơtrik ƀu hơmâo, ia neh met wa ăt pơgiăng rai hăng kơthung pơprong pioh yua. Ƀu hơmâo sang juă glai. Kâo pơmĭn rơnuk 5.0 anai neh met wa ăt hơdip tui anai, truh hơbin kah mơng pơplih. Kâo lĕ mơnuih tơkeng rai mơng kual glai rưng anai tơdah ƀu dưi ngă pơdong sah mơng kual glai rưng anai hiưm ta či ngă. Anun lĕ dua rơkơi bơnai pơsit glăi pơ anai, đing nao kual pla phun quế kiăng ngă tui tơlơi pơmĭn.

Lui hĭ bruă mă hơđong, ayong Tuấn Anh hrŏm hăng bơnai ñu hơkrŭ glăi bruă pla phun quế pioh glăi mơng ơi yă. Hơdôm hrơi blung a lu tơnap tap, samơ̆ ƀing gơñu ăt gir run ngă mơn. Amai Võ Minh Mơ brơi thâo:

“Lơm ƀing gơmơi pơphun bơwih ƀong mơ̆ ăt ƀu thâo gah bruă sĭ mơdrô, kơnong hơ-ưi yua phun quế wơr hĭ. Kiăng hơkrŭ glăi bruă anai kiăng hrăm glăi mơng blung a. Blung hlâo ƀing gơmơi ngă ƀơi ƀut plơi 3 samơ̆ ƀing gơmơi pơhrui ƀu hơmâo yua ayuh hyiăng rơ-ơ̆ pơsah đơi. Ƀing gơmơi ba nao amu krô, ngă prăk pơkra pơjing lu tui. Anun kâo pơmĭn ngă hiưm pă kiăng prăk duh hrŏ ƀiă, ƀing gơmơi pơsit ba rai abih pơ anai kiăng hơđong pơkra pơjing. Kâo amra ĕp mơnuih djuai ania Bahnar mă bruă kiăng ƀing gơñu hơmâo prăk apah”.

Đa rơngiă abih, samơ̆ dua rơkơi bơnah ăt gir run, tŏ tui mut amăng glai rưng. Yua lui hĭ ngă, pioh phun quế čăt lui ruh amăng glai rưng. Mơng hrơi anom bơwih ƀong hrŏm akŏ pơjing, neh met wa lăng phun quế phara yơh. Yă Đinh Thị Nữ dŏ amăng ƀut plơi 2 brơi thâo:

“Đưm hlâo adih 1 kĭ quế 2 rơbâo, đa arăng ƀu gưt hlơi ôh. Ră anai quế hơmâo nua laih, arăng pioh yua, anun lu mơnuih pla. Hlâo anun sa kơsăk pơprong, 1 phun hơmâo 2 rơbâo, ră anai dưi ƀiă yơh, hlâo adih ƀu thâo ngă, kơnong lôk hơđuh, anai mă abih, hla ñu arăng ăt kiăng mơn”.

Mơng bruă arăng lui ruh, ră anai rĭm pok hla, hơđuh jing yôm biă mă. Đăo gơnang glăi, asăp ƀâo hiam mơng phun quế glăk pôr hyu ataih tui. Tơlơi pơplih anai ăt hơmâo gong gai ƀon lan tŭ yap. Ơi Nguyễn Văn Vân, kơ-iăng Khua Jơnum min mơnuih ƀôn sangíă An Toàn lăi:

“Ră anai kual pla phun quế ƀơi An Toàn giăm 40 ektar. Blung hlâo sĭ mơdrô tơnap tap, tơdơi kơ hơmâo anom bơwih ƀong hrŏm An Lão djru brơi neh met wa blơi pơhrui, hơmâo sa gơnam arăng tŭ yap OCOP, ƀon lan ăt hur har mơ-ak biă mă. Pơ anăp anai ăt tŏ tui gum hrŏm hăng anom bơwih ƀong kiăng črâo brơi anom bruă blơi pơhrui, pơkra gơnam kiăng ba sĭ mơdrô pơ anih pơprong ƀiă. Amăng tơlơi pơtrun jơnum ƀon lan ăt rơkâo pok prong kual pla phun quế mơng 50-70 ektar”.

Ƀu kơnong hăng hơđuh phun quế mơng glai rưng, dua rơkơi bơnai amai Mơ hơmâo pơkra rai 4 gơnam: gơnam yua tơnă hơbai, hơđuh quế amu krô, čuh ƀâo hiam hăng apui alin hơđuh quế. Hơdôm gơnam pơkra anai hơmâo pơdă amăng gơnam OCOP hăng prap ba sĭ mơdrô lu anih. Dua rơkơi bơnai amai Mơ iâu anai gơnam anai lĕ hăng anăn yôm phăn biă mă, anun lĕ “B’rê”.

“B’rê lĕ boh pơhiăp mtu hrŏm kơplah wah djuai ania Bahnar hăng H’rê. B’rê kar hăng ayong adơi djuai ania Bahnar-H’rê lĕ sa boh sang anŏ dŏ hơdip ƀơi anai. Tơlơi anai yôm biă mă hăng kâo yua anun kâo pơanăn gơnam anai hlao. Nao pơpă arăng ăt juăt iâu kâo lĕ Mơ B’rê hăng tơlơi čang rơmang lĕ ba asăp quế bâo hiam mơng djuai ania pô jai ataih tui”.

B’rê ƀu djơ̆ kơnong anăn gơnam đôč ôh mơ̆ ăt lĕ tơlơi ƀuăn hăng glai rưng, hăng bruă mă, djă pioh pran adơi ayong ƀơi kual glai rưng An Toàn. Neh met wa kiăng khăp, mơng tơlơi gir run ngă mơdưh asăp ƀâo hiam mơng phun quế mơng dua rơkơi bơnai dŏ hlăk ai ƀơi anai, mơng ia hơ-uh, ia hâ̆u tơdjoh trun amăng glai rưng, asăp quế ƀơi amăng yang anai hơmâo ngă hơdưh, ba glăi tơlơi đăo gơnang hăng tơlơi hơdip phrâo brơi plơi pla./.