Pô ruă Nguyễn Anh Sơn, 17 thun ƀơi tơring kual Dak Mil, tơring čar Dak Nông hmâo tơlơi pơjrom hăng ba nao pơ̆ Sang ia jrao prong kual Dap Kơdư amăng tơlơi ruă, ƀơƀut či lu anih ƀơi kuang buang, ƀu dưi tơgŭ dŏng. Tơdơi kơ tŭ mă pô ruă, ƀing ơi ia jrao Anom pơjrao ƀư̆ pơkra tơlang drơi jăn brơi nao pơčrang lăng hăng pơsit lăng Sơn jôh ŭt tơlang pha khom breh pơjrao. Tơdơi kơ breh pơjrao sa hrơi, pô ruă ƀuh glăi pran, tơlơi suaih pral hơđong, ƀing ơi ia jrao brơi thâo năng ai ñu mơng 4-5 hrơi tơdơi kơ breh pơjrao kơ mơnuih ruă amra tơbiă mơ̆ng sang ia jrao hăng glăi pơ̆ sang pơhrăm pô kiăng tañ añrăng găn nao rai. Ama pô ruă Sơn brơi thâo:

 “Ñu hmâo tơlơi pơjrom ƀơi Dak Mik, ba nao pơ̆ Sang ia jrao Dak Mil čơphin phim giong lĕ rơkâo pô sang ba nao pơ̆ sang ia jrao gah dlông. Nao pơ̆ sang ia jrao dlông hloh ƀing ơi ia jrao ba nao pơjrao ječ, ơi ia jrao čơphin rup, pơčrang lăng drah giong ƀuh kô̆ yua kơ drah kô̆ lu anun pơjrao 2 hrơi tơdơi kơ anun kah mơ̆ng breh pơjrao kơ ñu. Tom brơi breh lĕ hrơi anai ñu plai ƀiă lu biă. Lơm hmâo tơlơi pơjrom ñu ruă lu biă, mlăm ƀu thâo pit. Samơ̆ breh pơjrao giong lĕ huăi ƀuh ruă dong tah”.

  Pô pơkon lĕ Bùi Thị Thanh, 96 thun ƀơi să Ea Tiêu, tơring glông Čư̆ Kuin ăt jôh  ƀơi ŭt tơlang pha yua kơ rơbuh đih tă tlôn ƀơi atur sang. Pô sang ba Thanh brơi thâo: Tơdơi kơ rơbuh đih, ñu ƀu thâo pư̆ hlư̆, ruă lu ƀơi kuang gah iao. Hlâo adih ñu ăt rơbuh đih hăng jôh ƀơi ŭt tơlang pha khom nao breh pơjrao. Tơdơi kơ breh pơjrao, tơlơi suaih pral ñu pơphun hơđong hloh laih, tơkai nao rai kah hăng tơđar mơn. Ơi Nguyễn Văn Phúc, ană đah rơkơi Thanh lăi pơthâo:

 “Ñu rim hrơi ăt nao rai amăng sang mơn. Lơm čơhmu sum ao lĕ tơbiă mă sum ao lĕ rơbuh đih čơđang tơlang, ƀeh tơlang ging. Tui hăng phim čơphin mơ̆ng ơi ia jrao lĕ jôh tơlang ung hăng pơphun breh pơjrao kơ ñu. Hmâo sa wot rơgao hăng anai 3 thun ñu jôh tơlang ging gah iao, ăt ba nao breh pơjrao hăng dưm pơsơi tơdơi kơ breh klă biă. Ră anai jôh gah hnuă. Hlâo adih tơdơi kơ breh tơlơi suaih pral suaih tañ mơn, tơbiă mơ̆ng sang ia jrao 7 hrơi lĕ pơhrăm rơbat. Anun tal anai rai pơ̆ anai breh dong kâo hơđong pran jua biă”.

Tui hăng ơi ia jrao CKII Nguyễn Minh Trực, Khua pơjrao ƀư̆ pơkra tơlang drơi jăn, Sang ia jrao prong kual Dap Kơdư; jôh ŭt tơlang pha lĕ jôh ƀơi ŭt tơlang. Djuai jôh tơlang anai juăt ƀuh biă, mrô mơnuih djơ̆ lu amăng jôh ƀơi akô̆ tơlang pha. Tơlơi ruă amra bưp ƀơi hnưr thun samơ̆ juăt bưp hloh lĕ mơnuih rơbêh kơ 60 thun, đah kơmơi bưp lu hloh mơng 2 truh 3 wot bơhmu hăng đah rơkơi. Bôh than ba truh lu hloh lĕ yua kơ rơbuh đih ƀudah čơđang, amăng anun lu mơnuih hmâo mơ̆ng tơlơi pơjrom ƀơi jơlan glông, rơbuh ƀơi sang, rơbuh ƀơi anih mă bruă, ƀudah bing djơ̆ glăi lơm dô̆ bơkơjăp drơi jăng.

