VOV4.Jarai-Hăng tơlơi gơgrong jing ding kơna mơ̆ng hră pơkôl hăng jar kmar, ding kơna Khul pơgang tơlơi dưi ană mơnuih Sang gum hơbit djop dêh čar, Việt Nam pơdah rai pran jua mă bruă gơgrong ba prong amăng bruă ngă tui tơlơi dưi ană mơnuih. Amăng anun, tơlơi dưi mơ̆ng djop djuai ania ƀiă dưi pơpŭ hăng pơgang ngă tui djơ̆.

Phiah phiăn thun 2013 čih : “Lŏn ia Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam lĕ lŏn ia pơlir hơbit jing sa mơ̆ng djop djuai ania dŏ hơdip mơda hrom amăng dêh čar Việt Nam; djop djuai ania bơkơnar soh, gum pơgôp, pơpŭ hăng djru nao rai pơđĭ kyar; kŏm khut khăt bruă ngă kah ania pơpha djuai, djik djak tơdruă djuai ania; tơlơi pơhiăp kơ dêh čar lĕ tơlơi Việt.

Djop djuai ania dưi mă yua boh pơhiăp, boh hră, djă pioh gru grua djuai ania pô, pơđĭ tui, djă pioh tơlơi phiăn juăt đưm hiam klă, gru ama grua amĭ hăng boh thâo ia rơgơi hiam djuai ania pô; Kơnuk kơna ngă tui jơlan hơdtă pơđĭ kyar hlom bom hăng ngă gêh gal pioh kơ djop djuai ania ƀiă dưi pơlar tui tơlơi thâo thăi, pơđĭ kyar amăng lŏn ia” (Mơta 5).

Hrom hăng phiah phiăn pơtrun laih kơ tơlơi dưi mơ̆ng djop djuai ania ƀiă,Việt Nam hlăk ngă hăng hơmâo ngă laih tŭ yua jơlan hơdră, tơlơi phiăn pơkă kơ tơlơi dưi djop djuai ania ƀiă, kiăng kơ tơlơi hơdip mơda, tơlơi mơak pran jua mơ̆ng mơnuih ƀôn sang djuai ƀiă jai hrơi dưi pơđĭ kyar tui. Hrom hăng anun, hơdôm tơlơi dưi phara mơ̆ng djop djuai ƀiă kah hăng:

Tơlơi dưi djă pioh gru ama grua amĭ, tơlơi thâo thăi hiam đưm, tơlơi dưi hơmâo kơnuk kơna djru kiăng pơđĭ kyar…pơjing rai anŏ bơkơnar kơplah wah djop djuai ania sit ngă bruă rô nao rai amăng kơđi čar, bơwih ƀong huă, gru grua, mơnuih mơnam.

Samơ̆, hơdôm thun rơgao, hơmâo tơlơi ngă pơrung pơrăng “Bơblih tơlơi rơnuk rơnua” sa amăng hơdôm mơneč ngă soh mơ̆ng ƀing ayăt roh pơhmao mă pơčut pơčao, hơdui ba, plư mơnuih djuai ƀiă, kiăng kah ania pơpha djuai khul gum pơgôp djuai ania, ngă rơngiă hĭ tơlơi hơđong kơđi čar, rung răng mơnuih mơnam.

Thâo hluh tong ten kơ tơlơi dưi djuai ania ƀiă hăng thâo hluh rơđah jơlan hơdră mơ̆ng kơnuk kơna ping gah Việt Nam amăng bruă pơgang djop tơlơi dưi anai djru hrom pơgăn hĭ bruă ƀing soh sat pơblư̆ kơnuk kơna, ngă sat kơ ană plơi, lŏn ia ta. Anai lĕ tơlơi ngă kiăng biă mă amăng tơlơi thâo hluh mơ̆ng rĭm čô mơnuih djuai ƀiă, hăng rĭm kơ mơnuih mă bruă pơ kual plơi pla mơnuih djuai ƀiă.

Ơi Đỗ Văn Chiến, khua hơđăp ding jum, anom bruă djuai ania mơ̆ng kơnuk kơna hơmâo pơsit tơlơi kiăng mơ̆ng 14 klăk čô mơnuih djuai ƀiă amăng dêh čar ta tui anai:

“54 djuai ania adơi ayong kah hăng sa ƀĕ tơmeh, kah hăng sa boh sang, dŏ hrom jĕ giăm ngă bruă hơkrŭ pơkơdong pơklaih rơngai djuai ania, man pơdong hăng pơgang lŏn ia. Hơdôm tơlơi sat mơ̆ng ƀing ayăt roh, khă rơgơi dơ̆ pă ăt ƀu anăm kah ania pơpha djuai khul gum pơgôp djuai ania ta ôh. Mơnuih ƀôn sang djop djuai ania sa pran jua kiăo tui ping gah, sit mơ̆n tơmeh dong anun hơmâo čih pioh trah pơtlep lui boh hră tơlơi pơtô mơ̆ng Wa Hồ khăp ƀu eng:

 Mơnuih ƀôn sang Yuan ƀudah Thổ, Mường ƀudah Mán, Jarai ƀudah Êđê, Sedang ƀudah Bahnar, djop djuai ania ƀiă pơkŏn lêng kơ ană tơčô Việt Nam, jing adơi ayong sa kian pruăi. Ƀing ta hơdip mơda hyuk hyak mơak klă ăt hơmâo hrom, tơnap tap ư̆ rơpa ăt dŏ hrom đôč. Ƀing ta khom khăp pap nao rai, pơpŭ nao rai, djru nao rai hơduah ĕp tơlơi hơdip mơda mơak mơai hrom hobĭt”.

Khua hơđăp dêh čar ơi Nguyễn Xuân Phúc ăt lăi pơtong tơlơi anai ƀơi mông jơnum khua mua pơ djop djuai ania đơ đam dêh čar tal 2 pơphun rơnuč thun hlâo:

“Sit phara hơjăn, rĭm ƀing ta kơnong kah hăng tơdjôh ia, sit dŏ hrom ƀing ta kah hăng ia rơsĭ tơbung tơbang. Kơnong djă tơngan apăn čơđeng hrom, 54 djuai ania adơi ayong ană tơcô yă bung ơi bai ƀing ta amra dưi man pơdong sa boh dêh čar prong kơtang”.

Tơlơi dưi ană mơnuih jing tơlơi dưi hơmâo mơ̆ng hlâo laih, yang pơjing rai ană mơnuih mơ̆ng hrơi tơkeng rai hơmâo tơlơi dưi hơdip mơda, đĭ prong rơmong kơtang jing ană plơi pla, hơmâo čih pioh laih amăng tơlơi phiăn kơnuk kơna truh pơ tơlơi phiăn jar kmar. Ƀơi Việt Nam, tơlơi dưi ană mơnuih, tơlơi dưi hăng bruă mă phun mơ̆ng mơnuih ƀôn sang dưi pơgang hăng ngă tui djop.

Hrom hăng čih pioh tơlơi dưi ană mơnuih, tơlơi dưi hăng bruă mă hơmâo čih pioh laih amăng Phiah phiăn ƀudah tơlơi phiăn phun dêh čar mơ̆ng thun 1946, 1959, 1980, 1992, Ping gah hăng kơnuk kơna ta ngă tui jơlan hơdră khom pơgang djop tơlơi dưi ană mơnuih, tơlơi dưi hăng bruă ngă phun mơ̆ng mơnuih ƀôn sang laih anun dưi ngă hrom hăng abih bang djop tơlơi pơkă hăng jar kmar pơgang tơlơi dưi ană mơnuih.

Djă pioh hăng pơđĭ tui hơdôm tơlơipơtrun mơ̆ng hơdôm hơdrôm hră Phiah phiăn hlâo adih kơ bruă pơgang tơlơi dưi ană mơnuih, tơlơi dưi hăng bruă ngă phun mơ̆ng mơnuih ƀôn sang. Phiah phiăn thun 2013 hơmâo lu tơlơi bơblih phun, yom hloh wơ̆t hơdrôm hră tơlơi pơtrun amăng lăm hăng boh yom phun čih pơkă kơ tơlơi dưi ană mơnuih. Pơhno nao rai hăng hơdôm pok hơdrôm hră phiah phiăn hlâo kơ anun, biă mă ñu Phiah phiăn thun 1992, ƀing ta ƀuh rơđah laih tơlơi anun.

Tơlơi phiăn jar kmar ăt kah hăng tơlơi phiăn Việt Nam tŭ yap hăng pơgang brơi ngă tui djơ̆ tơlơi dưi ană mơnuih kơ djuai ania ƀiă. Khă tui anun, pơkơđai glăi, rĭm kơ djuai ania ƀiă hăng pơ anăn mơnuih ƀôn sang dêh čar, khom thâo hluh tong ten kơ tơlơi dưi, ngă tui tơlơi dưi mơ̆ng ta pô. Gum pơgôp djuai ania amra pơjing rai pran kơtang djuai ania. Ngă hnun kah, ƀing ta mơ̆ng dưi pơdong tŭ tŭ yua lŏn ia Việt Nam kjăp kơtang hlom bom sit nik.

Nay Jek: Pơblang