VOV4.Jarai-Kual guai dêh čar lĕ, anih anom phun pơhlôm, pơgang tơlơi rơnuk rơnua kơ rĭm boh dêh čar. Man pơdong, wai lăng, pơgang jơlan guai dêh čar sa bruă mă yôm biă mă kơ bruă kơđi čar, bơwih ƀong huă mơnuih mơnam, rơnuk rơnua hăng pơtom hiăp. Anai lĕ bruă mă mơ̆ng Kơnuk kơna hăng abih bang ană plơi pla, blung hlâo lĕ mơ̆ng khua mua gong gai kơnuk kơna, mơnuih ƀôn sang kual giăm guai dêh čar hăng tơhan mơnuih ƀôn sang pơgang lŏn ia.

Mơta tơlơi 7, Tơlơi phiăn Guai dêh čar Việt Nam pơtong sit: “Mơnuih ƀôn sang dŏ amăng kual guai dêh čar hơmâo tơlơi gơgrong man pơdong guai dêh čar, anih bong glăi kah hăng tơdron blah yôm kơ lŏn ia mơnuih ƀôn sang ngă pô laih anun bruă ngă pơgang lŏn ia, guai dêh čar, jơlan pơkă guai dêh čar, pơgang rơnuk rơnua hơđong, rơnuk rơnua mơnuih mơnam amăng kual giăm guai dêh čar, amăng jang jơlan guai dêh čar”.

Hră pơtrun mrô 33-NQ/TW lơ 28/9/2018 mơ̆ng Ding jum kơđi čar kơ bruă yôm pơgang guai dêh čar hơmâo pơtong “Wai lăng, pơgang guai dêh čar lŏn ia lĕ bruă mă phun yôm hloh, bruă ngă re se mơ̆ng abih bang Ping gah, mơnuih ƀôn sang, ling tơhan hăng abih glông bruă kơđi čar; kơnang kơ mơnuih ƀôn sang, mă mơnuih ƀôn sang ngă phun “rĭm mơnuih ƀôn sang guai dêh čar lĕ sa ƀĕ gong hơdip pơgang guai dêh čar”.

Tha plơi ơi A Jŭ, să Sa Loong, tơring glông Ngọc Hồi, tơring čar Kon Tum hrom hăng ƀing khua mua, ling tơhan pơgang guai dêh čar pơgang jơlan guai dêh čar

Dêh čar ta hơmâo jơlan guai glông, ataih, găn rơgao nao ƀơi lŏn mơnai glai klô, čư̆ siăng, kriăng pơtao wơ̆t amăng ia rơsĭ; ling tơhan ngă bruă pơgang guai dêh čar ƀu anăm pơpha dŏ sir krĕp ôh djop anih kơtuai jơlan guai dêh čar. Yua kơ anun, bruă wai pơgang jơlan guai dêh čar khom kơnang kơ mơnuih ƀôn sang, sit nik ñu mơnuih ƀôn sang djop djuai ƀiă amăng kual guai dêh čar.

Anai lĕ mơnuih ngă bruă kah hăng ling tơhan djru ba kơ tơhan pơgang guai dêh čar thâo tañ tơlơi pơhing ƀơi guai dêh čar, anih pơkă guai dêh čar, tơlơi mă bruă, rô nao rai mơ̆ng ƀing găn rơgao ƀơi guai dêh čar. Mơnuih ƀôn sang ăt khom ngă hrom re se, ngă rah bruă pưk hmua pla pơjing ƀơi anih giăm guai dêh čar, djop mơta tơlơi hơmâo amăng lăm jơlan guai dêh čar, bruă mă mơ̆ng ƀing soh sat sit mơ̆n ƀu klaih ôh mơ̆ng mơta mơnuih ƀôn sang.

Yua kơ anun, kiăng wai lăng, pơgang kjăp tơlơi dưi ngă pô, rơnuk rơnua kơ lŏn ia, blung hlâo lĕ khom akŏ pơdong “tơdron blah amăng pran jua ană plơi”, dŏ hrom, huă ƀong hrom hăng ană plơi.

Ƀuh rơđah sit nik, tơlơi ngă hrom mơ̆ng ƀing tha plơi, khua ƀôn, mơnuih arăng đăo kơnang, khul đah kơmơi mut phung, khul tơdăm dra….ƀơi djop plơi pla hơdôm thun rơgao hơmâo djru kơ bruă ngă anăn “mơnuih ƀôn sang pơgang rơnuk rơnua plơi pla”, bruă ngă “gum hrom wai lăng mă jơlan guai dêh čar, gong pơkă guai dêh čar” kjăp hơđong, djru hrom pơgang tong ten tơlơi dưi ngă khua pô lŏn ia, rơnuk rơnua amăng kual giăm guai dêh čar.

