Rơgao hăng anai 5 thun, sang anô̆ amai Ly Lỳ So, djuai ania La Hủ, ƀơi plơi Pha Bu, să Pa Ủ, tơring glông Mường Tè, tơring čar Lai Châu lĕ sa amăng hơdôm bôh sang anô̆ tơnap mơng plơi. Hăng 6 čô mơnuih, tơlơi hơdip sang anô̆ kuh thun ƀong djop huă ƀu tơl. Gơnang kơ dưi čan prăk, mơnuih apăn bruă nao pơtô brơi ngă hmua ia, klơi dơnao rông akan, rông un, mơnŭ anun thun anai hmâo prăk pơhrui glăi hơđong, ƀu djơ̆ kơnong kơ djop ƀong huă ôh mơ̆ dô̆ hmâo truh kơ 15 drơi rơmô, kơbao dong:

"Phiăn sô hơđăp ră anai dưi pơtrut kơdun glăi lu laih, ƀu djơ̆ kah hăng hlâo adih dong tah, mơnuih ƀon sang ăt thâo hluh hloh mơn. Mơnuih mă bruă rai mă bruă hăng neh wa ăt hmư̆ tui hăng ngă tui mơn; bơwih ƀong huă gir run rông hlô, kah hăng un, mơnŭ ăt hmâo lu laih mơn. Tơlơi hơdip neh wa đĭ gŏ mŏ hloh kơ hlâo, klă hiam hloh kơ hlâo, ƀu rin rơpa kah hăng hlâo adih dong tah”.  

Mơnuih ƀun rin kual ƀu sit nik amuñ bơdjơ̆ nao ƀu klă, ƀun rin glăi lom hmâo ayuh hyiăng ƀu klă ngă, klin ruă  

Hluai tui jơlan gah “Kiăng hrŏ trun rin rơpa khom sut lui tơlơi dô̆ ah gơnang, dô̆ tơguan”, truh ră anai, sang anô̆ Lò Thị Báu, ƀơi să Quang Chiểu, tơring glông Mường Lát, tơring čar Thanh Hoá lĕ gru than amăng pơđĭ kyar bơwih ƀong, hrŏ trun rin rơpa mơng jơlan hơdră djru gum mơng kơnuk kơna. Ră anai sang anô̆ ñu hmâo abih bang pŭ hlô rông đĭ truh hơdôm rơtuh drơi, hrom hăng đang phun bôh troh, rim thun pơhrui glăi hơdôm pluh klăk prăk, jing sang anô̆ đĭ gŏ mŏ hloh mơng plơi. Amai Lò Thị Báu lăi pơthâo:

"Gơnang kơ tơlơi gum djru kâo plai ƀiă bơngot kơ prăk mă yua, kơnong kơ rông hlô mơnong, ngă đang hmua, ăt gal mơn yua kơ kâo ƀu hmâo prăk yua ngă đang hmua, samơ̆ dưi čơkă mă phun pla, hlô rông kơnuk kơna djru. Gah hơdră bôh thâo phrâo lĕ ăt dưi gum djru mơn mơng hơdrôm hră, mơnuih pơtô brơi hơdră phrâo kiăng pô ngă tui”.

Mơnuih mă bruă kual ƀu sit nik amuñ bơdjơ̆ nao ƀu klă, ƀun rin glăi lom hmâo ayuh hyiăng ƀu klă ngă, klin ruă

Sang anô̆ amai Ly Lỳ So ƀơi tơring čar Lai Châu hăng sang anô̆ amai Lò Thị Báu ƀơi tơring čar Thanh Hóa kơnong kơ 2 amăng lu sang anô̆ ƀun rin ƀơi lu anih anom amăng đơ đam dêh čar ta ngă tui klă prăk djru mơng kơnuk kơna hrŏ trun rin rơpa mơng lu hơdră pơđĭ kyar bơwih ƀong djơ̆ hăng rim kual, plơi pla, dưi ngă tui tơlơi gal mơng rim plơi pla. Hrom hăng hơdră bruă djru hrŏ trun rin tơpa mơng Kơnuk kơna, hmâo laih ƀu ƀiă hơdôm khul grŭp amăng lŏn ia ta hăng dêh čar tač rơngiao gum hrom djru mơnuih ƀôn sang amăng pơdŏng hơdră hrŏ trun rin rơpa. Yă Vũ Quỳnh Anh, Kơ-iăng Khua gum pơhiăp Rơwang bruă Great hăng hơdră đah kơmơi pơlir hrom bơwih ƀong sĭ mơdrô, gum hrom amăng bruă pơlir hơbit sĭ gơnam kơ dêh čar tač rơngiao amăng bruă ngă đang hmua hăng tuai čuă ngui ƀơi 2 bôh tơring čar Sơn La hăng Lào Cai brơi thâo, Jơlan hơdră hmâo ngă tui laih 5 thun hăng ngă pơhư̆č hmâo 27 rơbâo čô adơi amai gum hrom.

