VOV4.Jarai-Ră anai, boh thâo ia rơgơi tơlơi pơhing hlăk pơđĭ kyar hmar, dưi ba yua amăng djop bruă mă lơ̆m tơlơi hơdip mơda, djru hrom yôm biă mă pơđĭ kyar bơwih ƀong huă, gru grua thâo thăi, mơnuih mơnam….Ƀơi kual čư̆ siăng, kual mơnuih djuai ƀiă mah ăt dŏ anih plung dơnung ataih kiăng dưi tŭ mă tơlơi pơhing mơ̆ng anŏ pơđĭ kyar boh thâo ia rơgơi tơlơi pơhing hmar aka ƀu lu đơi ôh samơ̆ ƀu ƀiă mơ̆n mơnuih ƀôn sang, boh nik ñu ƀing hlăk ai ba yua boh thâo ia rơgơi tơlơi pơhing kiăng ngă tui bruă pơđĭ kyar bơwih ƀong huă, ba glăi boh tŭ yua hiam klă.

Jua ƀing gơyut hlăk hmư̆ anun gơmơi  hơmâo hrip pioh mơ̆ng sa wơ̆t arăng live Stream jing pơdah ƀơi anăp mơta mông anun mơtam sĭ gơnam pơdah amăng plang internet pô ñu Hà Thị Trình, djuai ania Thái, dŏ pơ să Chiềng Hặc, tơring glông Yên Châu, tơring čar Sơn La.  Hơdôm hrơi rơnuč thun, ăt bơyan hơpuă yuă pĕ boh troh amăng djop đang hmua tơring kual.

Ƀơi kual plơi pla mơnuih djuai ƀiă dŏ či Tây Bắc gah kơdư yŭ dêh čar, hơdôm hrơi anai, mơnuih ƀôn sang mơneč mă pĕ boh troh đang hmua, pĕ če, buč hơbơi rơbua, lăng nao pơ đang boh pơ-ô̆ yuan mơboh phara bơyan, pơdai điơ̆ ƀudah rơbung djrao pơ-ô phrâo bluh đĭ mơnuih ƀôn sang, gơñu mă rup, pơdah video brơi lăng gơnam tam boh troh đang hmua pôr pơthâo sĭ mơdrô, giong bơ tŭ ư hăng rơnoh sĭ mơdrô amăng plang internet, tăp năng pơdah tui klôn mơtam arăng juăt live Stream lăi pơthâo gơnam sĭ mơdrô plơi pla pô, kiăng mơnuih blơi thâo. Hà Thị Trình lăi pơthâo bruă sĭ mơdrô gơnam online mơ̆ng ñu tui anai:

“Dơ̆ng mơ̆ng pơphun sĭ mơdrô online truh ră anai ƀuh bruă mă hyuk mơ̆n, laih anun mơak biă mă yua dah ta hơmâo hră arăng rơkâo blơi, pơsit nua sĭ mơdrô, dua bơnah tŭ ư laih, ta nao pĕ boh troh pơ đang, ba glăi pơgiăng nao kơ arăng, ƀudah arăng rai pơgiăng tơl sang. Tơlơi thâo thăi amăng bruă sĭ mơdrô live Stream lĕ ta hrăm mă pô. Ta lăng tui anŏ arăng sĭ mơdrô live Stream. Kơnong lăng hrăm tui arăng thâo mơ̆n ta ngă bruă”.

Laih ĕp lăng mơ̆ng Jơnum min djuai ania thun 2017, bruă tŭ mă ba yua măi komputer hăng internet mơ̆ng mơnuih ƀôn sang djuai ƀiă dŏ kơƀah, mrô hơmâo măi komputer, mơnuih thâo mă yua măi komputer ta juăt lăi măi tính hăng boh tơhnal pơkĕ plang internet amăng plơi pla mơnuih djuai ƀiă dŏ aset đơi. Hrĕ dăng kông ba tơlơi pơhing phrâo ia rơgơi aka ƀu pơkra djop laih anun aka ƀu dưi pơtruh nao rai jua pơhiăp djop plơi pla mơnuih ƀôn sang djuai ƀiă ôh, anun yơh sit mut ĕp lăng plang internet dŏ sư̆ rơbư̆, mă yua tơlơi pơhing internet amăng plơi pla djuai ƀiă aka ƀu rơđah ôh.

Mơnuih ngă bruă gah tơlơi pơhing ia rơgơi juăt lăi CNTT mơ̆ng kual djuai ƀiă dŏ kơƀah, mrô mơnuih mă bruă ƀiă hăng tơlơi thâo aka lu ôh, prăk tuh pơ alin pơkra bruă dăng hrĕ pơkĕ tơlơi pơhing aka lăp hăng anŏ kiăng, či pơblih  hmar boh thâo ia rơgơi tơlơi pơhing mă yua djop bruă….

Mơ̆ng anun, Jơnum min mơnuih ƀôn sang djuai ƀiă hơmâo rơkâo đĭ hăng Kơnuk kơna brơi pok pơhai lu hơdră hăng tơhnal pơtrun pơđĭ tui anŏ mă yua boh thâo ia rơgơi tơlơi pơhing, bơwih brơi, djru ba, pơtô hrăm pơtrut bơwih ƀong huă-mơnuih mơnam; pôr pơthâo, pơtô lăi, pơđĭ tui tơlơi thâo hluh, pơgang tơlơi rơnuk rơnua kơ mơnuih ƀôn sang djuai ƀiă. Anai lĕ sa hơdră pơtrut bruă pơgang tơlơi dưi tŭ mă tơlơi pơhing mơ̆ng mơnuih ƀôn sang djuai ƀiă.

