VOV4.Jarai-Thun blan laih rơgao, bruă mă pơjrao tơlơi duăm ruă kơ mơnuih [on sang kual ataih, kual mơnuih djuai ania [iă tơring ]ar Lâm Đồng hơmâo pơđ^ tui laih pơkă hăng hlâo adih. {ơi anih pơjrao tơlơi ruă kơ mơnuih [on sang ]i să Phi Liêng, tơring glông Dăm Rông hăng tơlơi gir run mơng [ing ơi ia jrao ling tơhan hăng mơnuih [on sang, hơmâo mă yua lu gơnam yua mă bruă pơjrao phrâo hloh, anun yơh bruă pơkă lăng hăng pơjrao tơlơi duăm ruă kơ mơnuih [on sang jai hrơi klă hloh.

Hơmâo 12 thun ha\ng anai laih, sang ia jrao prong tơhan hăng mơnuih [ôn sang kual Phi Liêng, tơring glông Đam Rông, hơmâo tuh pơ alin man pơdong, laih anun ma\ bruă yơh, ăt ama\ng hơdôm thun blan kah ha\ng anun mơn, mơnuih [ôn sang hơdôm să Phi Liêng, Liêng Srônh, Đạ K’Năng gah tơring glông Đam Rông, hơmâo pơhro\ h^ jơlan ataih nao truh pơ sang ia jrao, tơdah hơmâo tơlơi duăm ruă. Kơtư\ ha\ng hơdôm hrơi ngă lơphet, hrơi têt, sang ia jrao anai mă bră na nao, amra khăm ha\ng pơjrao brơi mơnuih [ôn sang. Mơnuih duăm ruă neh Nguyễn Thị Huyên, [ơi plơi Thanh Bình, să Phi Liêng lăi tui anai: “Hdôm nai ia jrao, ơi ia jrao pơ anai klă bia\ ma\, hơmâo gleng nao ha\ng pran jua hur har djơh ha\ng mơnuih duăm ruă. Mơnuih duăm rua\ rai ta` ha\ng sui, mot [udah krah mlăm, dưi hơmâo nai ia jrao, ơi ia jrao khăm ha\ng pơjrao brơi tơlơi duăm ruă, tơ`a bla  hur har bia\ ma\”

Rơngiao kơ bruă khăm ha\ng pơjrao, sang ia jrao prong ling tơhan hăng mơnuih [ôn sang ngă hro\m gah să Phi Liêng, gleng nao hdră man pơdong, wai lăng hro\m sang ia jrao plơi pla, ngă tui jơlan hdră ia jrao Lon ia, kah ha\ng pơgăn pơhlôm duăm pơgrun rơot, pơhlôm tơplơi ruă pơtuk hơngơt, rua\ htai so#. Laih anun hơ ^n brơi hdra\ kla#u ia jrao pơhlôm pok prong abih ba\ng 100% ]ơđai muai, đah bơnai pi kian, ngă hro\m ha\ng sang bruă hơmâo tơlơi dưi pơ kon dong, hyu pel e\p ara\ng s^ gơnam [o\ng huă hiam hdjă, nga\ agaih hiam hdjă anih jum dar, hyu pơtô pơblang brơi mơnuih [ôn sang thâo hluh pơgăn pơhlôm duăm ruă, do\ dong [o\ng huă hiam hdjă. Sa ]ô ơi ia jrao hlăk ai, hơmâo mă bruă khăm pơjrao duăm ruă mơnuih [ôn sang pơ anai 5 thun rơgao. Ơi Ia jrao Nguyễn Thị Yến brơi thâo: “ Ama\ng 5 thun  mă bruă, kâo min ama\ng pran jua hơđong bia\ ma\ nao pơ ana\p anai. Khua g^t gai sang ia jrao hơmâo djru ba brơi kâo nao hrăm thim dong kiăng thâo mă bruă, thâo pơjrao brơi mơnuih [ôn sang duăm ruă, pơ iă rơot”.