 “Ƀing gơmơi hmâo pơjing laih pran pơtrut kiăng ngă pơhư̆č hơdôm bôh anom bơwih ƀong gum hrom. Hơdôm bôh anom bơwih ƀong lom rai, gơñu ba truh hơdôm hơdră phrâo kiăng plai ƀiă prăk mă yua, đĭ mrô gơnam pơhrui glăi, đĭ nua gơnam kơ gơnam pô ngă rai. Truh mông anai ƀing gơmơi hmâo laih hơdôm hơdră pơlir hơbit kơ gơnong bruă truh kih kah hăng hơdră drơi hơdjă, blung a kơnong kơ ngă pơphô mă 50 ektar, ră anai ƀing gơmơi hmâo pơhư prong laih 800 ektar, ngă tui kơjăp phik, 1 wot pla samơ̆ tơdơi kơ 3 blan lĕ hơdôm bôh sang anô̆ hmâo pơhrui laih amăng 10 thun hăng ñu jing phun pla pioh sĭ mơdrô, sa thun hơdôm bôh sang anô̆ dưi pơhrui hmâo mơn mơng 4 truh 5 wot hăng pơhrui glăi kơjăp hơđong dong”.

Khul ia jrao kyâu bơrơkal mriah dêh čar ƀơk gơnam kơ mơnuih ƀun rin tơring čar Quảng Nam

Tui tơlơi lăi pơthâo glăi bôh tơhnal hrŏ trun ƀun rin mơng Việt Nam thun 2021, hrŏ trun ƀun rin hmâo laih lu bôh than rơđah. Glông bruă pơkă hơdră gum djru, tơlơi phiăn kơ hrŏ trun dưi mă yua ha amăng plĕ, pơhlôm akô̆ tlôn. Mrô mơnuih ƀun rin hmâo hrŏ trun mơng 57% amăng thun 1990 trun dô̆ 5,2% amăng thun 2020. Hơdôm klăk bôh sang anô̆ hmâo tơtlaih mơng ƀun rin, lu sang anô̆ hmâo tơlơi hơdip hơđong, đĭ gŏ mŏ; lu plơi pla ƀun rin tơtlaih mơng tơlơi tơnap, sa dua anih anom ngă djơ̆ tui tơhnal pơkă plơi pla phrâo; mrô sang anô̆ bun rin hrŏ trun tañ.

Tui anun mơn bôh tơhnal hrŏ trun ƀun rin mơng Việt Nam akă sit nik kơjăp ôh, ñu amra ƀun rin glăi hăng hmâo dong mơnuih ƀun rin. Mrô ƀun rin lăng mơng lu bơnah amăng đơ đam dêh čar lĕ 9,35%. Hleh hloh rơnoh hơdip, tơlơi ngă juăt hăng hơdôm bruă bơwih ƀong phun, ngă juăt hăng anih anom sĭ mơdrô, pơsir bruă mă kơplah wah hơdôm bôh plơi pla, kual, anih anom, plơi mơnuih ƀôn sang dô̆ akă dưi ngă dưm kơnar... akă lăi nao ôh, dua thun klin Covid-19 ngă bơbeč truh bôh tơhnal bruă hrŏ trun ƀun rin. Tơlơi tơtlaih mơng ƀun rin mơng mơnuih djuai ania ƀiă kơjăp phik. Bruă ngă juăt hơdôm bruă mă gah ia jrao dưi pơplih phrâo laih, samơ̆ ăt dô̆ mơn tơlơi hleh hloh, biă ñu kơplah wah bruă ia jrao hăng dlông hăng gah yŭ. Gah pơgang ba mơnuih mơnam, hơdôm jơlan hơdră djru prăk hmâo rơwang gôm djop anih ƀu pơhlôm hăng bôh tŭ yua ƀu prong... Nai prin tha Nguyễn Thắng, Kơ-iăng Khua Khul gum lăi pơthâo, Anon kơsem min bôh thâo phrâo, mơnuih mơnam lăi lĕ, rơngiao kơ anô̆ bơdjơ̆ nao mơng klin ruă Covid-19 lĕ bruă mă kơƀah kơjăp phik amăng kual mơnuih mă bruă ƀu sit nik lĕ bôh than phun ngă mrô ƀun rin đĭ glăi:

“Tơlơi lông prong hloh lĕ khul mơnuih mă bruă ƀu sit nik ƀudah mơnuih mă bruă ƀu hmâo jao pơkĕ hrom. Ră anai hmâo năng ai ñu 70% mrô mơnuih ƀudah ngă đang hmua, ƀudah ngă bruă pơkon ƀu hmâo pơkĕ hrom. Tui anun gơñu amuñ ngă bơbeč truh, biă ñu amăng hơdôm hrơi klin ngă. Ƀing ta khom pơmin lu hloh, ngă hiưm hơpă hrŏ trun ƀiă mơnuih mă bruă ƀu pơkĕ hrom kiăng gơñu hmâo pran bŏng glăi klă hloh. Dua lĕ, amăng mrô mơnuih mă bruă ƀu sit nik lĕ hmâo lu mơnuih tha laih hăng hrơi blan dô̆ glăi mơng gơñu truh kơ pơdơi lơtret ƀu lu, lom gơñu ƀu hmâo hră pơgang gah mơnuih mơnam, ƀu hmâo prăk blan pơdơi lơtret lĕ lom anun ƀun rin ră anai ñu dô̆ hơdai nao pơgi kơdih dong”.

