Phrâo pĕ sĭ boh sầu riêng boh thun blung a hơmâo rơbêh 700 klăk prăk, ơi Hoàng Mạnh Thoan, dŏ ƀơi plơi Ea Ruê̆, să Dliê Ya, tơring glông Krông Năng, Dak Lak prăp či pĕ kơphê dơ̆ng, hrŏm amăng sa blah đang. Ơi Thoan hơmâo jŭ yap, rơnoh hơmâo năng ai ñu 16 tơ̆n, rơnoh sĭ kơphê hlăk hơđong, thun anai pơhrui glăi hơmâo mơ̆n 1 klai 600 klăk prăk. Pơ alin hrŏm prăk sĭ tiu hlâo kơ anun, thun anai đang kơphê ñu 3 hektar hơmâo pơhrui truh 3 klai prăk. Ơi Thoan đăo sit lĕ, hơdră pla lu phun pla amăng sa blah đang sang anŏ ñu hlăk dŏ ngă tui anun, amăng kual Dap Kơdư ră anai ngă tui hơmâo boh tŭ yua biă mă, rơnoh lu, sĭ hơmâo nua.

“Kah hăng ih ƀuh laih anun, pla lu mơta phun pla plah wah amăng đang kơphê ta, ñu boh kah hăng tơđar mơ̆n. Boh sầu riêng ăt mơboh hrup soh laih anun gơñu hơmâo anŏ pơdjru nao rai dơ̆ng”.

Mơnuih ngă hmua ƀơi lu plơi pla amăng kual Dap Kơdư hrăm tui bruă mă pla gơnam lu tal amăng sa blah đang, ăt tŭ yua mơ̆n hăng hơmâo rơnoh pơhrui glăi lu. Kơnong sang anŏ ayong Y Pôt Niê Henri, sa čô tơdăm djuai ania Êđê, akŏ pơdong kông ty pơčruh ngăn Êđê café, tơring čar Dak Lak, ƀu kơnong tŭ yua hăng gơnam ñu pơkra kơphê tơpung lik ƀâo mơnâo jơman boh sầu riêng đôč ôh, hơdôm blah đang kơphê hơmâo pla hrŏm boh sầu riêng plah wah amăng đang mơ̆ng sang anŏ ñu hăng hơdôm blah đang hmua pơkŏn ñu ngă hrŏm, ăt hơmâo pơhrui glăi lu hloh mơ̆n:

“Rim phun sầu riêng kah hăng pơ anai lêng kơ pơhrui glăi rơbêh hơpluh klăk prăk pơngŏ soh lah. Lơ̆m sa hektar kơphê  ta dưi pla hrŏm 100 phun boh sầu riêng. Dŏ glăi kơphê, truh blan 11 anai pĕ yơh. Lu phun ră anai boh kơphê tơsă tui ƀơƀrư̆. Phun anet đôč boh brung brăng, rơnoh kơphê ră anai pơmă ƀiă mơ̆n”.

Hăng keh prăk djru bruă ngă hmua kah hăng ră anai ƀu pơblih ôh, kual Dap Kơdư tañ mơ̆n amra jing anih anom pla boh sầu riêng lu hloh Việt Nam, rơnoh sĭ mơdrô pơ dêh čar tač rơngiao thun 2024 dưi pơhrui glăi 1,3 klai USD. Laih dơ̆ng, ăt dŏ djă hơnơ̆ng jing anih phun pla kơphê hăng tiu lu hloh, pơgôp hrŏm giăm 65% rơnoh tiu hăng 94% rơnoh kơphê amăng dêh čar, pơhrui glăi năng ai 6 klai USD kơnong amăng 9 blan thun 2024.

Ƀu kơnong nao hlâo ngă tui hơdră pla lu mơta phun pla amăng sa blah đang hmua, ba glăi rơnoh bơwih ƀong huă lu, mơnuih mơnam amăng kual pla kơphê, kual Dap Kơdư dŏ hơmâo sa yak rơbat prong amăng bruă ngă tui djơ̆ anŏ pơkă mơ̆ng jar kmar kơ anŏ hiam, lôm, tơpă hăng pơđĭ kyar hơđong. Hơmâo năng ai 200.000 hektar đang kơphê ƀơi kual hơmâo hră pơsit brơi mơ̆ng jar kmar; rơbêh 600 kual pla hăng hơdôm hơpluh rơbâo hektar phun pla djop mơta hơmâo ƀơk brơi mrô gru bơwih brơi kơ bruă sĭ mơdrô hăng tač rơngiao. Dŏ glăi mơ̆ng bruă ngă hmua ƀơi kual Dap Kơdư, hơmâo guang mă hăng lu kơčăo bruă wai lăng lŏn mơnai glai klô hơđong laih anun kơčăo bruă dưi bong glăi hăng anŏ pơblih ayuh hyiăng lŏn tơnah.

