VOV4.Jarai - Kơnong kơ ha mơkrah blan dong, mơng rơnuč blan 4 truh akô̆ blan 5 hmâo laih lu tơlơi ia ƀlung ngă lu mơnuih djai, amăng anun lu biă ñu ƀing čơđai sang hră. Anai lĕ tơlơi lăp đing nao amăng bruă bơwih brơi kơ čơđai muai hăng pơgang pơgăn ia ƀlung kơ čơđai. Lom tal pơdơi prong hăng bơyan hơjan, kơthel glăk truh, bruă pơtô luai hăng pơtô brơi kiăng pơhlôm amăng anih anom hmâo ia kơ čơđai glăk jing tơlơi dưi hmâo lu amĭ ama čơđai đing nao.

Tui hăng Jơnum min bŏng glăi hăng tơlơi ayuh hyiăng ƀu klă ngă hăng hyu ĕp mơnuih hmâo tơlơi truh, amăng tal pơdơi lơphet lơ 30/4 hăng lơ 1/5 phrâo rơgao, đơ đam dêh čar hmâo ƀiă biă mă ñu 14 čô čơđai djai ruă pran jua yua kơ ia ƀlung. Rơnuč blan 3 truh ră anai, tơring čar Daklak hmâo 7 mơta tơlơi truh ia ƀlung ngă 16 čô čơđai djai... Jê̆ hăng anai, biă ñu tơlơi ia ƀlung ƀơi tơring čar Bình Phước ngă 6 čô čơđai anih 11 djai lom mơnơi ƀơi ia krông Đồng Nai... Anai lĕ sa tơlơi truh čơđai djai ia ƀlung jê̆ hăng anai. Khă sa dua mơta tơlơi čơđai djai ia ƀlung hrŏ trun mơn rim thun, samơ̆ rim thun ăt hmâo mơn rơbêh kơ 2 rơbâo čô čơđai djai yua kơ ia ƀlung. Lăp rơngôt hloh lom mrô mơnuih anun lĕ čơđai hăng ƀing hlăk ai jai hrơi lu tui. Khă hnun hai, hmâo sa tơlơi kơđai glăi lĕ bruă pơtô luai hăng pơtô brơi bôh thâo hơdip amăng anih hmâo ia akă dưi hmâo sang hră, sang anô̆ hăng mơnuih mơman đing nao djơ̆ rơnoh ôh, akă dưi ba mut pơtô kơ čơđai kah hăng sa tơlơi hrăm sit nik ôh. Čơđai ia ƀlung ăt glăk jing tơlơi huĭ rơhyư̆t, bơngot hăng amĭ ama čơđai, nai pơtô hăng hơdôm bôh ƀirô apăn bruă gah wai lăng, pơgang ba čơđai muai amăng Bơyan pơdơi prong. Amai Nguyễn Thu Hương, quận Tây Hồ, Hà Nội lăi lĕ:

“Kâo pơmin ƀirô apăn bruă anai, gong gai ngă hiưm hơpă kiăng dưi pơgăn tơlơi ia ƀlung gah čơđai muai jai lu jai klă hloh. Sit yơh bruă gơgrong mơng amĭ ama lĕ bruă gơgrong phun, ăt kiăng brơi čơđai nao hrăm luai mơn. Tơdah sang hră ƀu pơphun lĕ amĭ ama čơđai tâ̆o hloh ĕp anih pơtô luai kiăng ană bă hrăm, pioh ƀing čơđai thâo kiăng kơ dưi pơgang pô tơdah hmâo tơlơi truh bleñ tơkai lê̆ trun amăng ia thơ đah mơng thâo pơpư̆, thâo pơtlaih mă pô hlâo kơ hmâo mơnuih nao pơtlaih brơi”

Ƀơi anăp tơlơi lu tui tơlơi ia ƀlung lom pơphun akô̆ bơyan pơdơi prong, phrâo anai, Khua dêh čar hmâo kông điêng rơkâo hơdôm Ding jum, gơnong bruă, tơring čar, ƀôn prong kơtưn bruă pơgang, pơgăn ia ƀlung kơ čơđai muai. Amăng anun, Ding jum pơtô pơhrăm hmâo bruă gơgrong pok pơhai, pơtô brơi bruă pơtô bôh thâo, hơdră thâo pơgang pơgăn ia ƀlung truh rim sang hră, anih hrăm, rim čơđai sang hră, biă ñu hlâo kơ rim bơyan pơdơi prong truh; pơtrut kơtang bruă pơtô luai pơhlôm kơ čơđai sang hră amăng sang hră.