Thiếu tướng ơi Phùng Quốc Tuấn, Kơ-iăng khua anom kơđi čar tơhan pơgang guai dêh čar Việt Nam brơi thâo: Ngă tui Hơdră gum hrom Jơnum min djuai ania kơ bruă “Jak iâu mơnuih ƀôn sang djop djuai ania pơđĭ kyar bơwih ƀong huă-mơnuih mơnam, ngă hrom pơgang tơlơi dưi ngă pô lŏn ia, rơnuk rơnua ƀơi guai dêh čar”, Khua anom bruă tơhan pơgang guai dêh čar hơmâo git gai djop puih kơđông ling tơhan kĭ hră Hơdră ngă hrom hăng Anom bruă, anih ngă bruă gah Djuai ania djop tơring čar, ƀôn prong, tơring glông giăm guai dêh čar; laih dơ̆ng, lăi pơthâo hăng khua mua djop gưl ping gah pơ gơnong dlông, gong gai kơnuk kơna djop tơring čar, plơi pla ngă tui tŭ yua boh yôm phun hơmâo kĭ pơkôl laih:

“Jak iâu mơnuih ƀôn sang ngă tui klă hơdôm jơlan hơdră mơ̆ng Ping gah, tơlơi phiăn kơnuk kơna, laih anun pơđĭ tui boh tŭ yua, hơbô̆ mă bruă, hơdră ngă bruă djơ̆ pơ djop tơring čar, plơi pla, ngă hiư̆m pă ăt pơtrut pơtô pơblang jak iâu mơnuih ƀôn sang ngă klă hloh, tŭ yua, ngă hiư̆m pă mơnuih ƀôn sang đăo kơnang kơ tơlơi git gai mơ̆ng Ping gah hăng đăo kơnang khăp pơpŭ kơ tơhan pơgang guai dêh čar".

Hơdôm thun pơ anăp, tơlơi bơrơsua ngă pô guai dêh čar, jơlan guai lŏn ia ăt tơnap tap đôč, lu dêh čar pơprong, mă yua tơlơi kơtang pơsur, pơgô̆ kơđi čar, bơwih ƀong huă, pơtom hiăp, sua guai lŏn ia mơ̆ng lu dêh čar pơkŏn, tăp năng pơčeh mă tơlơi pơmin kač glăi ling guai dêh čar. Amăng dêh čar, ƀing ayăt roh, ƀing pơblư̆ kơnuk kơna ăt pơtrut pơtô pơblang pơčeh mă ča tơlơi pơhing amăng djop bruă; tơlơi rơnuk rơnua hơđong phrâo, tơlơi mơnuih ƀôn sang đuăi plơi, tơlơi kơƀak jrak anih hơdip jum dar, anŏ bơblih ayuh hyiăng lŏn tơnah, tơlơi soh sat ma túy, sĭ mơnuih, tơlơi soh hyu djop čar-hluh gah jơlan guai dêh čar, mut tơbiă nao rai ča čot ƀơi guai dêh čar, sĭ mơdrô dŏp, sĭ mơdrô pleč ƀlor hăng lu hơdră ngă pơdŏp kơhnâo biă mă, tơnap kơ bruă wai lăng, pel ĕp….

Bơwih ƀong huă mơnuih mơnam, tơlơi hơdip mơda mơnuih ƀôn sang hăng ling tơhan blah ngă ƀơi kual guai dêh čar dŏ tơnap tap. Hơdôm tơlơi gêh găl hăng lông lăng bơbeč nao kơ tơlơi pơmin, bruă ngă mơ̆ng rĭm čô mơnuih, anom bruă, khul mơnuih boh nik ñu djop djuai ania ƀiă ƀơi jơlan guai dêh čar, pơ kual ataih, kual asuek.

Yua kơ anun yơh, ƀing tơhan djop anom bruă kiăng pơtrut tui bruă pơtô pơblang, pơtô pơjuăt brơi thâo hluh, glăm ba bruă mă mơ̆ng mơnuih ƀôn sang pơgang jơlan guai dêh čar; kiăng thâo hluh ngă tui djơ̆ jơlan hơdră mơ̆ng Ping gah, tơlơi phiăn kơnuk kơna hăng tơlơi pơkôl hăng jar kmar pơdjơ̆ nao bruă mă pơgang guai dêh čar; thâo hluh tañ tơlơi pơmin sat, bruă ngă blư̆ blang, phă pơrai, pơphun ngă bruă mut sua lŏn ia, guai dêh čar, ngă sat boh tŭ yua dêh čar, djuai ania amăng kual guai dêh čar.

Ăt ngă hrom man pơdong, pơkjăp glăi kơđi čar ƀơi plơi pla amăng kual giăm guai dêh čar brơi kjăp hloh, ngă tui tŭ yua Hră pơčrâo trun mrô 01 mơ̆ng Khua dêh čar kơ bruă “Pơphun bruă ngă hrom abih bang mơnuih ƀôn sang djru pơgang pô kơ lŏn ia, guai dêh čar, tơlơi rơnuk rơnua guai dêh čar amăng rơnuk phrâo”.

Kơnang kơ mơnuih ƀôn sang, lăng kơ mơnuih ƀôn sang yơh phun, pioh ngă tui “rĭm čô mơnuih ƀôn sang ƀơi guai dêh čar jing gong hơdip pơgang guai dêh čar”, hnun kah dưi pơgang jơlan guai dêh čar, gong tơmeh pơkă guai dêh čar dŏ hnong kjăp, gơgrong ba ngă pô tơlơi dưi kơ lŏn ia, dêh čar kjăp hơđong na nao.

Khoa Điềm pô čih-Nay Jek : Pơblang