VOV4.Jarai - Amăng mông jơnum lok 10 phrâo anai mơng Jơnum min apăn bruă Khua pơ ala mơnuih ƀôn sang dêh čar ta, ƀing khua pơ ala hmâo sa wot dong gum pơhiăp kơ rơwang bruă Tơlơi phiăn Pơgang, pơgăn taih amang amăng sang anô̆ (pơplih pơkra). Jơnum min apăn bruă Khua pơ ala mơnuih ƀôn sang dêh čar ta tŭ ư kơ tơlơi či kiăng pơdŏng rơwang bruă Tơlơi phiăn, hrom hăng anun rơkâo pơhrua nao dong hơdôm bruă taih amang amăng sang anô̆ kiăng lăi nao bôh nik amăng tơlơi hơdip hăng bĕ ngă tlaih tơlơi ngă soh, biă ñu pel ĕp hăng bruă ngă mơng pô amĭ jung taih amang ană rơkơi ƀudah rơkơi taih amang hăng ană bơnai pô. 

Tơdơi giăm hmâo 15 thun ngă tui, Tơlơi phiăn pơgang pơgăn tơlơi taih amang amăng sang anô̆ hmâo pơplih klă gah tơlơi pơmin, djru pơgang mơnuih hmâo arăng taih amang amăng sang anô̆, pơsir hơdôm tơlơi ngă soh, soh hăng tơlơi phiăn amăng pơgang, pơgăn taih amang amăng sang anô̆. Khă hnun hai, ăt dô̆ mơn lu kơđi tơlơi prong, tơnap, pơdah ƀu rơđah, tơnap him lăng hăng tơnap pơsir hăng hơdôm tơlơi pơkă amăng tơlơi phiăn mă yua ră anai. Tui hăng bôh tơhnal pel ĕp mơng lŏn ia lăi pơthâo thun 2020, rim 3 čô đah kơmơi lĕ hmâo giăm truh sa čô hmâo rơkơi taih amang wot drơi jăn hăng pơgô̆. Lăp đing nao, hmâo rơbêh kơ 90% mrô đah kơmơi hmâo rơkơi taih amang ƀu hyu hơduah ĕp arăng gum djru.

Hơdôm tơlơi gum pơhiăp rơkâo đĭ kơtưn hơdôm bruă lăi pơthâo kơ pơgang, pơgăn tơlơi taih amang amăng sang anô̆; hơdôm bruă pơtô juăt pơplih bruă ngă hăng bruă djru wai lăng tơlơi taih amang amăng sang anô̆. Hrom hăng anun, kiăng hmâo tơhnal pơhuĭ prong, hră čih pơkra tơlơi phiăn tâ̆o hloh pơkă tui jơlan gah hơpă lom hmâo mă tơlơi pơhing ƀom kơ tơlơi taih amang amăng sang anô̆ lĕ Kông ang gưl să hmâo tơlơi dưi rơkâo mơnuih hmâo bruă ngă taih amang amăng sang anô̆ khom nao pơ̆ Anom bruă Kông ang gưl să kiăng rơđah tơlơi pơhing hăng pơsir kơđi tơlơi taih amang amăng sang anô̆. Khă hnun hai, Khua Jơnum min pơgang lŏn ia hăng rơnuk rơnua plơi pla mơng Khua pơ ala mơnuih ƀôn sang dêh čar ta ơi Lê Tấn Tới lăi lĕ, rơwang bruă tơlơi phiăn akă jao tơlơi dưi kơ kông ang să:

“Bruă taih amang amăng sang anô̆ lĕ bruă ngă soh hăng tơlơi phiăn kơnuk kơna. Khă kơđi tơlơi khom ba nao phăt kơđi ƀudah ƀu hmâo ba nao phăt kơđi hai lĕ kông ang să hmâo bruă gơgrong pơsir. Jao kơ kông ang să lăng tui bruă ngă tui, kom bưp... anai lĕ bruă jao kơ kông ang să ăt kơdrâ̆o mơn. Tơlơi pơkă kông ang să rơkâo mơnuih ngă soh taih amang amăng sang anô̆ nao pơ̆ anom mă bruă să. Tơdah 3 mơta tơlơi anai, arăng ƀu ngă tui kông ang să ngă hiưm hơpă? Yua anun kâo rơkâo jao tơlơi dưi kơ kông ang să amăng tơlơi phiăn anai”.

