VOV4.Jarai - Tui hăng tơlơi lăi pơthâo mơng Anom bruă pơlir hơbit mơnuih mă bruă dêh čar Việt Nam phrâo anai, truh ră anai, klin Covid-19 ngă kơ giăm 7 klăk 800 rơbâo čô mơnuih bơbeč nao yua kơ hơdră pơčlah, pơdơi tui ƀơƀrư̆, pơdơi bruă hlao, brơi pơdơi bruă jang jai, pơdơi bruă ƀu duh prăk apah, amăng anun hơmâo lu mơnuih  djuai ania ƀiă. Ƀơi anăp kơ tơlơi ngă tơnap tap tui anun, Anom bruă pơlir hơbit mơnuih mă bruă Việt Nam lêng kơ gum hrŏm hăng Kơnuk kơna, hơdôm anom bơwih ƀong sĭ mơdrô, ngă gêh gal brơi djop mơta kiăng pơhlôm brơi tơlơi dưi kơ mơnuih mă bruă.

Tơdơi kơ hrơi hơđuh đĭ klin tal 3 mơ̆ anih hơmâo lu mơnuih ƀă hloh lĕ tơring čar Hải Dương, truh ră anai dêh čar ta dưi pơgăn hĭ laih klin Covid-19. Samơ̆, klin ăt dŏ lar hyu kơtang amăng rŏng lŏn tơnah hăng anŏ truh sat mơ̆ klin ba glăi ăt dŏ kơtang biă mă, sit biă ñu ngă tơnap kơ mơnuih mă bruă. Lu hlăk ai rơngiă bruă mă lơ̆m klin lar hyu ngă ƀu hơmâo prăk pơhrui. Đa lĕ mơnuih mă bruă phun amăng sang anŏ ră anai dŏ đôč ƀu hơmâo bruă mă, hơdip gơnang nao sang anŏ. Anai ăt lĕ ƀuh lu ƀơi ƀing hlăk ai mơnuih djuai ania ƀiă, kual ataih amăng hrơi blan giăm anai.

Rơngiă bruă, lu hlăk ai pơwŏt glăi tơlơi hơdip tơnap tui hơđăp. Amăng plơi pla mơnuih djuai ania ƀiă kual ataih Yŭ kơdư, Dap kơdư, lu anih neh met wa glăk pơđĭ kyar bruă pla phun akha kyâo anun lĕ sâm Ngọc Linh, đẳng sâm, phun trong phet hrĕ, pla phun quế, sa nhân tím, kyâo boh troh pioh ngă jrao ƀudah hơdôm phun juăt pla pơkŏn anun lĕ ngă hmua pơdai, kơtor, hơbơi plum…hăng ƀing hlăk ai mơnuih djuai ania ƀiă ƀu hơmâo bruă mă lơ̆m pơwŏt glăi plơi pla amra hrŏm hăng sang anŏ djru amăng bruă pla pơjing.

Samơ̆, ƀu djơ̆ hlơi hlơi lêng kơ hơmâo gêh gal tui tui anun soh ôh. Tơlơi lăi nao kiăo tui anai mơng ayong Lý Già Sư, dŏ ƀơi plơi Choản Thèn, să Y Tý, tơring glông Bát Xát, tơring čar Lào Cai lĕ tơlơi pơhmutu. Ayong Lý Già Sư brơi thâo, sang anŏ ñu phrâo trun mơng sang amĭ ama, dua rơkơi bơnai ñu hyu mă bruă arăng apah, đang hmua pơ sang ƀu hơmâo mơnuih ngă yua anun sĭ brơi arăng yơh, ră anai klin kman lar hyu, rơngiă bruă mă, dua rơkơi bơnai ñu pơwŏt glăi plơi pla tơkai tơngan soh. Hơdôm blan giăm anai tơlơi hơdip gơnang nao amĭ ama đôč.

Hlâo kơ klin hơđuh đĭ kâo hyu mă bruă pơ dêh čar Khač, ƀơi anai arăng ăt ngă đang hmua mơn, kâo arăng jao bruă pla phun pơtơi, samơ̆ lơ̆m hơmâo klin kâo pơwŏt glăi pơ plơi pla. Ră anai dêh čar Khač ƀu kiăng mơnuih mă bruă dong tah, yua anun kâo nao tơña bruă pơkŏn samơ̆ yua ƀu thâo hră, ăt ƀu hrăm rơguăt bruă hơget lơi yua anun tơnap biă mă lơ̆m hyu ĕp bruă mă.

Tơring čar Lào Cai hơmâo rơbêh 64% lĕ mơnuih djuai ania ƀiă. Klin Covid-19 hơmâo bơbeč sat biă mă nao tơlơi hơdip kơ mơnuih djuai ania ƀiă. Tui hăng ơi Nguyễn Đức Bình, Khua anom bruă mă, tơhan rơka - mơnuih mơnam tơring glông Bát Xát, kiăng kơ pơsur mơnuih ƀon sang pơwŏt glăi mă bruă tơdơi kơ abih klin, tơring glông hơmâo pơphun lu tal lăi pơthâo, ĕp brơi bruă mă kơ mơnuih ƀon sang:

Rĭm thun, ƀing gơmơi juăt gum hrŏm pơphun tal lăi pơthâo, ĕp brơi bruă mă kơ mơnuih ƀon sang ƀơi hơdôm să. Kar hăng amăng thun 2020 laih rơgao, mah bơbeč sat mơng klin Covid-19, samơ̆ lơ̆m pơgang hĭ klin ƀing gơmơi ăt pơphun 8 tal lăi pơthâo, ĕp brơi bruă mă. Ră anai mơnuih mă bruă tơdơi kơ dêh čar Khač jao glăi lơ̆m klin lar hyu ƀing gơmơi ĕp brơi bruă mă ƀơi tơring čar Quảng Ninh hăng tơlơi anai ăt ba glăi tŭ yua.