Tui hăng ơi Tô Đức, Khua Anom bruă pơhrŏ trun ƀun rin, akă ƀu hmâo bruă hrŏ trun ƀun rin bŏng glăi hăng lu tơlơi tơnap tơlơi lông kah hăng hơdôm hrơi anai. Ayuh hyiăng ƀu klă ngă, klin ruă amra ngă đĭ tui sang anô̆ ƀun rin, biă ñu ƀun rin ƀơi plơi prong. Yua anun, kiăng dưi hrŏ trun sang anô̆ ƀun rin tui tơhnal pơkă lăng mơng lu bơnah mơng 1,0 – 1,5% sa thun lĕ, pơtô bruă măng pơjing bruă mă kơ mơnuih ƀun rin jing tơlơi yôm phăn:

“Tơlơi ƀing gơmơi ba tơbiă lĕ pơđĭ kyar bruă pơtô pơhrăm bruă mă kơ mơnuih ƀun rin, kơ mơnuih ƀôn sang kual ƀun rin, kual tơnap tap. Mơng pơsit gah Ding jum wai lăng mơnuih mă bruă, tơhan rơka ruă hăng mơnuih mơnam lĕ, ƀuh, lom sa bôh sang anô̆ hmâo sa čô mơnuih mă bruă dưi pơtô bruă mă hmâo akô̆ tlôn, mơnuih mă bruă dưi thâo anih anom ĕp bruă mă, hmâo jơlan gah kiăng hmâo prăk pơhrui glăi. Hăng anai lĕ hơdră pơtlaih mơng ƀun rin mơ̆ ƀing gơmơi pơmin lĕ ba glăi tŭ yua, anai ăt lĕ sa amăng hơdôm bôh yôm phun”.

Hrom hăng anun, kiăng pơplih hơdră djru kơ mơnuih ƀun rin; pơhư prong hơdôm hơdră ngă, pơčeh phrâo hrŏ trun ƀun rin klă; mă yua hơdôm bôh tơhnal kơsem min mơng hơdôm khul jar kơmar amăng hrŏ trun ƀun rin djơ̆ hăng rim plơi pla lĕ hơdră Việt Nam ngă tui klă hơdôm tơhnal pơkă phrâo amăng rơwang 2021-2025. Khua Ding jum, Khua Jơnum min djuai ania Hầu A Lềnh lăi rơđah:

 “Lăi kơ hrŏ trun ƀun rin kơjăp, ƀing ta khom kiăo tui hơdôm jơlan hơdră mơng Ping gah, Kơnuk kơna hăng biă ñu lĕ hơdôm jơlan hơdră pơkă. Ră anai Jơnum min djuai ania glăk git gai jơlan hơdră pơđĭ kyar bơwih ƀong mơnuih mơnam kual neh wa djuai ania ƀiă hăng kual čư̆ siăng. Amăng hơdôm jơlan gah kiăng ngă tui jơlan hơdră pơkă anai mơng rơwang bruă gum hrom lĕ hmâo laih hơdôm jơlan gah rơđah gah ngăn rơnoh, gah wai lăng git gai, gah bruă lăng tui, pel ĕp; tơlơi gum djru mơng hơdôm khul grŭp, mơnuih hăng bruă mă mơng mơnuih ƀôn sang amăng rim rơwang bruă anun hiưm ñu. Lom pok pơhai ăt kiăng hmâo mơn hơdôm tơlơi pơsit kiăng mă tŭ tơlơi găn rơgao, hrom hăng anun ĕp tơbiă hơdôm tơlơi dô̆ kơƀah, akă dưi ngă kiăng ƀing ta pơhrua nao hơdôm hơdră bruă djơ̆ hloh”.

Kiăng dưi ngă tơhnal pơkă hrŏ trun ƀun rin tui tơhnal pơkă lu bơnah rơwang 2022-2025, hăng mrô ƀun rin lu bơnah djă pioh rơnoh 1-1,5% sa thun; mrô sang anô̆ ƀun rin djuai ania ƀiă hrŏ trun rơbêh kơ 3% sa thun; mrô sang anô̆ ƀun rin ƀơi hơdôm bôh tơring glông ƀun rin hrŏ trun mơng 4-5% sa thun lĕ sa tơlơi lông prong amăng hơdôm hrơi anai. Tơlơi anai khom hmâo tơlơi gum hrom mơng abih bang glông bruă kơđi čar hăng biă ñu dưi ngă tui bruă mă, bruă gơgrong mơng rim plơi pla hăng thâo, tơlơi gơgrong hlâo mơng mơnuih ƀôn sang lom dưi jao tơhnal pơtlaih ƀun rin..../.