Tui hăng nai prin tha ơi Phạm S, Kơ-iăng Khua jơnum min mơnuih ƀôn sang tơring čar Lâm Đồng, tui hăng atur hlăk ngă hơmâo ngă tui pơčeh phrâo, bruă ngă hmua ƀơi kual Dap Kơdư ăt jing anih gêh găl prong, anăp nao jing sa boh anih phun kơ bruă ngă hmua pla pơjing phrâo amăng rŏng lŏn tơnah:

“Lơ̆m ngă tui ruăi pơkă rơnoh sĭ mơdrô djơ̆ lăp amăng rŏng lŏn tơnah lĕ hơdră či ngă ñu phara. Anun lĕ dơ̆ng mơ̆ng bruă rah pơjeh, rah anah či pla, djop mơta gơnam pơkra ming rai khom pơčrâo tong ten phun tơdŭ anih pơjing rai hăng kual pla; anih ming pơkra, truh kơ pĕ pơhrui hăng pơkra ming jing gơnam sĭ mơdrô hăng truh pơ anih sĭ mơdrô amăng jar kmar. Laih dơ̆ng sa tơlơi gêh găl lĕ djop sang bruă sĭ mơdrô ƀơi tơring čar Lâm Đồng hơmâo lir hơbit hăng mơnuih ngă hmua klă biă mă. Lir hơbit ƀu kơnong 1-2 thun giăm anai đôč ôh, hơmâo rơbêh 20 thun hăng anai laih. Yua kơ anun, Lâm Đồng jing djop tơlơi dưi hăng gêh găl biă mă či ngă hrŏm ruăi pơkă rơnoh sĭ mơdrô hơđong ƀơi rŏng lŏn tơnah”.

9 blan thun 2024, rơnoh sĭ mơdrô hăng tač rơngiao ƀơi kual Dap Kơdư hơmâo rơbêh 7 klai USD, pơčruh hrŏm hơmâo năng ai 26% amăng rơnoh prăk sĭ mơdrô lu mơta gơnam đang hmua amăng dêh čar. Anai yơh, sa gru lăp hơdor pioh amăng bruă pơđĭ kyar, lăi pơtong kơnuih jai hrơi prong amăng bruă ngă hmua mơ̆ng kual Dap Kơdư. Hơdră anăp nao pơ anăp adih phrâo hloh, kual Dap Kơdư amra ƀiă pok pơhư prong đơ đam kơnong anăp nao pơ anăp adih pơđĭ kyar hơđong hloh, samơ̆ hmư̆ hing gơnam hiam klă, tŭ yua, rơnoh yom amăng bruă ngă hmua pla pơjing dŏ ƀiă đơi.

Hneč anŏ gêh găl pioh pơjing anŏ mă yua phrâo djop atur ia rơgơi mrô, hơdôm hơbô̆ bruă ngă hmua pla pơjing lu tal, anăp nao ngă hmua rơgoh, huăi ba yua ia jrao hăng hơbâo pruai pơkra mơ̆ng ia jrao hlăk ngă tui prong hăng hmar, tơlơi gêh găl kơphê, sầu riêng, tiu, kakao, makka djuai boh khuih đưm adih ƀơi kual Dap Kơdư hlăk hmư̆ hing biă mă. Hăng khul ngă bruă sĭ mơdrô mơ̆ng jar kmar laih anun khul ba yua mrô hơmâo ngă hrŏm kơtang, kơjăp hloh, bruă ngă hmua ƀơi kual Dap Kơdư hơmâo tơlơi hơdai gum hrŏm prong, anih anom yơh jing sa amăng hơdôm anŏ đing nao ngă hmua kơ rŏng lŏn tơnah hlăk ƀuh rơđah tui yơh ƀơi kual lŏn Dap Kơdư hing ang anai.