Bơ ơi Lê Văn Khiêm, Khua anom bruă mă, tơhan rơka - mơnuih mơnam tơring glông Bắc Hà, tơring čar Lào Cai brơi thâo, hăng mơnuih djuai ania ƀiă, hơdôm tal pơtô hrăm bruă mă kiăng kơ črâo brơi sit nik hlao:

Pơtô brơi bruă mă kơ mơnuih ƀon sang, biă mă ñu lĕ mơnuih djuai ania ƀiă hơmâo pok pơhai sit nik biă mă. Ră anai hơmâo lu anih pok rai kiăng kơ pơtô bruă brơi mơnuih ƀon sang. Hrăm ƀơi anih rah, črâo brơi mă bruă sit nik rah, mơng anun thâo rơguăt dong amăng bruă mă. Tơdơi kơ tal pơtô hrăm grup mơnuih mă bruă 100% lĕ mơnuih djuai ania ƀiă hơmâo arăng jao man pơkra hơdôm sang glông 2 gưl. Dua dong lĕ pơtô hrăm pơlir hăng bruă pơđĭ kyar ngă đang hmua. Pơhmutu lĕ pơtô brơi bruă pơgang klin hăng hơdôm bruă tlâ̆o ia jrao pơgang; pơjing kual pla phun akha kyâo ăt pơtô brơi bruă pla, wai lăng phun akha kyâo. Ƀing gơmơi lăng anai lĕ hơdôm bruă lăp djơ̆ biă mă.

Ngă tui hơdră pơtô hrăm bruă mă brơi mơnuih ƀon sang amăng thun blan anai ăt kiăng djru brơi mơnuih djuai ania ƀiă tañ hơmâo bruă mă tơdơi kơ abih klin. Mơng hrơi hơđuh đĭ klin Covid-19 (rơnuč thun 2019) truh ră anai, đơ đam tơring čar Lào Cai hơmâo pơtô brơi bruă mă kơ rơbêh 4 rơbâo cô mơnuih djuai ania ƀiă. Jŭ yap mơng thun 2016 truh pơ 3 blan akŏ thun 2021 tơring čar Lào Cai pơtô bruă mă brơi giăm 47 rơbâo mơnuih djuai ania ƀiă. Ƀing mơnuih djuai ania ƀiă hơmâo arăng pơtô brơi bruă mă anun lĕ djuai ania Mông, Tày, Dao, Dáy, Nùng … ơi Đinh Văn Thơ, kơ-iăng khua gơnong bruă mă, tơhan rơkao - mơnuih mơnam tơring čar Lào Cai brơi thâo:

Amăng bruă mă tơdah kiăng kơ tŏ tui na nao, hơđong ƀơi kual mơnuih djuai ania ƀiă ăt tơnap biă mă. Ƀing gơmơi glăk pơphun tui jơlan hơdră, sa lĕ pơtô bruă mă brơi ƀing čơđai lơ̆m dŏ hrăm sang hră gưl tlâo, laih dong hơdôm sang hră pơtô bruă mă kiăng pơtô brơi tong ten brơi hơdôm tơlơi pơkôl pơkă amăng bruă mă kiăng mơnuih ƀon sang thâo hluh rơđah, ngă tui hăng ƀơƀrư̆ pơplih tơlơi pơmĭn amăng bruă mă. Kiăng kơ mơnuih mă bruă thâo tơdah rơkâo pơdơi amăng sui hrơi amra bơbeč nao bruă bơwih ƀong sĭ mơdrô ƀơi hơdôm anom bruă.

Pơtô bruă mă kiăng pơlir hăng ĕp brơi bruă mă kơ mơnuih ƀon sang mơng anun amra pơgôp prong amăng pơđĭ kyar tơlơi bơwih ƀong huă, mơnuih mơnam amăng tơring čar Lào Cai. Mơng pơtô bruă mă, biă mă ñu amăng hrơi blan tơdơi kơ abih klin hơmâo pơgôp ngă plai ƀiă mơnuih ƀu hơmâo bruă mă, lu tui dong prăk pơhrui, hrŏ trun rin rơpa, pơhlôm rơnuk rơnua ƀơi ƀon lan. Hrŏm hăng ƀing mơnuih arăng pơtô brơi bruă tơkai tơngan, Lào Cai ăt đing nao pơtô brơi bruă kiăng yua akŏ dlô brơi mơnuih djuai ania ƀiă, mơng anun amra dưi hyu mă bruă lu anih amăng dêh čar, kah hăng ba nao mă bruă pơ dêh čar tač rơngiao. Lu mơnuih mă bruă lĕ mơnuih djuai ania ƀiă ƀơi Lào Cai hơmâo arăng pơtô brơi boh thâo măi mok, jing mơnuih thâo mă bruă amăng sang măi, pơgôp pơplih amăng tơlơi bơwih ƀong huă, bruă mă hăng hơmâo lu dong mơnuih rơgơi bruă.

Hoàng Thái: Čih

Siu Đoan: Pơblang