Kiăng pơtrut tơlơi bơwih ƀong huă-mơnuih mơnam kual djuai ƀiă, khom pơtum bruă mă pơkra ming gơnam sĭ mơdrô; kơtưn bruă bơwih bơwăng sĭ mơdrô. Hơdôm bruă mă kiăng hơmâo tơlơi pơhing tañ kah hăng lăi lui hlâo ayuh hyiăng adai hơjan, angin rơbŭ, tơlơi pơhing bơyan pĕ boh, rơnoh gơnam sĭ mơdrô, gơnam sĭ mơdrô boh čroh mơ̆ng plơi pla….

Yua kơ anun, ia rơgơi tơlơi kơhnâo hmar amra jing plang tơlơi pơhing yôm biă mă pioh kơ mơnuih ƀôn sang tŭ mă tơlơi pơhing hmar, tŭ yua hăng anih anom sĭ mơdrô, tơlơi pơhing phun mơ̆ng kơnuk kơna, pôr pơthâo kơ lu mơnuih thâo, djru kơ ană plơi pla thâo hluh tong ten jơlan hơdră Ping gah hăng kơnuk kơna ta pioh kơ ană plơi; lŏm lui hĭ tơlơi pơhing soh sat, tơlơi pơhing ƀing pơblư̆ kơnuk kơna ngă rung răng kơđi čar, rơnuk rơnua mơnuih mơnam amăng kual djuai ƀiă.

Ngă tui tơlơi git gai mơ̆ng kơnuk kơna, lu tơring čar, ƀôn prong kual mơnuih djuai ania ƀiă dŏ hơmâo ba glăi boh tŭ yua, boh nik ñu amăng thun 2021, thun pơblih mrô. Ƀơi tơring čar Ninh Thuận, hơdôm thun giăm anai, mơnuih ngă hmua amăng kual plơi pla hơmâo lu tơlơi gêh găl tŭ mă tơlơi pơhing hmar yua pơkĕ hăng internet. Mơ̆ng anun, mơnuih ƀôn sang ngă hmua dŏ pơ kual tơnap tap, kual ataih asuek mơ̆ng tơring dưi hrăm, ba yua tơlơi thâo thăi mơ̆ng internet kơ bruă mă pơkra pơjing hăng lu hơbô̆ bruă djơ̆ găl tui hluai tơlơi gêh găl ƀơi plơi pla pô.

Ayong Ka Jia Mạnh, djuai ania Raglai, mơnuih blung a dŏ pơ să Phước Thái, tơring glông Ninh Phước ngă hmua pla pơdai tui hơdră 1 khom ngă, 5 mơta bruă pơtrun, yua ĕp lăng amăng internet, ayong Mạnh ăt thâo mơ̆n lu plơi pla pơkŏn, lu mơnuih ngă hmua hơmâo ngă tui hơdră ngă hmua rah pơtem pơdai hăng măi anun yơh ayong Mạnh mă yua măi mơ̆n rah pơtem pơdai hmua ia, pơhrua kơ bruă pơtem hăng tơngan kah hăng hlâo. Yua ngă tui hơdră anai, ayong Mạnh hơmâo pơhrŏ 50% hnong pơjeh pơdai. Hơbô̆ anai ƀu kơnong pơhrŏ rơnoh prăk tuh pơ alin đôč ôh, dŏ ba glăi boh tơhnal tŭ yua lu, djru mơnuih ngă hmua pơhrui glăi lu hloh mơ̆n.

“Ĕp lăng hăng hmư̆ hing ƀơi să hơmâo pok internet kơ plơi pla, mơ̆ng anun kâo nao pơ să hăng pok lăng internet pioh pơđok, hrăm tui tơlơi thâo thăi mơ̆ng arăng, hơbô̆ bruă ngă hmua pla pơjing pioh hla tui pơ sang anŏ mơtam. Biă mă ñu, hơdră anăn sa khom ngă, 5 khom pơhrŏ lu plơi pla pơkŏn ngă laih tŭ yua biă mă, samơ̆ hăng mơnuih djuai ania Raglai gơmơi aka ƀu thâo ôh laih anun aka ƀuh djơ̆ ôh hơdră sa khom ngă 5 pơhrŏ. Kâo ngă tui hăng hơmâo boh tơhnal lu biă mă"”

Kiăng pơhlôm brơi tơlơi dưi tŭ mă tơlơi pơhing brơi mơnuih ƀôn sang djuai ƀiă blung hlâo lĕ akŏ pơjing tơlơi pơhing djru ba mơnuih djuai ƀiă. Glông amăng tơlơi pơhing djru anai mơ̆ng lu plang, lu anih, samơ̆ yôm hloh lĕ, hmar hloh hăng lu bơnah, lu tơlơi klă hloh ăt mơ̆ng internet mơ̆n. Lăp mơak biă mă lĕ, tui hăng sa bruă ĕp lăng phrâo anai, bruă mă yua internet amăng kual plơi pla djuai ƀiă, ba yua sĭ mơdrô lu biă mă.

Ră anai, hơmâo truh rơbêh 61,3% mrô sang anŏ mơnuih djuai ƀiă hơmâo mă yua internet kah hăng wifi, hrĕ kap dăng kông ƀudah 3 G, truh 54,8% pơkă hăng thun 2015, kơnong 6.5% đôč. Ta dưi lăi anai lĕ yak rơbat, jơlan nao pơđĭ kyar kơtang amăng bruă tŭ mă tơlơi pơhing amăng kual plơi pla mơnuih djuai ƀiă.

Nay Jek: Pơblang