Ơi ia jrao CKII Nguyễn Minh Trực, Khua Anom pơjrao ƀư̆ pơkra tơlang hăng drơi jăn Sang ia jrao prong kual Dap Kơdư brơi thâo:

  “Ƀơi anom ƀư̆ pơkra tơlang jôh mơ̆ng lu thun hăng anai tui hơdôm glông hơdră yap lĕ, lu ñu jôh ŭt tơlang pha lĕ juăt bưp ƀơi mơnuih prong, tơdơi kơ 60 thun. Lăi tui anun ƀu djơ̆ ƀing hlăk ai ƀu hmâo ôh, hlăk ai ăt hmâo mơn ƀiă. Lu mơnuih tha ƀơi tơlang tơkai mơ̆ biă ñu kual ŭt tơlang pha, kual kuh nao rai ŭt tơlang pha. Yua hơget ƀing tha juăt jôh tơlang, yua kơ tơlang luih tui. Hơdôm mơnuih tơdơi kơ 60 thun abih bang kah hăng luih tơlang, tơlang ƀu kơjăp phŏ tui. Yua anun lơm bing djơ̆ ƀudah rơbuh đih juăt jôh ƀơi dua anih anom: sa lĕ ƀơi ŭt tơlang pha, 2 lĕ ŭt tơlang pha. Tui hăng mrô yap ƀơi anom pơjrao lĕ lu thun hăng anai abih bang kah hăng mrô mơnuih jôh ŭt tơlang pha lu hloh, đah kơmơi lu hloh đah rơkơi yua kơ đah kơmơi tơdơi kơ abih ƀuh băn tơlang amra tơdu hloh kơ đah rơkơi yua anun kơnong kơ tek djơ̆ rơnang, rơbuh đih ƀudah tă tlôn trun lĕ amra jôh hăng čơđang ƀơi ŭt tơlang pha”.

Ră anai, tơlơi jôh ŭt tơlang pha ƀơi mơnuih tha lu biă. Hơnong ñu sa rơwang hrơi tơjuh anom tŭ mă pel ĕp hăng breh pơjrao kơ 5 truh 7 čô mơnuih. Lu ñu mơnuih ruă lĕ ƀing tha, hơdôm ƀĕ tơlang luih tui, tơlang hač yua kơƀah canxi, kơnong kơ bing djơ̆ rơnang ăt ngă jôh tơlang mơn, tơdah ƀu dưi pơsir hmao tlôn, bơwih brơi djơ̆, ƀing tha amra tañ tơdu pran hăng nao hrŏm lu tơlơi truh pơkon. Yua anun, lơm rơbuh đih ƀudah hmâo tơlơi pơjrom truh, khom ba nao pơ̆ sang ia jrao kiăng dưi pơkă lăng hăng pơjrao hmao tlôn.

Joh ƀơi tut tơlang pha tơdah ƀu hơmâo pơkra brơi tañ hloh amra ba truh nam ruă kơtang bơdjơ̆ nao tơlơi hơdip kơ mơnuih ruă. Kiăng hloh rơđah dong kơ tơlơi ruă anai, ơi ia jrao CKII Nguyễn Minh Trực, Khua anom pơjrao nam rơka rơkač amra lăi pơthâo tong ten dong kơ tơlơi ruă anai. Rơkâo kơ ơi pang, yă dôn hăng ƀing gơyut čơkă hmư̆ hrŏm.

- Ơ ơi ia jrao, nam ruă juăt ƀuh lơm joh tut tơlang pha hiưm pă ñu ?

- Ơi ia jrao Trực: Arăng juăt iâu joh ƀơi tut tơlang pha lĕ anai mơng tut tơlang anet truh pơ prong gah ngŏ tơlang pha. Anih pơlir lĕ anih tơkuh nao rai mơng tơlang anet truh pơ tơlang prong. Nam ruă juăt ƀuh: tơdơi rơbuh đih, mơnuih ruă mưn ruă ƀơi kuang, rơbat nao rai tơnap, him lăng anai lĕ ruă jum dar tơlang pha, amăng anun hơmâo ruă ƀơi anih pơlir nao rai ƀơi pha, ƀing gơmơi amra phĭn X-Quang kiăng kơ pel ĕp lăng. Tơlang tơleh tui gah ia jrao amra pơpha jing lu anih phara, joh tơlang mrô 1 lĕ joh ƀudah đang, tơdah joh tơlang jum dar pha amra mưn ruă ƀiă, mơnuih ruă ăt aka ƀu mưn ruă kơtang. Tơdơi anun mơnuih ruă ăt rơbat hyu tui hơđăp mơn, tơdah ƀu đing nao amra mưn ruă kơtang tui ƀơi anih joh, mơnuih ruă ƀu dưi tơpư̆ lư̆ ƀơi tơkai joh, tơdah ba nao pơ sang ia jrao phĭn amra ƀuh mơtăm.

- Ơi ia jrao dưi lăi pơthâo hơdôm nam ruă ngă hŭi rơhyưt lơm joh ƀơi tut tơlang pha mơ̆ ƀu ba nao sang ia jrao pơjrao ?

