VOV4.Jarai - Jơlan hơdră pơkă mơng lŏn ia hrŏ trun ƀun rin kơjăp sui thun rơwang mơng thun 2021-2025 amra dưi ngă tui amăng rơwang đơ đam dêh čar hăng abih bang prăk ngă tui lĕ 75 rơbâo klai prăk. Phun than mơng Jơlan hơdră lĕ pơjing bruă mă kơ mơnuih ƀôn sang hăng bruă djru hluai tui hơdôm hơdră bơwih ƀong huă, djơ̆ hăng tơlơi kiăng kơ bôh thâo ngă đang hmua hăng anô̆ gal mơng plơi pla. Anai lĕ hơdră bruă sit nik pơjing pran gơgrong djru mơnuih ƀôn sang hrưn đĭ tơtlaih mơng ƀun rin, khă hnun hai, bruă mă yua hiưm ñu kiăng kơ mơnuih ƀun rin ngă tui hăng amra gum hrom amăng hơdôm rơwang bruă hrŏ trun ƀun rin.

Tui hăng Jơlan hơdră pơkă mơng Lŏn ia hrŏ trun ƀun rin rơwang mơng thun 2021-2025, bôh phun ngă tui ƀơi hơdôm bôh tơring glông ƀun rin, să tơnap tap kual lŏn drŏn, kơtuai hang ia rơsĭ hăng bul ia rơsĭ. Jơlan hơdră djru pơdŏng, pơhư prong rơbêh kơ 1.000 hơdră pơkă, rơwang bruă hrŏ trun ƀun rin  djru pơđĭ kyar bruă bơwih ƀong huă, sĭ mơdrô, bơwih brơi, tuai čuă ngui, pơphun bruă pơphun tơlơi bơwih ƀong sĭ mơdrô kiăng pơjing bruă mă, prăk pơhrui glăi sui thun. Hrưn đĭ djru sang anô̆ ƀun rin, sang anô̆ ƀun rin hmâo ƀiă biă mă ñu sa ding kơna amăng hnưr thun mơnuih mă bruă hmâo bruă mă sui thun; mrô čơđai gah sang anô̆ ƀun rin, sang anô̆ ƀun rin nao hrăm djơ̆ hnưr thun hmâo 90%...

Anô̆ phrâo mơng jơlan hơdră hrŏ trun ƀun rin rơwang mơng thun 2021-2025, anun lĕ đing nao hơdră bruă mă kơ sang anô̆, plơi pla ƀudah anom bơwih ƀong pơphun bruă ƀudah anom bơwih ƀong pơčeh phrâo hăng mơnuih ƀôn sang amra ƀơi anăp gum hrom hơdôm rơwang bruă. Tui hăng yă Đinh Thị Hưng, Khua Gơnong bruă wai lăng mơnuih mă bruă, tơhan rơka ruă hăng mơnuih mơnam tơring čar Lào Cai, amăng bruă pơdŏng hơdôm hơdră bruă gum djru kiăng djru brơi mơnuih ƀôn sang, biă ñu lĕ hơdôm hơdră bruă bơdjơ̆ nao tơlơi pơđĭ kyar bơwih ƀong huă, tơdah hơdră pơkă ƀu rơđah thơ tơnap biă pơsir prăk mă yua. Hrom hăng anun, pơkă lĕ mơnuih ƀôn sang kiăng dưi djru bruă bơwih ƀong huă lĕ khom pơdŏng rơwang bruă hăng dưi hmâo Jơnum min mơnuih ƀôn sang tơring čar pơsit. Lom anun, lu ñu mơnuih ƀôn sang ƀun rin hrăm hră ƀiă, gơñu amra huĭ ƀu dưi ngă tui:

“Tơlơi pơkă lĕ mơnuih ƀôn sang kiăng dưi gum djru tui anun mơng ngăn drăp tơring čar lĕ, khom pơdŏng rơwang bruă hăng dưi hmâo Jơnum min mơnuih ƀôn sang gưl tơring čar pơsit. Mơnuih ƀôn sang lĕ mơnuih ƀiă thâo hră hăng huĭ ƀu dưi ngă tui rơwang bruă. Sa rơwang bruă khom lăi pơthâo gưl tơring glông laih anun truh pơ̆ tơring čar pơsit anun gơñu ƀu đing nao đơi ôh. Anai ăt lĕ bôh nik mơng plơi pla anun ƀing ta khom kơsem min tŏng ten, biă ñu lĕ djru hơdră bơwih ƀong hrŏ trun ƀun rin. Ƀing gơmơi ăt rơkâo mơn akô̆ tlôn ñu, bruă mă hăng ngă hră pơ-ar, tơdơi anai hmâo tơlơi pơtrun pơtô brơi, gưl hơpă pơsit lĕ hluai tui anun ngă, bĕ rim anih anom mă yua sa tơlơi pơtô ba rơđah tum mơta. Kâo pơmin, ƀing ta jai ngă rơđah, jai djơ̆ hloh lĕ jai klă hloh”.

Pơjing hơdră bruă bơwih ƀong lĕ yak blung a khom pơtô pơhrăm kơ hơdôm mơnuih ƀun rin hmâo hơdôm tơlơi pơmin kiăng gơñu dưi ngă tui hăng hmâo anô̆ gal ƀơi rim plơi pla. Hăng tơlơi găn rơgao pok pơhai hơdôm rơwang bruă bơwih ƀong kơ mơnuih ƀun rin ƀơi 2 bôh tơring čar Lào Cai hăng Sơn La, yă Vũ Quỳnh Anh, Kơ-iăng Khua rơwang bruă GREAT kơ pơđĭ kyar bôh thâo bơwih ƀong kơ đah kơmơi, lăi lĕ, sa amăng hơdôm tơlơi yôm phăn kiăng hrŏ trun ƀun rin sui thun anun lĕ tơlơi gum hrom mơng hơdôm bôh anom bơwih ƀong sĭ mơdrô. Hơdôm bôh anom bơwih ƀong sĭ mơdrô amra lĕ anom bơwih ƀong ba jơlan hlâo gơnong bruă ƀudah hơdôm anom mă bruă hrom gah rơngiao kơ plơi pla. Yua kơ gơñu lĕ hơdôm mơnuih thâo hluh kơ bruă anih anom sĭ mơdrô, hmâo bôh thâo bơwih ƀong sĭ mơdrô, gah gơnam tam, gah marketing hăng amra ba truh hơdôm bôh thâo gah wai lăng bruă pơlir hrom, wai lăng bôh thâo măi mok, gum hrom ngă, gum hrom tuh pơplai hăng mơnuih ƀôn sang pơđĭ kyar bơwih ƀong huă. Hrom hăng anun, lăi pơthâo bruă mă kơ hơdôm bôh sang anô̆ kiăng gơñu hmâo hơdôm bôh thâo či kiăng pioh bơwih ƀong huă ngă rai gơnam tam tui tơlơi kiăng mơng anih anom sĭ mơdrô, tui tơlơi kiăng mơng anom bơwih ƀong pơlir hrom.

“Neh wa kiăng kơtưn đĭ gơnam ngă rai lĕ gơñu khom tuh pơplai hăng ngă hiưm hơpă kiăng dưi čan prăk sang prăk. Kah hăng amăng rơwang bruă Great mơng ƀing gơmơi lĕ hmâo lu sang anô̆ glăk čan hơdôm bôh sang prăk kah hăng Sang prăk gah hơdră bruă mơnuih mơnam, anun lĕ hơdôm prăk brơi čan tơdơi kơ tla giong, ngă hiưm hơpă kiăng gơñu hmâo djop prăk pioh yua kơ bruă bơwih ƀong huă? Ƀing gơmơi ăt glăk gum hrom mơn hăng hơdôm sang prăk kiăng gơñu ba tơbiă hơdôm gơnam tam brơi čan tui pơlir nao rai ƀu dưi gơgrong kiăng djru gơñu dưi čan prăk sang prăk”.