Khă hnun hai, bôh nik ñu, ƀu djơ̆ tơlơi hơpă leng kơ hmâo tơlơi pơkă pioh dưi ngă tui ôh bruă anai, biă ñu hăng sang hră kơnuk kơna. Đam ƀơi Hà Nội, lu sang hră ƀu hmâo anih pioh luai ia hăng hơdôm bôh tơring čar, ƀôn prong pơkon ăt tui anun mơn. Đa lĕ, lu anih dô̆ kơƀah nai pơtô dong, ƀudah hmâo mơnuih pơtô luai lĕ kơƀah anih pioh luai ia. Lu anih anom, ƀing nai dô̆ pơtô luai brơi čơđai... hăng hră pơ-ar, kơnong kơ pơtô ƀơi anih hrăm yua kơ ƀu hmâo anih pioh luai. Mrô yap mơng Anom bruă pơtô pơhrăm drơi jăn (Ding jum pơtô pơhrăm dêh čar), yap truh rơnuč thun 2022, đơ đam dêh čar kơnong kơ hmâo 0,47 bôh dơnao ia pioh luai sa bôh sang hră. Wot gưl đại học, kơnong kơ hmâo năng ai ñu 13% hơdôm bôh sang hră hmâo pơkra mơn anih pioh luai amăng sang hră. Tui hăng yă Đoàn Thị Thu Huyền, Khua Khul pơsur hơdră bruă ia jrao đơ đam rŏng lŏn tơnah (GHAI) ƀơi Việt Nam, hơdôm hrơi juăt hmâo ia ƀlung lu ñu lĕ mơng blan 4 truh kơ blan 6, lu hloh lĕ blan 6, lom čơđai dưi pơdơi prong. Bruă čơđai ƀu thâo luai samơ̆ ăt ĕp truh mơn hơdôm anih hmâo ia krông čroh hnoh kiăng ngui ngor, yua kơ kiăng hơduah ĕp lăng, hor pel ĕp, amĭ ama čơđai nao mă bruă pơ̆ ataih, anih anom hơdip kơƀah anô̆ pơhlôm klă, ƀu hmâo hnal lăi pơthâo kual huĭ rơhyư̆t... Yă Đoàn Thị Thu Huyền lăi lĕ, tơlơi pơtô luai khom jing tơlơi hrăm khom hmâo amăng sang hră. Hrom hăng anun, gong gai plơi pla gum hrom mơnuih ƀôn sang pơkra dơnao ia pioh luai hăng nao hrom hăng hơdôm gơnam mă yua tui phiăn juăt mơng hlâo djơ̆ hăng rim kual:

“Kâo kiăng lăi rơđah truh bôh thâo pơhlôm mơng čơđai bơdjơ̆ nao bruă hrăm luai pơhlôm klă hăng biă ñu khom hmâo bôh thâo dưi hơdip dăi lom dô̆ amăng ia. Anai lĕ tơlơi ră anai čơđai muai Việt Nam dô̆ kơƀah. Ƀing ta khom pơtrut kơtang hloh bruă lăi pơhing, bruă pơtô brơi čơđai lom pơđut thun hrăm hăng khom pơhrơ̆i truh blan 9, blan 10, anun lĕ hơdôm hrơi čơđai pơwot glăi sang hră”.

Hrom hăng anun, kiăng hmâo anih anom pơhlôm bĕ ataih anih hmâo ia hăng čơđai anet hăng hơdôm hnal lăi pơthâo hlă ƀơi anih huĭ rơhyư̆t. Yă Đoàn Thị Thu Huyền brơi thâo dong:

“Bruă pơgang war, wai lăng bruă čơđai nao rai ƀơi anih hmâo ia čroh hnoh, dơnao ia, biă ñu čơđai yŭ kơ 5 thun, anun lĕ bruă mă ba glăi bôh tơhnal dưi pơdah rơđah ƀơi lu bôh dêh čar ƀơi rŏng lŏn tơnah. Anun lĕ hơdôm tơlơi pơgang tañ, ñu amra pơplih mơtăm bruă ngă mơng sa čô čơđai, pơplih bôh thâo mơng sa amĭ ama čơđai, mơng anun pơjing rai sa anih anom pơhlôm klă hloh. Kâo mă sa bơhmu tu ñu sa hnal lăi pơthâo hlă ƀơi dơnao ia ƀơi anai lĕ juăt hmâo tơlơi ia ƀlung, ia dơlăm anun. Kâo pơmin hăng sa bôh plơi pla, sa bôh să, phường, hnal lăi pơthâo anun ƀu rơngiă lu prăk mơn, samơ̆ kiăng dưi pơsur gong gai plơi pla, kiăng dưm truă hnal lăi pơthâo hăng hmâo mơnuih gak wai lĕ ƀu djơ̆ anih anom hơpă leng thâo sôh ôh”.

Ră anai Anom wai lăng čơđai (Ding jum wai lăng mơnuih mă bruă, tơhan rơka ruă hăng mơnuih mơnam dêh čar ta) gum hrom dong hăng Ding jum pơtô pơhrăm pơtrut, pơtă pơtă plơi pla lăi pơthâo bôh thâo pơgang pơgăn ia ƀlung truh hăng rim sang hră, anih hrăm, rim čơđai, biă ñu hlâo kơ tal pơdơi prong glăk truh. Rơkâo hơdôm tơring čar, ƀôn prong khom kơtưn pel ĕp, wai lăng, ngă hră kak lăi pơtă kơ anih juăt hmâo ia ƀlung hăng hmâo jơlan gah pơsir hmao tlôn. Hơdôm bôh tơring čar, ƀôn prong khom hmâo bruă gơgrong črâo ba hơdôm gưl đing nao jao bruă, gum hrom wai lăng čơđai amăng hơdôm hrơi ƀu hmâo nao hrăm hră, biă ñu tal pơdơi prong, hăng hơdôm hrơi hơjan ia ling dăo, rơbŭ kơthel; pơsur hơdôm bôh sang anô̆ gơgrong hlâo ba ană bă nao hrăm luai hăng hrăm bôh thâo pơhlôm lom bơdjơ̆ nao ia. Yă Vũ Thị Kim Hoa, Kơ-iăng Khua Anom wai lăng čơđai, Ding jum wai lăng mơnuih mă bruă, tơhan rơka ruă hăng mơnuih mơnam dêh čar ta brơi thâo:

“Amăng tal pơdơi prong lĕ drơi pô mơnuih prong khom hmâo bruă pơtô ba čơđai, hơdôm tơlơi amra hmâo tơlơi truh ia ƀlung kiăng čơđai hmâo hơdră pơgang bĕ. Amĭ ama hăng mơnuih bơwih brơi čơđai muai khom na nao pel ĕp anih anom amăng sang anô̆ ăt kah hăng jum dar pô, samơ̆ tơlơi amra truh ia ƀlung kơ čơđai kah hăng hơdôm bôh sang anô̆ hmâo bling ia, ƀung ƀai, dơnao ia lĕ khom war pơgang, khom klup hĭ. Ƀơi ƀôn prong, lom mă yua giong gơnam dưm ia khom tuh hĭ. Ƀing amĭ ama čơđai ăt khom kơtưn hơduah ĕp lăng mơn, lăng tui na nao hơdôm tơlơi pơhing, bôh thâo kơ pơgang pơgăn ia ƀlung kơ čơđai mơ̆ ră anai Ding jum wai lăng mơnuih mă bruă, tơhan rơka ruă hăng mơnuih mơnam dêh čar ta hăng hơdôm Ding jum, gơnong bruă hmâo pok pơhai pơtô brơi lu laih”.

Bruă pơtô luai kơ čơđai hmâo ba mut laih amăng tơlơi phiăn hăng ăt črâo tơbiă mơn jơlan gah kiăng hơkrŭ pơsir tơlơi tơnap kơ anih anom mă yua, hơdôm tơring čar ƀôn prong mă yua tŭ ring bruă bơkơjăp drơi jăn, anih luai ia ƀơi hơdôm anom bơkơjăp drơi jăn hơdôm bôh quận, tơring glông kiăng pơtô luai kơ čơđai sang hră. Khă hnun hai, tơdah hơdôm anih anom kơƀah hơdôm bruă mă sit nik, amra tơnap biă pơplih tơlơi čơđai djai ia ƀlung./.

Kim Thanh: Čih – Siu H’ Prăk: Pơblang