VOV4.Jarai - Amăng 5 thun laih rơgao, mrô čơđai arăng taih kơtư̆ juă, mă pơgô̆ ƀuh lu biă mă. Tơdah amăng thun 2028, Mrô telephôn iâu ječ dêh čar pơgang ƀing čơđai 111 tŭ mă hăng pơsir hĭ 806 wŏt, truh thun 2021 hơmâo tŭ mă, djru brơi hăng pơsir hĭ rơbêh kơ 1 rơbâo wŏt - mrô čơđai arăng kơtư̆ juă lu hloh ƀuh amăng hơdôm thun laih rơgao. Tơlơi ngă hning rơngŏt hloh, lu bruă kơtư̆ juă, mă pơgô̆ ƀing čơđai ƀu hơmâo hlơi lăi pơthâo hăng pơsir hĭ hmao tlôn …anai lĕ jing kơđi prong hăng kơtang hloh ƀing ngă djai ƀing čơđai lĕ mơnuih amăng sang anŏ, mơnuih rông ba, ngă bơngŏt amăng mơnuih mơnam. Blan ngă bruă yua kơ ƀing čơđai thun anai hăng anăn “Gum tơngan hrŏm pơgang brơi ƀing čơđai, khŏm lăi pơthâo kiăng pơgang, pơgăn brơi kơtư̆ juă, mă pơgô̆ ƀing čơđai”.

Hrơi blan giăm anai, mơnuih ƀon sang bral rơngal hăng jăm ƀuah biă mă kơ bruă ngă djai sa čô čơđai anun lĕ bruă sa čô čơđai đah kơmơi 3 thun ƀơi tơring glông Thạch Thất, Hà Nội djai yua kơ pơyu kơ amĭ ñu lu wŏt taih hăng pŏng sơđin ƀơi akŏ ƀudah bruă čơđah đah kơmơi 8 thun ƀơi ƀôn prong Hồ Chí Minh djai tơdơi kơ lu wŏt bơnai jung kơ ama ñu taih hăng ƀu hơmâo ama ñu đing nao wai lăng. Laih dong čơđai đah kơmơi 6 thun ƀơi kuận Bắc Từ Liêm, Hà Nội  djai  tơdơi kơ ama ñu hil hăng yua hrăm online glêh, lu đơi…. Anai lĕ tơlơi pơgôp hiăp mơng mơnuih ƀon sang hơmâo ƀing gơñu mă glăi:

“Sit biă ñu hning rơngŏt biă mă lơ̆m hmư̆ hơdôm bruă tui anai. Bral rơngal hăng jăm ƀuah biă mă yua kơ ƀing ta ƀu pơmĭn amra hơmâo hơdôm bruă taih kơtư̆ juă, ba truh  djai čơđai mơ̆ ƀing mơnuih pơprong ngă. Ăt ƀu thâo hlơi yua hơget ƀing gơñu ngă tui anun mơ̆ anai lĕ  ƀing ană  bă ƀing gơñu tơkeng rai hăng hơdip hrŏm rĭm hrơi dong”.

