VOV4.Jarai - Mut hram amăng pran jua laih tơlơi pơmin, tơlơi kiăng khăp mơng Wa Hồ amăng hră mơ-it mông Jơnum ruah khua pơ ala djŏp djuai ania ƀiă kual Dơnung thun 1946, thun 2009, rơbêh 240 čô tha plơi ƀơi Dap Kơdư pơ ala brơi neh met wa djŏp djuai ania kĭ “Hră mơ-it khŏm gir run” pơdah rai pran jua, gum ha pran akŏ pơdong kual Dap Kơdư pơđĭ kyar abih bang. Amăng mông ngă tui Hră khŏm gir run, ƀing tha plơi lêng ngă gru ba jơlan hlâo, pơƀuh pran jua ngă bruă hiam, klă, tơlơi rơgơi mơng ƀing gơñu, anun jing hơmâo pơhmu kah hăng “phun kyâo prong” bang hyu kơjăp kơtang tơlơi pơmin, pran jua kiăng khăp mơng Wa Hồ truh kơ mơnuih ƀon sang kual Dap Kơdư.

Kual Dap Kơdư truh bơyan hơjan laih. Mơng mơguah sing bring, yang hrơi pơčrang ƀrač ƀơi djŏp plơi pla jê̆ ataih. Jing tơlơi juăt laih, tha plơi Hmrik (djuai ania Jarai), dŏ ƀơi Ia Nueng, să Biển Hồ, plơi prong Pleiku (tơring čar Gia Lai) prôk tơgŭ laih. Hrơi akŏ pơdong kơnuk kơna lŏn ia mơ-ak biă, djŏp plơi pla atol đĭ hla kơ mriah pơtŭ kơñĭ por đơhet hăng adai. Tha plơi Hmrik lăi: Kiăng pôr pơthâo jơlan ngă bruă mơng Ping gah, tơlơi phiăn Kơnuk kơna kơ ană plơi pla, jing pô ñu khŏm ngă gru ba jơlan hlâo. Phrâo anai, Kơnuk kơna hơmâo djru 300 klăk prăk pioh man pơkra sang jơnum plơi Ia Nueng. Tơdơi kơ djru hlâo 1 klăk prăk, ñu hyu iâu pơthưr, kiăng ană plơi pơčruh prăk, rim boh sang nô̆p 500.000 prăk, djru man pơdong Sang jơnum plơi prong, hiam. Lăi pơthâo tơlơi hok mơ-ak kơdok kơdor anai, tha plơi Hmrik lăi:

“Hăng pô kâo, jing tha plơi, kâo pơtă pơtăn kơ abih bang neh met wa hơdip thâo khăp, thâo djru nao rai, ƀu dưi kah ania pơpha djuai, đăo tŭ ƀu đăo tŭ mơn khŏm gum pơgôp hrŏm hơbit yơh. Yua dah gum pơgôp yơh pơjing pran kơtang, anih pơpă hơmâo tơlơi gum pơgôp lĕ pơ anun hơmâo pran kơtang. Anun jing tơlơi Wa Hồ ñu pơtô, pơtă pơtăn brơi kơ ƀing ta. Kâo thun anai 74 laih, ngă tha plơi rơbêh 18 thun anai laih, kâo khŏm ba jơlan nao hlâo, ngă bruă hiam, ngă bruă klă kơ plơi pla, djru ba mơnuih mơnam, tui anun kah ană plơi ñu mơng hmư̆, mơng hla tui ta pơhiăp”.

Tha plơi Hmrik hmư̆ tơlơi pơhing amăng brô̆.

Giăm 20 thun hơmâo ruah ngă tha plơi, ơi Hmrik juăt hơmâo djŏp gưl ping gah, anom bruă pơpŭ bơni. Hmư̆ hing kah hăng: Hră bơni mơng Ding jum ling tơhan yua ngă bruă rơgơi, bơkơtưn “Thun tha, ngă gru rơđah”; Hră bơni mơng Khua Jơnum min mơnuih ƀon sang tơring čar Gia Lai yua ngă truh kih bruă “Abih bang mơnuih gum pơgang rơnuk rơnua Lŏn ia”, Hră bơni mơng Anom pơtô bruă Ping gah yua dưi ngă truh kih bruă “Hrăm hăng hla tui gru kơnuih tơlơi pơmin hiam mơng Hồ Chí Minh”. Tha plơi Hmrik ră ruai: Pơ-ư pơ-ang biă mă hăng hơdôm tơlơi apah bơni yôm tui anai, kâo jai hơdor nao hơdôm tơlơi khăp prong prin, jê̆ giăm mơng Wa Hồ, lơ̆m mơ-it hră truh pơ Mông Jơnum ruah khua djŏp djuai ania ƀiă ƀơi Pleiku, lơ 19/4/1946; mơng anun, kah hăng hơmâo pơđĭ tui pran kơtang kiăng ta ngă bruă djru ană plơi hloh dong.

