Lăng nao kơ anŏ klă, bruă pơđĭ tui pla boh sầu riêng hlăk djru ngă hrŏ đơ đam pla kơphê ƀuh sit nik yơh. Lăng nao kơ anŏ ƀu klă lĕ, bruă pla boh sầu riêng lu đơi sa amăng plĕ sit mơ̆n hŭi hơmâo ba truh tơlơi ƀu klă, tơdơi anai anih blơi ƀiă, anih sĭ lu rơbêh, jing pleh ploh hĭ. sa tơlơi dơ̆ng ngă kơ bruă pla sầu riêng Việt Nam ƀu đing nao, anun lĕ bruă lu pok prong đơ đam pla tŭ kơ hơmâo, wơ̆t hăng lu dêh čar amăng kual Ngŏ dơnung ASIA ta juăt lăi Đông Nam Á. Ƀơi anŏ tơl dêh čar Khač, sa boh dêh čar hơmâo bơyan puih sui adai rơ-ot hai ăt gir run pơđĭ kyar pla djuai boh anai mơ̆n, djuai boh anai kơnong djơ̆ hăng gêh găl ƀơi kual lŏn pơ-iă lu đôč (nhiệt đới).

Ayong Trương Quang Tỉnh, să Pơng Drang, tơring glông Krông Ƀŭk, tơring čar Dak Lak jing mơnuih kơhnăk bruă hmua kỹ sư lu thun laih lir hơbit hăng bruă mă pla boh sầu riêng, djru lu hơdră brơi mơnuih ƀôn sang thâo tơlơi pơtô kơ bruă ngă hmua biă mă ñu ƀing ngă hmua blôk prong. Tui hăng ñu, bruă ngă anai hơmâo tơlơi pơhno prong biă mă kơplah wah lu dêh čar anun kiăng hrăm tui na nao tơlơi thâo hăng bruă ngă găn rơgao. Yua kơ anun, ñu hrom hăng ƀing ngă bruă hơbit hăng ñu hơmâo nao ĕp lăng tơl anih đang hmua pla boh sầu riêng pơprong Đông Nam Á kiăng hrăm tui.

Amăng anun, anih lăp nao ĕp phun lĕ Thai Lan, yua pla boh sầu riêng sui thun, hơmâo lu pơjeh boh sầu riêng hmư̆ hing; đơ đam pla, boh pơhrui glăi hăng prăk sĭ mơdrô ludong mrô sa, mrô dua ƀơi rŏng lŏn tơnah. Tal nao čuă hăng ĕp lăng phrâo anai hloh hrom hăng ƀing pô hmua blôk prong pla sầu riêng ƀơi tơring glông Krông Pač nao pơ tơrign čar Chanthaburi, anih hmư̆ hing hloh Thai lan pla sầu riêng, hơmâo ba glăi sa tơlơi hrăm prong, laih dơ̆ng djru gơñu đăo kơnang kjăp hloh:

“Ƀơi Thai Lan hrăm tui hơdră ngă hmua, arăng pơkra ming phun pla brơi hiam na nao ƀu lui phun than tai hrup pơ Việt Nam ôh. Ta nao hrăm tui kơ pơjing anăn sĭ mơdrô, hơdră răk lui tơdơi kơ pĕ pơhruo. Glăi pla, wai lăng kiăng boh lu hăng dmư gru anăn sĭ mơdrô ăt ƀu hơmâo kual Dap Kơdư ta ôh”.

Tui hăng lu tơlơi pơhing mơ̆ng ƀing hyu ĕp lăng tong ten amăng kual pla boh sầu riêng ƀơi dêh čar Thai lan, hnong boh lu biă mă amăng hơdôm blah đang hmua anai ƀơi anŏ truh 30 tơn lơ̆m sa ha, lơ̆m anun kual Dap Kơdư hơmâo hmua đa truh 45 tơn sa ha, Thai Lan gah yŭ 10 tơn sa ha. Khă tui anun, tui hăng yă Nguyễn Thị Thành Thực, ding kơna Khul ngă hmua tui mrô Việt Nam, mah hơmâo anŏ gêh găl boh lu hăng prăk pơplai kơ bruă hmua ƀiă, samơ̆ kual Dap Kơdư rơngiă anŏ gêh găl yua kơ apah prăk pơčrâo anih mă bruă Logistic lu biă mă:

“Lăi nao kơ blơi gơnam đang hmua lĕ lăi nao anih sĭ mơdrô ƀơi jơlan čơ jơlan. Ƀơi Chanthaburi dêh čar Thai Lan sang čơ jơlan prong truh 150 met. Tong krah rơdêh dưi mut nao hlom mơ̆n laih anun dua bơnah lĕ dăp gơnam sĭ mơdrô ngă sang čơ, dưi pơdŭ pơgiăng gơnam đĭ trun. Bơ pơ ta lĕ, jơlan kơđông hĭ tơlơi apah logistic sit mơ̆n pơdjơ̆ nao kơ ia săng, ia jâo, pơdjơ̆ nao mông tơguan, pơdjơ̆ nao pơkĕ apui lơtrik. Prăk mơta dua lĕ, rơngiă pran apah pơdŭ đĭ trun, yap dăp dưm anih anet, pơdŭ hăng rơdêh anet. Laih dơ̆ng huač prăk tơdah kaih năng ai 2 wơ̆t hrơi tơjuh kah sĭ huač mơ̆ng 25% truh 30% pơkă hăng lơ̆m nao pĕ tơl đang. Ƀơi anŏ huač truh 35%".

Ƀu kơnong nao hrăm tui ƀơi Thai Lan đôč ôh, dêh čar pla hăng sĭ mơdrô lu hloh ƀơi rŏng lŏn tơnah, lu mơnuih pla sầu riêng ƀơi kual Dap Kơdư anăp nao hrăm pơ dêh čar Khač, hơdră akŏ pơjing bruă sĭ mơdrô kơhnâo kơhnăk. Kiah 4 thun đôč pơphun, amăng bơyan puih adai rơ-ot pler gôm, djop sang bruă sĭ mơdrô dêh čar anai hơmâo pla truh 1.600 ha đang sầu riêng laih anun blan 6 pơ anăp amra hơmâo boh ba sĭ mơdrô yơh. Sang bruă sĭ mơdrô dêh čar Khač jŭ yap lĕ, sit hơmâo pĕ boh hơđong laih, ƀing ngă hmua pla sầu riêng dêh čar anai dưi pĕ truh 30 tơn sa ha, sa thun, lu hloh hnong mơboh ƀơi Việt Nam hăng Thai Lan. Dêh čar Khač ăt hơmâo pla 5 mơta pơjeh boh sầu riêng, hơmâo wơ̆t pơjeh blơi mơ̆ng dêh čar tač rơngiao hăng rah pla mă amăng dêh čar pô gơñu bơwih brơi kơ bruă pơdjuai pơjeh phrâo. Pơmin nao kơ arăng, lăng glăi kơ ta, tui hăng ơi Nguyễn Hoài Dương, Khua Gơnong bruă Đang hmua hăng pơđĭ kyar plơi pla Dak Lak, mah ba akŏ hlâo ƀơi kual Dap Kơdư, tal dua amăng dêh čar kơ bruă pla boh sầu riêng, samơ̆ tơring čar Dak Lak ăt aka ƀu hơđong pran jua ôh, yua dŏ lu bruă mă tơdu đôč:

"Anŏ gêh găl pơhno le ƀu kơnong ngă pơ amuñ kơ anih pla đôč ôh, dŏ yôm hloh lĕ pơjeh boh sầu riêng, hơdră pla pơjing kiăng tŭ yua. Boh sầu riêng anun khom kiăng rŏng lŏn tơnah thâo krăn hmư̆ hing rai, dưi hơmâo dêh čar Khač thâo, kiăng anih anom sĭ mơdrô blơi tŭ thâo krăn anăn sĭ mơdrô juăt laih. Anun yơh anŏ kâo pơmin ta hlăk kiăng biă mă ră anai”.