Jơnum min apăn bruă Khua pơ ala mơnuih ƀôn sang dêh čar ta rơkâo pơhrua nao hơdôm bruă ngă soh taih amang amăng sang anô̆ kiăng lăi nao bôh nik tơlơi hơdip hăng bĕ tlaih hơdôm bruă ngă soh, biă ñu amăng tơlơi ră anai lom tơlơi taih amang amăng sang anô̆ dưi pơsit lĕ pơdah prong kơtang hăng lu tơhnal ngă soh, glêh tơnap. Bruă pơkă hơdôm tơlơi ngă soh taih amang amăng sang anô̆ khom hmâo tơlơi lăi pơthâo hăng hơdôm bruă pơgang hlôm hlâo, pơgang hăng djru mơnuih hmâo tơlơi taih amang, bruă pơsir mơnuih ngă soh taih amang amăng sang anô̆. Khua Ding jum pơtô pơhrăm Nguyễn Kim Sơn črâo tơbiă bôh nik hơdôm bruă ngă soh dưi lăng lĕ tơlơi taih amang hăng čơđai sang hră amăng sang anô̆ pô:

“Hrom hăng bruă čem rông lĕ dô̆ pơtô lăi ană bă dong. Lui ƀu pơtô lăi hăng pơtô lăi rơgao đơi lĕ ăt khom dưi lăng lĕ taih amang hăng čơđai sang hră mơn. Dua lĕ, pơgô̆ ruah bruă mă, bruă hrăm, pơsit jơlan gah bruă mă hăng čang rơmang mơng čơđai muai. Amĭ ama lĕ kiăng ană pô ngă bruă mơ̆ ƀu djơ̆ hăng bôh thâo, tơlơi čang rơmang mơng ană bă. Hrom hăng anun, bruă pơgăn ngă tui hơdôm bruă mă tui tơlơi čang rơmang lăp djơ̆ mơng čơđai, tơlơi anai ăt khom lăng glăi mơn”.

Ƀơi anăp bôh nik anai, Khua git gai wai lăng pơ ala mơnuih ƀôn sang dêh čar ta ơi Vương Đình Huệ rơkâo pơhrua nao dong, ngă rơđah mơnuih taih amang amăng sang anô̆ hăng hơdôm mơnuih tôm hơdip hrom, hmâo tôm tơlơi čem rông “ană rông”; amĭ ama kah kô̆ ană bă samơ̆ hơdip hrom; biă ñu pel ĕp hơdôm bruă ngă hăng amĭ jung taih amang hăng ană rơkơi ƀudah rơkơi taih amang, kơtư̆ juă ană bơnai:

“Thâo krăn hiưm hơpă , jơlan gah hơpă kiăng đing nao. Tơlơi taih amang bơdjơ̆ nao tơlơi anai tơnap biă. Ƀing gih mă bruă tơlơi phiăn, kơsem min pơsir kơđi tơlơi, kông ang, anom pel ĕp kơđi tơlơi, sang phăt kơđi... kơsem min dong. Biă ñu đing nao truh pô amĭ jung taih amang ană rơkơi. Ama jung ƀudah pô khăp, akă djơ̆ sang anô̆ samơ̆ pung kơ taih amang kơtư̆ juă ană bơnai. Kâo ƀuh amăng tơlơi phiăn anai čang rơmang lăi rơđah hơdôm tơlơi anai”./.

Lại Thị Hoa: Čih – Siu H’ Prăk: Pơblang