VOV4.Jarai - Rơnuč rơwang hrơi tơjuh rơgao, Jơnum pơsit bruă dưm dăp, pơkă hơnong abih bang bruă dêh čar ta thun 2021-2030, lăng nao pơ anăp truh kơ thun 2050 hơmâo pơphun truh kih laih. Anai jing tal blung a, Việt Nam dưm dăp pơkă hlâo bruă dêh čar kiăng pơtŏng glăi djŏp bruă sit nik, abih bang, mơng anun hơmâo jơlan dăp glăi bruă, anih anom pơđĭ kyar mơng lŏn ia, pok anih pơđĭ kyar phrâo, tơlơi gêh gal phrâo, pơtrut pơđĭ kyar phrâo kiăng dưi ngă tui tơlơi kiăng, tơlơi čang rơmang mơ̆ Jơnum Ping gah dêh čar tal 13 pơsit, truh pơ thun 2045 jing dêh čar đĭ kyar, hơmâo prăk pơhrui lu. Anai jing Hră dưm dăp pơkă hơnong bruă mă pơƀut tơlơi rơgơi mơng lu ding jum, anom bruă hăng tơlơi pơgôp hiăp mơng ƀing kơhnâo amăng dêh čar hăng dêh čar tač rơngiao amăng hrơi blan rơgao.

Pơhiăp git gai ƀơi mông Jơnum pơsit glăi bruă dưm dăp pơkă hơnong ngă bruă abih bang thun 2021-2030, anăp nao truh pơ thun 2050, Khua dêh čar ơi Phạm Minh Chính lăi, bruă dưm dăp, pơkă hơnong ngă bruă mă yôm biă mă. Ƀing ta hơmâo ngă laih Akŏ bruă 5 thun hăng Hơdră bruă 10 thun pơđĭ kyar bơwih ƀong huă - mơnuih mơnam, mơng anun ƀing ta kiăo tui ngă, ngă tui hơdră dưm dăp. Anai jing tal dưm dăp, pơkă hơnong bruă blung a hơmâo pơphun ngă ƀơi Việt Nam tui Tơlơi phiăn dưm dăp pơkă hơnong bruă kiăng ngă thun 2017. Tơlơi yôm lĕ hơmâo pơplih tơlơi pơmin, hơdră ngă bruă, mă yua đut tơhnal hơdôm tơlơi gêh gal phara, tơlơi dưi bơkơtưn, pơhno tom ƀing gŏp, kiăng ƀing ta dưi yak đĭ mơng tơlơi hơmâo amăng lăm, tơlơi djru ba mơng rơngiao laih anun khŏm pơsir hĭ hơdôm tơlơi aka ƀu djơ̆ hrŏm, tơlơi lông lăng, tơlơi dŏ tơdu mơng tơlơi bơwih ƀong dêh čar ta. Bruă dưm dăp pơkă hlâo bruă mă kiăng kơđiăng nao tơlơi pơđĭ kyar mơtah, bơwih ƀong boh thâo mrô, bơwih ƀong đuăi dar hơnong, bơwih ƀong mlăm. Lăp đing nao hơdôm tơlơi pơmin pơđĭ kyar tañ samơ̆ hơđong, pơđĭ kyar bơkơnar kơplah wah bơwih ƀong, gru grua boh thâo đưm hăng ayuh hyiăng lŏn adai, khŏm pioh gru grua yôm dưm kơnar hăng kơđi čar, bơwih ƀong, ayuh hyiăng lŏn adai. Khua dêh čar ơi Phạm Minh Chính lăi:

“Bruă dưm dăp pơkă hơnong bruă kiăng ngă yôm biă, bruă pơsit glăi jai yôm hloh. Anŏ bruă mơng bruă dưm dăp bruă mă pơhlôm hă ƀŭ, djơ̆ mơn hă ƀŭ, djơ̆ lăp hăng lŏn ia ta mơn. Bruă dưm dăp, pơkă hơnong bruă khŏm pơplih phrâo tơlơi pơmin kah mơng hơmâo hơdră ngă bruă djơ̆, phun ñu mơng tơlơi pơmin, pran jua ngă bruă hơmâo mơng tơlơi pơplih phrâo, pran kơtang hơmâo mơng pran jua mơnuih ƀon sang mơn. Hơdră ngă bruă lăng nao pơ anăp lĕ ngă hiư̆m pă bruă dưm dăp hlâo anai črâo pơƀuh brơi tơlơi gêh gal phara, tơlơi gêh gal prong, dưi pơhno, dong mơng anun ta kiăo tui pơđĭ kyar tơlơi hơmâo hơđăp mơng ƀing ta, tơlơi kơtang amăng lăm lĕ ană mơnuih, ayuh hyiăng lŏn dai, gru grua boh thâo đưm, gum pơgôp abih bang djuai ania”.

Mông jơnum pơsit hră pơ-ar.