Tui hăng jŭ yap mơng Ding jum kông ang, amăng 2 thun laih rơgao, đơ đam dêh čar ta ƀuh rơbêh kơ 110 kơđi pơdjai čơđai, hăng 120 čô čơđai. Ding jum kông ang hơmâo pơsir hĭ rơbêh 3.300 kơđi, amăng anun  pơsir kơđi hình sự rơbêh 3.400 čô mơnuih. Bơ tui hăng anom bruă wai lăng čơđai (Ding jum bruă mă, tơhan rơka hăng mơnuih mơnam), tơdah amăng thun 2018, mrô telephôn iâu ječ dêh čar pơgang brơi ƀing čơđai 111 tŭ mă hăng pơsir hĭ 806 bruă kơtư̆ juă, mă pơgô̆, truh thun 2019 lĕ 980 wŏt hăng thun 2021 lĕ rơbêh kơ 1.000 wŏt. Bruă kơtư̆ juă ƀing čơđai hơmâo lu mơta anun lĕ taih, mă pơgô̆, pơgô̆ čơđai mă bruă, sĭ dŏp, prưh lui čơđai. Ƀing mă pơgô̆ čơđai ƀuh lu hloh mơng ƀing đah rơkơi (95%), amăng anun rơbêh 3.400 čô pơ glông 18 thun lĕ ƀing taih kotư̆ juă, mă pơgô̆ čơđai (dưm dưm 77%). Tui hăng kơsem min ăt brơi ƀuh, 73% mrô čơđai ƀuh arăng phak, taih kơtư̆ juă hăng mă pơgô̆ amăng hrơi blan klin Covid-19 lar hyu hăng giăm 80% mrô čơđai yua kơ ƀing amĭ ama, mơnuih amăng sang anŏ, mơnuih čem rông ba taih. Mah plang wai pơgang brơi ƀing čơđai ră anai klă laih, samơ̆ yua hơget hơdôm bruă sat tui anai ăt dŏ ƀuh lu hăng lơ̆m ba truh tơlơi sat ƀing ta kah mơng thâo. Yă Nguyễn Phương Linh, Khua anom bruă kơsem min wai lăng pơđĭ kyar hơđong kjăp (MSD) brơi thâo:

“Sit biă ñu ƀing ta amra ƀuh “anai lĕ bruă amăng sang anŏ” kiăng pơsir mă đôč dŏ ƀuh lu. Yua anun, sit biă ñu rĭm čô mơnuih amăng sang anŏ aka ƀu pơdah pran gơgrong mơng ƀing gơñu amăng bruă pơgang brơi ƀing čơđai. Đa ƀing ană bă yua hlơi thơ amăng sang anŏ taih ăt ƀu lăi pơthâo yua kơ pơmĭn anai lĕ bruă amăng sang anŏ. Mơng hơdôm bruă phrâo ƀuh giăm anai kâo pơmĭn: Tơdah mơnuih amăng sang anŏ ƀuh ăt pơmĭn kiăng pơkhă nao rai đôč, yua kơ hŭi tơdah lăi pơthâo amra bơbeč sat nao ƀing mơnuih amăng sang anŏ, yua anun hơgŏm hĭ. Ƀing ta aka pơmĭn tong ten lĕ ƀing čơđai kiăng wai pơgang djop mơta gah drơi jăn kah hăng pran jua, tơdah ƀu dưi pơsir hĭ amăng sang anŏ kiăng lăi pơthâo brơi kơ anom bruă bơdjơ̆ nao kiăng pơsir hmao tlôn. Yua ƀu pơmĭn kiăng gơnang nao hơdôm anom bruă kah dưi pơsir hĭ, ngă ƀuh tơlơi truh sat ƀing ta ƀu kiăng ôh”.

Ơi Nguyễn Đức Hùng - mơnuih ba kơđi ƀơi ƀon prong Hà Nội pơsit tong:

“Ƀing gơmơi glăk kơƀah hơdôm hơdră krăo lăng kah hăng wai pơgang brơi ƀing čơđai klă hloh wŏt gah phiah phiăn hăng tơlơi gum hrŏm mơng abih bang mơnuih amăng bruă pơgang brơi ƀing čơđai. Tui hăng kâo pơmĭn, ƀing ta kiăng kơtưn amăng bruă krăo lăng. Gum djru, wai lăng ƀing čơđai, sit biă ñu ƀing čơđai amăng sang anŏ ƀun rin. Hăng ƀing čơđai anai tơlơi gơgrong mơng Jơnum min mơnuih ƀon sang să, phường, khul hlăk ai, khul đah kơmơi amăng bruă wai pơgang brơi ƀing čơđai, đing nao tơlơi hơdip kơ rĭm čô čơđai. Laih dong ƀing ta kiăng pơtô pơblang kiăng kơ abih bang mơnuih thâo hluh dong kiăng kơ hơmâo lu dong mơnuih kiăo tui, tañ ƀuh hăng pơgăn hơdôm bruă soh, bơdjơ̆ tơlơi dưi kơ ƀing čơđai.

