VOV4.Jarai - Ngă tui bruă lŏn ia anăp nao kơ gơnam ngă bơbuă, lu jơlan hơdră bruă, rơwang bruă kơ bơbuă drơi jăn dưi hmâo Kơnuk kơna ƀơi anăp yua prăk hăng lu rơwang bruă gum hrom jar kơmar pơhư prong. Tơlơi anun hmâo pơplih laih tơlơi bơbuă drơi jăn mơnuih ƀôn sang rơđah rơđông. Khă hnun hai, tơlơi ƀu ai buai ƀơi dêh čar ta, biă ñu čơđai muai kual djuai ania ƀiă hăng kual čư̆ siăng ăt dô̆ mơn ƀơi rơnoh lu bơhmu hăng hơnong pơkă hrom đơ đam dêh čar.

Amai H’ Son Lao ƀơi să Ea Wer, tơring glông Buôn Đôn, tơring čar Daklak dô̆ rơkơi hmâo 12 thun hăng tơkeng hmâo 4 čô ană. Sang anô̆ ñu đang hmua ƀiă, bruă mă ƀu hơđong, khom blư̆ kup blư̆ đang rim mông ƀong huă, anun tơlơi hơdip mơda tơnap tap biă anun yơh ƀing ană bă ñu leng kơ ƀu ai buai rơwang. Amai H’ Son Lao brơi thâo:

“Ƀing čơđai amăng sang kâo ƀong huă ƀu djop gơnam ngă hmâo pran jua, ƀu hmâo añăm ƀong, ƀu hmâo măm hra anun ƀu ai buai, ñu glêh rơmon, ñu ruă hlung na nao. Ƀing gơñu hlơi hlơi leng kơ rơwang, rơwang mơng ană phun truh kơ ană tơluĭ”.

Ƀơi hơdôm bôh plơi pla tơnap tap amăng kual Dăp Kơdư tơlơi čơđai muai ƀu ai buai ber kheng kah hăng sang amai H’ Son Lao dô̆ lu biă. Gơnam ƀong kơƀah gah mrô hăng ƀu djop mơnong ngă bơbuă drơi jăn, tơlơi duam ruă hăng hơdôm bôh than bơwih brơi kơ tơlơi rin rơpa jing bôh than ba truh ƀu ai buai ƀơi čơđai muai ƀơi hơdôm kual dô̆ lu tơnap tap. Ơi ia jrao Trần Thị Thúy Minh, Khua Anom pơjrao tơlơi ruă čơđai muai Sang ia jrao prong kual Dăp Kơdư brơi thâo:

“Tui hăng sa dua tơlơi kơsem min jê̆ hăng anai mơng đơ đam kual Dăp Kơdư kơ tơlơi ƀu ai buai amăng plơi pla lĕ pơplih mơng 30 truh 40%. Hmâo lu bôh than ba truh ƀu ai buai. Sa lĕ sa amăng hơdôm bôh than ba truh anun lĕ drơi jăn ñu pha ra ha jăn. Dua lĕ hơdôm mơnuih sit nik kơƀah Protein brơi čơđai ƀong, anun lĕ hăng hơdôm tơlơi bơwih ƀong tơnap tap mơ̆ gơñu kơƀah prăk brơi kơ čơđai ƀong huă hơdôm mông ƀong huă djop gơnam ngă bơbuă drơi jăn. Tlâo lĕ hơdôm mơnuih amĭ ama ƀu kơƀah ôh gơnam ƀong huă, djop mơnong bơbuă kơ čơđai samơ̆ hơdôm tơlơi pơmin sôh glăi amăng hơdră bơwih brơi, ăt ba truh čơđai ƀu ai buai”.

Kah hăng hơdôm bôh plơi mơng neh wa djuai ania ƀiă ƀơi hơdôm bôh tơring čar kual Dăp Kơdư. Mèo Vạc lĕ sa amăng hơdôm tơring glông ƀun rin mơng tơring čar Hà Giang, tơlơi hơdip mơda neh wa djop djuai ania ƀiă amăng tơring glông dô̆ ƀiă bơhmu hăng hơnong pơkă hrom mơng tơring čar. Lu să, mrô čơđai muai ƀiă hloh kơ 5 thun ƀu ai buai tui pơkă anô̆ kơtrâ̆o hmâo mơng 20-23%; ƀu ai buai tui rơwang dlông lĕ 40-45%, mrô kơƀah kẽm ƀơi čơđai muai 70-80%. Tui hăng amai Đặng Thị Quẩy – Mơnuih gơgrong gah tơlơi suaih pral ƀă ană hăng mơnong bơbuă Sang ia jrao să Tát Ngà brơi thâo: Ƀơi anăp tơlơi anun Sang ia jrao să hmâo kơtưn laih bruă lăi pơhing kiăng amăng ƀrư̆ hrŏ trun mrô mơnuih ƀu ai buai ƀơi čơđai muai:

“Rim blan kâo khom lăi pơthâo kơ neh wa lĕ pơpha čơđai čom tui hră pơkă mơng Anom kơsem min mơnong bơbuă drơi jăn kiăng thâo lăng ană pô ƀơi rơnoh pơkă hơpă, klă, kơƀah gơnam ngă bơbuă găp ƀrô ƀudah kơƀah kraih kiăng tañ pơ ala nao kơ ană pô brô̆ prong klă. Khom lăi lĕ kiăng neh wa thâo hluh lom čơđai duam ruă kơƀah gơnam ngă bơbuă ta khom pơhrua nao ia hăng gơnam ngă bơbuă djop kiăng pơ ala glăi kơ drơi jăn čơđai muai, bĕ lom duam ruă čơđai ƀu ai buai rơwang. Hyu lăi pơhing hăng hmâo ngă tui gơnam bơbuă mông ƀong huă kơ čơđai muai. Ră anai ƀơi să ƀu hmâo rơwang bruă hơget ôh, hơdôm jơlan hơdră ăt ƀu hmâo mơn lĕ kâo khom lăi pơhing kơ mơnong ngă bơbuă hmâo hrơi lơ 1 blan 6 vitamin A pơdjai tlan môt hăng blan 12, ngă tui na nao rim thun 2 wot. Hmâo sa dua neh wa ngă tui klă biă anun ƀuh ñu mơ-ak mơn sa dua čô čơđai muai klă drơi jăn amăng 24 blan blung a. Ră anai čơđai muai ƀơi anai yap hơnong ñu năng ai mơng 18-20% ƀu ai buai, biă ñu lĕ hơdôm sang anô̆ tơnap tap”.

Yua kơ tơlơi hơdip mơng mơnuih ƀôn sang ƀơi anai dô̆ tơnap tap anun tơlơi hơdip čơđai muai kơƀah tơnap biă. Hơdôm mông ƀong huă rim hrơi kơnong kơ hmâo kơtor, añăm hla rok, ƀu hmâo djop mơnong ngă bơbuă kiăng pơplih ƀiă, pơđĭ tui drơi jăn pran jua. Kiăng amăng ƀrư̆ mrô čơđai ƀu ai buai, Sang ia jrao să Tát Ngà hmâo hăng glăk pơtrut kơtang bruă lăi pơhing, pơsur kơ mơnuih ƀôn sang hrŏ trun mrô tơkeng ană tal 3 kiăng bơwih brơi klă hloh ƀing ană bă. Kiăng bruă pơgang, pơgăn ƀu ai buai kơ čơđai muai ƀơi hơdôm bôh plơi pla ba glăi bôh tơhnal klă, tui hăng amai Đặng Thị Quẩy - Mơnuih gơgrong gah tơlơi suaih pral ƀă ană hăng mơnong bơbuă Sang ia jrao să Tát Ngà lĕ:

“Čang rơmang gong gai gir run ngă gal brơi bruă blơi prăp gơnam ngă tui hơdôm mông ƀong huă ngă bơbuă drơi jăn kơ čơđai muai hăng brơi čan prăk kơ neh wa čem rông ană bă bơhmu tu ñu kah hăng rông čim ƀu dah rông mơnŭ čeh bôh kiăng hơdôm bôh sang anô̆ arăng ƀu hmâo prăk kak dưi rông hlô, bơwih brơi kơ ană bă rim hrơi klă hloh, anun lĕ ngăn rơnoh kiăng kơ hơdôm sang anô̆ ƀun rin hăng ƀun rin ƀơ ƀiă ƀu hmâo prăk yua rông hlô pioh bơwih kơ tơlơi hơdip sang anô̆, bơwih brơi kơ čơđai ƀong huă hiưm hơpă kiăng djơ̆ hloh”.

Ră anai bruă pơgang, pơgăn tơlơi ƀu ai buai jing laih sa amăng hơdôm Jơlan gah pơkă mơng lŏn ia yôm phăn ƀơi dêh čar ta, amăng anun tơhnal pơkă hrŏ trun ƀiă mrô čơđai ƀu ai buai ƀiă hloh kơ 5 thun jing laih tơhnal pơkă pơđĭ kyar bơwih ƀong mơnuih mơnam mơng lŏn ia hăng tơhnal pơkă pơđĭ kyar bơwih ƀong mơnuih mơnam mơng rim tơring čar. Amăng anun ƀirô črâo ba lĕ Ding jum ia jrao, tơlơi phun lĕ Anom kơsem min mơnong bơbuă lŏn ia ta hăng 2 tơlơi pơmin lĕ pơhlôm hlâo hăng bơwih brơi tañ kơ čơđai ƀiă hloh 5 thun. Khă hnun hai, tơlơi ƀu ai buai drơi jăn rơwang khen hăng mrô mơnuih ƀu ai buai rơwang ƀơi čơđai ƀiă hloh kơ 5 thun  thun 2020 ăt dô̆ mơn ƀơi rơnoh 12,5%. Kiăng pơplih tơlơi anai, dô̆ pơmin lăng khom hmâo tơlơi tuh pơplai pơlir gơnong bruă, pơhư prong hơdôm rơnoh gum hrom ƀơi hơdôm tơring čar tơnap tap, biă ñu kual neh wa djuai ania ƀiă hăng kual čư̆ siăng, bĕ yua prăk hyu đơr hơr ƀu hmâo bôh gah kiăng ba glăi bôh tơhnal sit nik./.

            Giàng Seo Pùa: Čih – Siu H’ Prăk: Pơblang