- Ơi ia jrao Trực: Hăng ƀing mơnuih ruă joh tơlang lĕ ƀing ta kiăng ba nao pơ sang ia jrao kiăng khăm, črâo ba bruă pơjrao. Ƀing mơnuih dŏ amăng kual ataih, asuek, ƀing mơnuih tha rơma, mơnuih ƀu thâo phe pho, ƀing gơñu ƀu đing nao tơlơi ruă kă amăng drơi jăn, đa hơmâo mơnuih joh tơlang mơ̆ ƀu thâo ôh, đa ƀing gơñu mă jrao mơng hla kyâo pŏn nao, tơdơi kơ sui hrơi mơnuih ruă dŏ ha anih, ƀuh hơdôm nam ruă bơdjơ̆ nao anun lĕ bơbrah ƀơi anih ah nao. Ƀing ta ƀuh hăng ƀing tha rơma glông rông ba kơtăk drah tơdu biă mă, lơm mơnuih ruă ƀu tơpư̆ lư̆, ƀu dưi đih ha anih, ƀơi anih ah nao kơtang tui amra ngă bruă rông ba tơdu hăng bơbrah. Tal dua dong lĕ hăng ƀing mơnuih tha rơma amra bơdjơ̆ nao tơlơi ruă kơsô̆ dong, tơdơi anun lĕ añot ară, ruă boh ƀleh, ruă hơtai…Tơlơi ba truh amra kơtang biă mă tơdah ƀing ta ƀu pơjrao brơi hmao tlôn. Ăt hơmâo lu mơnuih ruă giăm plơi prong, ƀing gơñu amra ba nao pơ sang ia jrao mơtăm kiăng kơ pơčrang lăng. Bơ hơdôm boh sang ia jrao tơring glông, ƀing gơñu juăt pơjrao kiăo tui lăng, pŏn dum dar tơdơi anun amra bơbrah ƀơi pha, bơbrah kơsô̆, lơm ƀuh tui anun kah ba nao pơjrao pơ sang ia jrao pơprong, tơlơi anai ngă tơnap tap biă mă. Yua anun hăng ƀing mơnuih tha rơma juăt hơmâo lu tơlơi ruă kiăng ba nao pơčrang lăng djop mơta tơlơi ruă mơ̆ ăt amra breh pơjrao, mơng anun kah ngă mơnuih ruă dưi rơbat nao rai, tơdơi kơ breh pơjrao mơnuih ruă dưi ding dŏ, tơpư̆ lư̆, amra ngă kơtăk drah rô nao pơ anih joh hăng rông ba tơlang tơleh. Laih dong bĕ hĭ hơdôm nam ruă kơtang. Ăt hơmâo mơnuih huăi ruă kơtang kiăng pŏn jumdar samơ̆ ƀing ta kiăng pơhlôm brơi klă hloh, hăng ƀing tha rơma lơm joh tơlang amra dŏ ha anih yua ruă kơtang, hăng dŏ ha anih sui mơng 2 blan pơ glông. Lơm dŏ ha anih sui 2 blan tui anun amra ngă ƀu suk ôh. Kiăng huăi ba truh tui anun, ƀing ta kiăng ba nao pơjrao pơ sang ia jrao pơprong, hơmâo ƀing ơi ia jrao rơgơi kiăng kơ breh pơjrao brơi, kiăng huăi ba truh ruă kơtang ngă mơnuih ruă dŏ ha anih.

- Ơi ia jrao hơmâo tơlơi pơtă hơget mơn kiăng bĕ hĭ tơlơi ruă joh ƀơi tut tơlang pha ?

- Ơi ia jrao Trực: Lu mơnuih joh ƀơi tuh tơlang lĕ ƀing tha rơma, mơ̆ mơnuih tha rơma juăt joh tơlang lĕ yua tơbuh đih, ƀing gơñu dŏ hơdip hajăn, lơm truh bơyan hơjan hlim juăt tơbor buh ngă joh tơlang. Hăng ƀing mơnuih tha rơma joh tơlang hơmâo ană bă amăng sang, ăt pơtă ƀing gơñu kiăo tui lăng amĭ ama tha rơma, ƀơi hơdôm anih juăt tơbor ta kiăng uă sut rơgoh, rơmet rơnăk gơnam tam kiăng mơnuih tha rơma huăi bing djơ̆, yua ƀing tha rơma juăt ruă boh ƀleh, anun juăt nao mơañă amăng mơmŏt mlă. Tơdah ƀuh amĭ ama rơbuh kiăng ba nao pơ sang ia jrao khăm pơčrang lăng. Hăng ƀing đah kơmơi rơgao 60 thun, kiăng pơhlôm mơ-ak amăng pran jua, mơñum ƀong djop, bơrơguăt drơi jăn, mơñum canxi, chất khoáng…tơlơi anai ngă mơ-ak amăng drơi jăn hăng ngă kjăp tơlang tơleh./.

Ơ, bơni kơ ơi ia jrao hŏ!