“Wa ñu lăi ƀu dưi nao jơnum hrŏm hăng ană plơi pla ôh, yua dah ataih đơi, Wa ñu kơnong mơ-it hră kơ neh met wa đôč. Wa ñu lăi 54 phung djuai ƀing ta jing sa, amăng anun hơmâo Yuan, Jrai, Êđê,...lêng jing adơi ayong soh, ƀing ta khŏm gum pơgôp, pơgôp kiăng hơmâo pran kơtang, dưi blah prai ayăt sua lŏn ia. Ƀing ta khŏm gum pơgôp yơh kiăng akŏ pơdong lŏn ia prong hloh, đĭ kyar hloh, kiăng mơnuih ƀon sang ta trơi pơđao yâo mơ-ak, ană tơčô dưi nao sang hră. Wa Hồ aka ƀu rai djơ̆ pơ kual lŏn anai ôh, samơ̆ amăng pran jua ană plơi pla lêng hơmâo Wa Hồ amăng pran jua. Yua hơmao Wa pok brơi jơlan, pơčrang brơi jơlan nao mơ̆ tơlơi hơdip ană plơi jai hrơi trơi pơđao yâo mơ-ak; hơmâo apui, hơmâo jơlan, hơmâo sang hră hiam hloh”.

Tha plơi Siu Plim (djuai ania Jarai) ƀơi plơi Bloi, tơring kual Ia Ly, tơring glông Čư̆ Pah (Gia Lai) ăt jing sa amăng mrô rơbêh 240 čô tha plơi ƀơi Dap Kơdư hơmâo kĭ hră “Khŏm gir run” pơdah pran jua gir kơ bruă, gum pran akŏ pơdong kual Dap Kơdư pơđĭ kyar abih bang. Rơbêh 80 thun laih, jing sa čô tơhan hơđăp, laih dong jing sa čô nai pơdơi thun lơtret laih, hơmâo ană plơi ruah ngă Tha plơi rơbêh 30 thun anai laih, ơi Siu Plim thâo hluh dlăm pran jua gum pơgôp amăng hră Wa Hồ mơit kơ mông Jơnum ruah khua pơ ala djuai ania kual Dơnung thun 1946, laih anun lăng anai jing hră mơ-it yôm biă mă amăng rim boh sang anŏ. Laih anun ñu pơ-ư pơ-ang biă lơ̆m hơmâo nao jơnum ngă lơphet mă yua Gong rup Wa Hồ hăng kual Dap kơdư hăng pơphun mă yua Tơdron lăk Đại đoàn kết ƀơi plơi prong Pleiku.

“Hră Wa Hồ mơ-it kơ Jơnum ruah khua pơ ala djŏp djuai ania ƀiă hơmâo ƀơk kơ ană plơi djuai ania Jarai, Bahnar, Sêdang, rim boh sang lêng kơ hơmâo soh yơh. Tơlơi Wa lăi nao lu amăng hră mơ-it lĕ gum pơgôp djuai ania. Hmư̆ tui tơlơi Wa pơtô, djŏp djuai ania gum hrŏm blah ayăt, pơklaih rơngai lŏn ia, gum pơgôp akŏ pơdong glăi lŏn ia, plơi pla. Hră mơ-it mơng Wa kar hăng gơnam yôm hơmâo yang. Yua hơmâo hră Wa mơ-it, tơlơi pơčrâo brơi bơbruai, ană plơi hmư̆ tui hăng ngă tui. Wa Hồ aka ƀu nao čuă ôh ană plơi ƀơi anai, samơ̆ hră mơ-it mơng Wa ngă ană plơi kual Dap Kơdư anai lăng yôm biă. Hlâo adih, ană plơi hok mơ-ak čơkă hră Wa mơ-it. Rơnuk ƀing ta anai hok mơ-ak, pơpŭ, čơkă Gong rup Wa rai hăng ană plơi kual Dap Kơdư ƀơi Gia Lai. Pô kâo anai hơmâo dua wơ̆t laih čơkă gơnam yôm kar hăng čơkă Wa rai ngui hrŏm ană plơi, yua hnun anai jing gơnam yôm, hơmâo kơdrưh biă mă”.

Tha plơi Siu Plim lăi nao kơ bruă hrăm tui hră Wa Hô mơ-it.

Hrăm tui hră mơ-it mơng Wa Hồ, sang anŏ tha plơi Siu Plim lêng ba jơlan ngă gru amăng djŏp bruă. Kơ bruă ngă hmua pla pơjing, sang anŏ ñu hơmâo rơbêh 3 ektar đang hmua, amăng anun hơmâo 4 sao pơdai ia, 3 sao lŏn pioh pla hơbơi pơtơi, 1 ha pla phun bời lời, 1,3 ha pla kơphê hăng 8 sao kơsu. Prăk pơhrui glăi rim thun hơmâo rơbêh 150 klăk prăk. Lơ̆m tơlơi bơwih ƀong hơđong baih, sang anŏ ñu djru brơi sang anŏ tơnap tap dong kơ anah, pơjeh phun pla, brơi čan prăk ƀu mă kơmlai ôh. Biă ñu hăng tơlơi đăo gơnang kơ ñu, ơi Siu Plim hơmâo pơtô pơblang, iâu pơthưr ană plơi gum pơgôp, gir mă bruă đah mơng đĭ kyar.  Ƀong ia bah ñu, ană plơi hơmâo ba pla djŏp djuai phun, rông hlô mơnong djuai hiam, pơkra anih pla, anih rông prong đah mơng pơđĭ kyar tơlơi bơwih ƀong, gum man pơdong plơi pla phrâo.

Quốc Học – Nay Jek: Čih - Siu H’Mai: Pơblang