Khua pơ ala kơ Jơlan hơdră pơđĭ kyar Sang gum hơbit djop dêh čar ƀơi Việt Nam (UNDP), ơi Đoàn Hữu Minh lăi lĕ, jơlan hơdră hrŏ trun ƀun rin hmâo hơdôm bruă hrŏ trun ƀun rin, pơtô bruă mă hăng ba mơnuih nao mă bruă pơ̆ dêh čar tač rơngiao. Ră anai 3 bôh yôm anai dưi pơdah amăng sa Tơlơi pơhing, yua anun, kiăng pơdah tơhnal pơkĕ hrom hăng bruă mă mơng rim mơta bruă. Rơngiao kơ anun, kiăng hmâo tơlơi git gai rơđah kơplah wah hơdôm jơlan hơdră yua kơ hơdôm ding jum, gơnong bruă pha ra wai lăng, bĕ ba truh bruă sa čô mơnuih dưi gum djru mơng 2 truh kơ 3 jơlan hơdră pha ra:

“Amăng rơwang anai ƀing ta hmâo 3 jơlan hơdră pơkă mơng dêh čar, anun lĕ Jơlan hơdră pơkă mơng lŏn ia kơ hrŏ trun ƀun rin sui thun gah Ding jum wai lăng mơnuih mă bruă, tơhan rơka ruă hăng mơnuih mơnam dêh čar ta. Jơlan hơdră tal dua lĕ Pơđĭ kyar bơwih ƀong mơnuih mơnam kual djuai ania ƀiă hăng tal 3 lĕ Jơlan hơdră pơđĭ kyar plơi pla phrâo. Năng ai ñu ƀơi tơhnal lăng prong, ƀing ta khom lăng ƀuh 3 jơlan hơdră anai leng kơ djru kơ hơdôm tơhnal kơ pơđĭ kyar bơwih ƀong mơnuih mơnam ăt kah hăng hrŏ trun ƀun rin laih. Tui anun, sit ñu khom hmâo tơlơi djơ̆ hrom kơplah wah 3 jơlan hơdră. Yua kơ tơdah 3 jơlan hơdră 3 jơlan gah pha ra, hmâo hơdră pơkă pha ra, nao pơ̆ plơi pla, nao pơ̆ gưl să kơnong kơ hmâo sa jơlan hăng 3 hơdră pơkă amra glêh tơnap biă”.

Jơlan hơdră pơkă mơng dêh čar hrŏ trun ƀun rin sui thun rơwang mơng thun 2021-2025 hmâo lu anô̆ pha ra bơhmu hăng rơwang mơng thun 2016-2020. Anun lĕ ngă tui bruă đing nao ană mơnuih, ƀơi anăp lĕ tuh pơplai, pơđĭ tui bôh thâo kơ mơnuih ƀun rin; pơsit rơđah bôh than ba truh ƀun rin kiăng pơsir tơlơi phiăn, abih hlao hơdôm tơlơi mơng mơnuih ƀun rin, kual phun ƀun rin. Tơhnal pơkă jơlan hơdră hrưn đĭ, mrô sang anô̆ ƀun rin tui tơhnal pơkă ƀun rin lu bơnah djă pioh rơnoh hrŏ trun 1,0 – 1,5% sa thun; mrô sang anô̆ ƀun rin djuai ania ƀiă hrŏ trun rơbêh kơ 3,0% sa thun; 30% mrô tơring glông ƀun rin; 30% mrô să tơnap tap kual lŏn drŏn, kơtuai hang ia rơsĭ hăng bul ia rơsĭ tơtlaih mơng ƀun rin, tơnap tap; mrô sang anô̆ ƀun rin ƀơi hơdôm bôh tơring glông ƀun rin hrŏ trun mơng 4-5% sa thun. Kiăng hmâo tơhnal anai, mơnuih apăn bruă ƀơi să khom thâo tơlơi hơdip mơnuih ƀôn sang, biă ñu bơdjơ̆ nao mơng Covid truh mơnuih ƀun rin. Pơsit djơ̆ mơnuih lĕ mơnuih ƀun rin, sang anô̆ ƀun rin kiăng ba tơbiă hơdră djru hluai tui hơdôm hơdră gum djru hrŏ trun ƀun rin ƀudah Jơlan hơdră pơkă mơng lŏn ia hrŏ trun ƀun rin; iâu pơhrui ngăn drăp mơng plơi pla, mơng khul mơnuih, mơng anun hmâo hơdră bruă gum djru gah hră pơgang gah ia jrao, pơtô juăt, bruă mă, djru gum mơnuih mơnam, anăp nao pơplih mơng djru riah daih hơdai nao djru tui rơwang bruă, hơdră ngă ƀong. Jơlan hơdră ăt amra pơtô brơi kơ hơdôm anih anom amăng ƀrư̆ čih anăn, pơsit tơlơi kiăng yua hăng djru gum ba glăi bôh tơhnal mơng ngăn drăp gah jơlan hơdră, mơng ngăn drăp iâu pơhrui pơkon, djru mơnuih ƀun rin hmâo sang anô̆ hơđong, kơjăp, dưi gơgrong hăng pơplih ayuh hyiăng, hơjan rơbŭ kơthel. Ơi Tô Đức, Khua Anom bruă gơgrong gah hrŏ trun ƀun rin dêh čar ta, Ding jum wai lăng mơnuih mă bruă, tơhan rơka ruă hăng mơnuih mơnam dêh čar brơi thâo:

“Ding jum ăt glăk  pơkă lăng hlâo gum hrom hăng hơdôm Ding jum, gơnong bruă bơdjơ̆ nao, biă ñu lĕ Ding jum kơčăo bruă tuh pơplai, Ding jum prăk kak, rơkâo Kơnuk kơna mă yua hơdră pơkă pioh kơ anih anom ƀun rin tơnap tap. Lom dưi pơsit lĕ mơnuih mơng jơlan hơdră pơkă hrŏ trun ƀun rin rơwang mơng thun 2021-2025, tơdah ngă giong tơhnal pơkă plơi pla phrâo lĕ ăt dưi tuh pơplai mơn ngăn rơnoh mơng jơlan hơdră truh kơ thun 2025. Kâo pơmin, bruă djru kơ plơi pla kiăng pơhlôm mơnuih ƀôn sang hrưn đĭ tơtlaih mơng ƀun rin sui thun lĕ ƀing ta tâ̆o hloh pơsit rơnoh gum djru, tơhnal gum djru, hrơi blan djru tui kơčăo bruă tuh pơplai găp ƀrô thun blan”.

Hơdôm hrơi rơgao, Ding jum wai lăng mơnuih mă bruă, tơhan rơka ruă hăng mơnuih mơnam dêh čar ăt hmâo črâo ba mơn hơdôm anih anom đing nao pơsit sang anô̆ ƀun rin, sang anô̆ ƀun rin ƀơ ƀiă. Jơnum min mơnuih ƀôn sang hơdôm bôh tơring čar khom pơhlôm bruă pơsit sang anô̆ ƀun rin lĕ sit nik, djơ̆ mơnuih, djơ̆ pô, bĕ bruă ngă kiăng kiăo tui bôh than prong mơ̆ ƀu hmâo anô̆ klă ñu. Hrom hăng anun, lăi pơthâo pơsur, pơtrut, pơđĭ tui tơlơi pơmin bruă gơgrong, rŭ tơgŭ pran gơgrong hlâo, hrưn đĭ brơi kơ hơdôm bôh sang anô̆ ƀun rin, hơdư̆ ƀiă dô̆ ah gơnang dô̆ tơguan, djru sang anô̆ ƀun rin, sang anô̆ ƀun rin ƀơ ƀiă amăng ƀrư̆ hrưn đĭ tơtlaih mơng ƀun rin sui thun./.

            Kim Thanh: Čih – Siu H’ Prăk: Pơblang