Ơi Đặng Hoa Nam, Khua anom bruă wai lăng čơđai (Ding jum bruă mă tơhan rơka hăng mơnuih mơnam) lăi pơtong: “Khŏm ƀom kiơng” hơmâo tơlơi phiăn Việt Nam čih laih.

Tơlơi kiăng lăi nao hloh tơdơi kơ hơdôm bruă ngă sat, abih bang mơnuih ăt hơmâo tơlơi kiăng tơña hăng brơi thâo: Tơdah gong gai, anom bruă bơdjơ̆ nao ƀơi ƀon lan pơsir khut khăt ƀiă dong: mơnuih ƀon sang - mơnuih dŏ mơdip jum dar “anăm kret kruai ôh” hăng thâo amăng pơsir bruă, kiăng hmao tlôn pơgang pơgăn kiăng kơ bĕ hĭ hơdôm tơlơi truh sat. Ơi Đặng Hoa Nam, Khua anom bruă wai lăng ƀing čơđai (Ding jum bruă mă, tơhan tơka hăng mơnuih mơnam) pơsit tong: “ƀom kiơng” hơmâo tơlơi phăn Việt Nam pơsit tong:

“Ƀơi anai hrŏm hăng bruă pơgang, pơgăn, hơmâo sa bruă dong bơdjơ̆ nao tơlơi gơgrong mơng abih bang mơnuih, kiăng lăi pơthâo, ƀom kiơng hơdôm bruă kơtư̆ juă ƀing čơđai mơ̆ ƀing gơmơi ăt bral rơngal mơn. Amăng tơlơi phiăn Việt nam, Tơlơi phiăn pơgang ba ƀing čơđai thun 2016 hăng sit biă ñu tơlơi pơtrun mrô 130 hơmâo tơlơi pơkă kơ bruă ƀom kiơng hăng ƀing čơđai him lăng arăng mă pơgô̆ hơmâo čih tong ten amăng tơlơi phiăn dêh čar Việt Nam. Hơdôm bruă đao lăng hlâo mơng abih bang mơnuih bơdjơ̆ nao ƀing čơđai arăng kơtư̆ juă, mă pơgô̆, tơlơi pơhing bơdjơ̆ nao kah dŏ aset ăt dưi iâu đĭ mrô telephôn iâu ječ dêh čar pơgang brơi ƀing čơđai 111. Ơi Đặng Hoa Nam ăt brơi thâo: Lơ̆m ngă tui bruă “khŏm ƀom kiơng”, ƀing mơnuih ƀom kiơng amra pơgŏm hĭ anăn hăng ƀu glăm ba ôh, mah lơ̆m bruă ƀom kiơng phrâo lĕ “tơlơi đao lăng hlâo”, ƀu djơ̆ lĕ bruă taih kơtư̆ juă, mă pơgô̆ brơi ƀing čơđai.

“Gum tơngan hrŏm hăng ƀing čơđai, kiăng pơgang, pơgăn tơlơi taih kơtư̆ juă, mă pơgô̆ čơđai”. Anai ăt lĕ tơlơi pơsit hơmâo ngă lar hyu amăng blan ngă bruă yua kơ ƀing čơđai thun anai. Kiăng kơ tơlơi pơsit anai bu djơ̆ kơnong lĕ tơlơi pơsit hăng dưi mă yua sit nik tŭ yua hloh, kiăng kơ plai ƀiă hơdôm bruă taih kơtư̆ juă, mă pơgô̆’ ƀing čơđai, rĭm čô mơnuih hăng abih bang kiăng kơ črâo ƀô̆ mơta hăng lăi pơthâo hơdôm bruă anai tui mrô telephôn iâu ječ 111, ƀudah lăi pơthâo tơl anom bruă, khul grup wai pơgang ba ƀing čơđai giăm hloh lơ̆m kơ ƀuh, đao lăng hlâo hơdôm bruă taih kơtư juă, mă pơgô̆ čơđai.

Hà Nam: Čih - Siu Đoan: Pơblang