Ră anai anih pơjrao duăm ruă anai hơmâo tum gơnam tam, măi mok kah ha\ng măi Siêu âm, sinh hóa , điện tim, ayuh ôxy.... Laih anun hơmâo tum djo\p ia jrao, kah ha\ng khăm pơjrao brơi mơnuih [ôn sang duăm ruă hơdjul, kah ha\ng jơlan suă jua, ruă kian, prua\i pran, ruă gah rơngiao kl^ kla`, duăm pơgrun rơot...Dong mơng thun 2006 truh ră anai, sang ia jrao anai hơmâo khăm brơi rơbeh 90 rơbâo wot mơnuih duăm ruă, ama\ng anun pơjrao je]  brơi rơbeh 2000 ]ô mơnuih duăm ruă kriah, huăi hơmâo ôh mơnuih djai. Tui hăng ơi ia jrao K’Ngọc Hùng, khua g^t gai sang ia jrao prong tơring glông Đam Rông lăi, gơnang hơmâo tơlơi nga\ hro\m hur har mơng ơi ia jrao ling tơhan, tui anun khăm ha\ng  tơlơi pơjrao duăm ruă mơnuih [ôn sang jai hrơi hiam hloh, boh nik gah mơnuih [ôn sang djuai ania [ia\: “ Gơnang tơlơi gum djru anun yơh, mơnuih [ôn sang pơ anai hiam drơi jan pran jua, laih anun hơdôm tơlơi duăm rua\ raih diah pơ kon dong, huăi hơđuh đ^ ôh. Găn gao jơlan hdră  pơjrao tơlơi duăm ruă mơnuih [ôn sang [ơi kual tơnăp tap jai hrơi jai klă hloh, hiam hloh”.

Hơdră pơhlôm tơlơi ruă kơ]ung amăng bah, plă tơkai tơngan kơ ]ơđai muai.

Tơlơi duăm ruă kơ]ung amăng bah, plă tơkai tơngan hơđuh đ^ tơnăp tap bia\ ma\, amra hơmâo hđuh đ^ [u hơmao thâo ôh. Kiăng djru brơi neh met wa, hơdôm am^ ama ]ơđai muai, sang hră thâo hluh rơđah, pioh pơgăn pơhlôm tơlơi duăm ruă [ơi tơkai tơngan, mơbah kơ phung ]ơđai muai. {ơi yu\ anai, ră ruai ha\ng ơi ia jrao Đặng Văn Huyên, khua g^t gai anom pơgăn tơlơi pơ[a\ duăm ruă, sang ia jrao pơhlôm tơlơi duăm ruă tơring ]ar Lâm Đồng.

  -Tơ`a: Ơ ơi ia jrao, rơkâo kơ ih lăi pơthâo tơlơi ruă ngă kơ]ung amăng bah, tơkai tơngan `u tưp hyu hiư\m pă ?

-Ơi ia jrao Đặng Văn Huyên: Tơlơi ruă ngă kơ]ung amăng bah, plă tơkai, tơngan le\ `u tưp tui jơlan juă glai, gơnam [ong huă, ia mơ`um, mơng tơngan [ing ]ơđai muai [udah mơnuih wai lăng ]ơđai muai, mơng gơnam ]ơđai muai djă ngui, boh nik `u ano\ ]ơđai djă ngui re se hăng gơnam pioh tuah mă gơnam [ong huă kah hăng ]ơlu\ mong, jam, [uông, kơ]ok, đôm kman virus tưp mơng eh mơ-a`ă [udah mơng ia bah, ia khak jơlan suă jua. Rơngiao kơ anun, tơlơi ruă ăt amra tưp mơng pô anai truh kơ pô pơko\n sit je\ giăm pơhiăp nao rai, kman pơđung tui jơlan angin, asar ia bah. Sa, dua mơta tơlơi amra ngă amu` tưp kman [udah jing klin mơtam [ơi anih lu mơnuih [on sang do\, anih kơniă, anih do\ ano\ [ong [u hơdjă rơgoh, [u hơmâo ia hơdjă mơ`um r^m hrơi.

  -Tơ`a: Tui anun, ơ ơi ia jrao, am^ ama ]ơđai muai kiăng kơđiăng tơlơi hơge\t pioh pơhlôm pơgăn tơlơi ruă kơ]ung amăng bah, tơkai tơngan kơ ]ơđai muai ?