Ding kơna Khul pơtŏng glăi bruă hơmâo pơsit, Dưm dăp, pơkă hơnong bruă mă abih bang hơmâo ngă tŏng ten, klă, kơtưn kiăng hơmâo, iâu pơthưr lu mơnuih gum ngă, hơmâo boh than klă mơng hơdôm Ding jum, anom bruă, plơi pla, ƀing rơgơi kơhnâo, hơdôm anom bruă mơng jar kmar. Laih dong čang rơmang prong biă kơ Hơdră dưm dăp pơkă hơnong bruă amra pok rai anih pơđĭ kyar phrâo, tơlơi gêh gal phrâo. Čih pơkra hơdră dăp bruă, pơkă hơnong jing bruă prong, tơnap tap, aka ƀu ngă djơ̆ hlâo tơdơi ôh. Lăi pơthâo bruă dưm dăp pơkă hơnong bruă Dêh čar glăm ba bruă prong biă amăng bruă pơčrâo brơi jơlan ngă bruă hăng pơđĭ kyar dêh čar abih bang hăng sui thun. Tơlơi lăi pơthâo glăi hơmâo pơkra rai không pơđĭ kyar dêh čar, kiăo tui bruă dưm dăp hlâo, hluai tui jơlan ngă bruă, hơdră đĭ kyar mơng lŏn ia mơ̆ Ping gah hăng Kơnuk kơna hơmâo pơsit. Kơ-iăng nai prin tha, nai tha prin Trần Đình Thiên - Khua hơđăp Sang bruă kơsem min Bơwih ƀong Việt Nam lăi:

“Hră dưm dăp, pơkă hơnong bruă mă anai kiăng pơjing rai tơlơi pơplih khŏm kơtang. sa amăng hơdôm tơlơi pơplih prong mơ̆ kâo pơmin amăng hră ngă bruă anai hơmâo lăi rơđah laih, bruă man pơkra 5.000 km jơlan rơdêh đuăi hmar mơng anai truh thun 2030. Ră anai, tơlơi bơwih ƀong khŏm kiăng nao rai hmar, khŏm kiăng pơtruh nao rai klă, dêh čar ta jing dêh čar hơmâo jơlan glông, dưi pok prong, anun jing bruă pơkra jơlan rơdêh đuăi hmar sit mơtăm yơh jing bruă pơjing rai tơlơi pơplih prong. Rŏng lŏn tơnah juăt laih hăng bruă anai, biă ñu hơdôm boh dêh čar ASIA nao tơdơi lĕ khŏm gir pơkra jơlan rơdêh đuăi hmar hloh, amăng hrơi blan blung a pơphun lĕ bơwih ƀong đĭ kyar tañ, anŏ klă jai hrơi prong tui mơn”.

Tui hăng ƀing rơgơi kơhnâo, lăi nao abih bang, Hră lăi pơthâo glăi hơmâo lăi nao djŏp laih hơdôm tơlơi mơ̆ sa hơdrôm hră lăi pơthâo glăi bruă dưm dăp pơkă hơnong kiăng. Anai jing boh than mơng pran jua ngă bruă klă, abih pran jua, kơtưn kiăng đĭ kyar. Dưm dưm dăp pơkă hơnong bruă mă hơmâo pơƀut ngă hơdôm bruă phun kah hăng: Pơsit hơdôm tơlơi pơmin prong pioh pơđĭ kyar dêh čar; Pơsit hăng pơtô brơi jơlan đĭ kyar kơ hơdôm kual dưi đĭ kyar; Pơjing hơdôm kual phun, anih anom bơwih ƀong; Pơkra giong anih anom djru akŏ pơjing kual bơwih ƀong laih anun tañ hơmâo anih anom ngă bruă dưm kơnar, hơmâo măi mok phrâo ƀơi hơdôm kual pơtrut đĭ kyar. Ơi Cao Viết Sinh, Kơ-iăng khua hơđăp Ding jum Dưm dăp pơkă hơnong hăng Tuh pơ plai lăi, kiăng yap ba bruă dưm dăp bơwih ƀong dêh čar hăng kiăng pơčlah hĭ kual prong jing kual anet:

“Kâo pơmin ƀing ta kiăng dưm dăp tui 6 kual bơwih ƀong huă mơnuih mơnam tui anai. khă hnun, ƀing gơmơi dong yua bruă pơčlah hĭ kual prong kah hăng kual lŏn tong krah ia krông hăng čư̆ siăng gah Kơdư hơmâo dua kual anet Yŭ Kơdư hăng Ngŏ Kơdư ƀudah kual Pơngŏ Tong krah hăng Ter hang ia rơsĭ Tong krah hơmâo kah jing dua kual anet, Kual Pơngŏ Tong krah hăng Ter hang ia rơsĭ Tong krah jing lăp djơ̆. Dơnung Tong krah amra nao hrŏm hăng Dap Kơdư jing klă hloh, jing anih mut nao rai mơng kual Dap Kơdư hăng ia rơsĭ, kâo pơmin tui anun djơ̆ yơh”.

Pơđut mông Jơnum hơmâo 44 čô ding kơna tŭ ư hră Dưm dăp pơkă hơnong bruă abih bang thun 2021-2030, lăng nao pơ anăp 2050 hăng 100% mrô hră dong yua. amăng anun, 37% tŭ ư hơdôm tơlơi kiăng pơplih pơkra glăi hlâo či pơƀuh pơ Kơnuk kơna. Tơdơi kơ Hră dưm dăp pơkă hơnong bruă abih bang Dêh čar ta hơmâo pơsit amra jing tơlơi gêh gal kiăng tơlơi bơwih ƀong Việt Nam dưi yak đĭ, mut hrŏm amăng kual hăng ƀơi jar kmar.

VOV1: Čih - Siu H’Mai: Pơblang