Tui hăng Ding jum bruă hmua hăng  pơđĭ kyar plơi pla, đơ đam boh sầu riêng dêh čar ta ră anai hơmâo rơbêh 110 rơbâo ha, kual Dap Kơdư hơmâo rơbêh 40 rơbâo ha, lu hloh mơkrah pơkă hăng tơhna pơtrun brơi pla truh thun 2030, ngă bơngơ̆t kơ pơčah akŏ bruă. Khă tui anun, kiăng pơtrut mơnuih ngă hmua pơdơi ƀudah pla ƀiă đôč boh sầu riêng lĕ aka ƀu anăm ôh. Nai prin tha Hoàng Mạnh Cường, Anom kơsem min tơlơi thâo phrâo ngă hmua pla kyâo Dap Kơdư brơi thâo, ƀu kơnong Việt Nam ôh đơ đam pla boh sầu riêng đĭ prong tui hmar ƀơi lu dêh čar ieo gah hnun mơ̆n. Yua kơ anun Việt Nam ƀu đing nao ôh ngă hơdư̆ ƀiă đơ đam pla boh sầu riêng kiăng huăi rơngiă soh sel. Bơkơđai glăi lĕ, kiăng pơđĭ tui sa hnong amăng bruă ngă tui hơdră pla pơjing, čih anăn hăng hyu ĕp anih anom sĭ mơdrô hơđong. Nai prin tha Cường lăi lĕ hơdră ngă tui hnong pơkă VietGap ră anai lĕ ƀu djop tơlơi thâo anih kơ ƀing pla boh sầu riêng dưi ngă tui ôh, ñu lăi:

“Ƀing gơmơi khom pơtong glăi, ƀing ta pla pơjing, ming pơkra sĭ mơdrô pơ anih anom sĭ mơdrô pơpă, bơhmutu dêh čar Khač ƀudah pơ kual Mi kô̆, ƀudah ƀơi hơdôm dêh čar kual čar Mi. Laih anun hơdră ƀing ta ngă ră anai hlăk ngă tui hnong pơkă VietGap. Ƀing ta thâo laih hăng VietGap lĕ jing tơhnal pơkă mơ̆ng Việt Nam pô pơdah thâo, hăng hơdôm dêh čar amăng rŏng lŏn tơnah lĕ arăng ƀu ngă tui hơdră anai ôh. Bruă ƀing ta ngă tui hơdră anăn GlobalGap amăng abih dua mơta boh sầu riêng hăng kơphê lĕ klă yơh laih anun amăng tơlơi thâo ƀing ta dưi ngă”.

Boh sầu riêng glăk sĭ hơmâo rơnoh yôm klai dolar. Samơ̆ hăng hnong pơkă pla pơjing ƀơi lu dêh čar đĭ hmar đơi lu hloh anŏ kiăng mơ̆ng anom blơi, tơlơi pơhing rung răng rơbêh đơi amra hơmâo yơh tơdơi anai, tañ ƀudah kaih đôč.

Ƀơi anăp mơta lĕ, hơdôm tơring čar kual Dap Kơdư ăt hlăk ngă tui djơ̆ anŏ gêh găl yua anih anom sĭ mơdrô blơi pơmut lu ƀơi rŏng lŏn tơnah hlăk pok pơhư tui, kiăng tañ akŏ pơjing bruă sĭ mơdrô boh sầu riêng jing gơnong bruă pơhrui glăi prăk klai dolar phrâo amăng kual. Anăp ngă kơñ pơgi kơdih anai, kual Dap Kơdư hơmâo tơlơi đăo kơnang bong glăi hiư̆m pă tơlơi rung răng tơdah boh sầu riêng hơmâo dơ̆ng anih sĭ mơdrô hrup kơphê djop mơ̆n. Hrăm tui tơlơi anai anŏ klă mơ̆ng rŏng lŏn tơnah hăng ngă kjăp tui anŏ gêh găl mơ̆ng ta pô, gơnong bruă pla boh sầu riêng kual Dap Kơdư amra đăo kơnang kjăp amra pơđĭ kyar prong tui.