­-Ơi ia jrao Đặng Văn Huyên: Tơlơi ruă kơ]ung amăng bah, plă tơkai tơngan amu` [ă kơ ]ơđai gah yu\ 5 thun hăng tơlơi ruă anai aka [u hơmâo ia jrao Vaccine pơhlôm sit nik ôh. Yua anun, bruă ngă tui klă rơnăk gơnam tam, [ong huă hơdjă djong, pơgang drơi jăn rơgoh, anih juă glai rơgoh hơdjă jing sa bruă kiăng biă mă kơ [ing am^ ama ]ơđai muai. Bơhmutu [ing ta khom ngă tui 3 mơta tơlơi hơdjă, anun le\, [ong hơdjă, huă rơgoh, plă tơngan djă gơnam [ong huă, wơ\t hăng gơnam djă ngui mơng ]ơđai ăt khom rơgoh. Rao tơngan hăng ia ]ơ[u re se, rao hăng ia tơnang rô, ha hrơi hlâo kơ mă [ong gơnam hơge\t thơ ăt khom rao rơngan wơ\t mơnuih prong, ]ơđai muai anet hai. Boh nik `u, hlâo kơ pơkra pơjing gơnam [ong pioh ]em ]ơđai muai, hlâo kơ pi ]ơđai nge, laih glăi mơng juă glai, laih sut uă eh mơ-a`ă ]ơđai muai..... Khom ngă klă hơdră pơgang tơlơi rơnăk hơdjă gơnam [ong huă, khom [ong huă gơnam laih hơtu\k tơsă, ano\ mă yua pơkra gơnam [ong huă ăt khom rao rơgoh mơn, boh nik `u hlâo kơ mă ia yua khom e\p lăng ia hơdjă pioh so# mơ`um r^m hrơi. Anăm mum (asơi) gơnam [ong huă ]em ]ơđai [ong ôh, anăm brơi ]ơđai [ong gơnam djă hăng tơngan, mem ]ơđeng tơngan, blom gơnam djă ngui. Anăm brơi  ]ơđai mă yua hrom akhăn uă [o# mơtă hăng pô pơko\n, kơ]ok mơ`um ia, ]ơlu\ mong, [uông huă asơi a`ăm pioh kơ ]ơđai aka [u rơnăk rơgoh.

Anăm brơi ]ơđai je\ giăm hăng mơnuih glăk duăm ruă, mơnuih hơmâo tơlơi ruă ôh. Lơm [uh ]ơđai ]i hơmâo tơlơi ruă mơtam, khom ba ]ơđai nao pơ anih ơi ia jrao pơkă lăng tơlơi ruă giăm hloh [udah lăi pơthâo kơ ơi ia jrao thâo kơ tơlơi ruă.

-Tơ`a: Ơ ơi ia jrao, sang hră le\ anih amu` biă tưp tơlơi ruă kơ]ung amăng bah, plă tơkai tơngan, rơngiao kơ [ing am^ ama ]ơđai sang hră, khoa moa, nai pơtô amăng sang hră khom ngă hơge\t kiăng thâo ta` hăng pơgăn h^ tơlơi ruă anai hmao kru?

-Ơi ia jrao Đặng Văn Huyên: {ing mơnuih amu` [ă tơlơi ruă kơ]ung amăng bah, plă tơkai tơngan le\ [ing ]ơđai gah yu\ kơ 5 thun, lu biă mă `u ]ơđai sang hră anih anet, mầm non mẫu giáo. Yua kơ anun, rơngiao kơ bruă rơnăk hơdjă pơ sang ano\, pơ sang hră anih ]ơđai do\ lu ăt khom ngă klă bruă rơnăk hơdjă gơnam yua, gơnam [ong huă, kiăng pơhlôm hlâo tơlơi ruă kơ]ung amăng bah, plă tơkai tơngan [ă hyu.

Hăng [ing ]ơđai muai [ă laih tơlơi ruă le\, anăm brơi nao sang hră ôh, boh [iă `u amăng 10 hrơi yap mơng hrơi phrâo hlao duăm samơ\ khom tơl grăng abih nam kơ]ung, rơnah plă tơkai tơngan kah dưi ba nao sang hră dong. Pơ sang hră khom hơmâo djop ia, djop ia ]ơ[u pioh rao tơngan pơ anih hrăm [udah [ơi anih juă glai. Pô nai ]em rông ]ơđai anih anet, khom krăo lăng tong ten tơlơi suaih pral kơ ]ơđai muai r^m hrơi. Tơdah [uh amăng anih hơmâo ]ơđai tưp tơlơi ruă khom lăi hmư\ am^ ama ]ơđai, mơnuih ngă bruă gah ia jrao kiăng thâo pơjrao hmao kru.

Prăp rơmet kơ thun hrăm phrâo le\, bruă rơnăk sang hră, anih hrăm, khoa moa sang hră khom ngă tui, brơi pruih ia jrao pơgang hlâo amăng anih hrăm. Tui hluai mông hơmâo klin kheng tơlơi duăm ruă kơtang hă tơdu, tơdah klin kơtang le\ [ing ]ơđai duăm ruă lu amra lăi pơthâo hăng khoa moa gong gai kơnuk kơna e\p hơdră brơi pơdơi hrăm hră jăng jai, [udah sang hră krư\ bah amăng amăng 10 hrơi, pruih ia jrao pơdjai kman [ơ\i ăt kah hăng kiăng be\ beng đuăi klin tưp lar lu amăng sang hră.

-Ơ bơni kơ ih ơi ia jrao ah!

Rơluch Xuân-Nay Jek: Pô ]ih hăng pôr