Dak Nông: Bơrơkua bruă pơkă hơnong man pơkra - pơhưč tuh pơ alin jing tơnap tap

Ƀơi mông jơnum lok 6, Jơnum min mơnuih ƀôn sang tơring čar Dak Nông tal 4, lơ̆m bơkơtuai bruă pơđĭ kyar bơwih ƀong huă mơnuih mơnam, Khua jơnum min mơnuih ƀôn sang tơring čar Dak Nông ơi Hồ Văn Mười lăi glăi tơlơi tơña mơ̆ng mơnuih ƀôn sang hăng ƀing pơ ala kơ mơnuih ƀôn sang tơring čar lăp đing nao, biă ñu gơñăm nao bruă prăp lui mă yua ƀô xit, lŏn tơnah. Ơi Hồ Văn Mười, Khua jơnum min mơnuih ƀôn sang tơring čar ba tơbiă 7 mơta tơlơi yôm phun, lăp đing nao mơ̆ng tơring čar 6 blan rơgao, hăng amăng hrơi blan pơ anăp. Amăng anun, bruă bôxit hơmâo lu khua pơ ala mơnuih ƀôn sang tơring čar lăi nao amăng tal jơnum anai. Khua jơnum  min mơnuih ƀôn sang tơring čar Dak Nông brơi thâo, tui hăng bruă sem lăng phrâo anai hloh, mrô bôxit mơ̆ng Dak Nông hơmâo 60% mrô đơ đam dêh čar, jing tơlơi gêh gal mơ̆ng tơring čar. Samơ̆ ră anai glăk tơnap tap, hơmâo tơlơi pơgăn mơn. Akŏ bruă dưm dăp pơkă hơnong hlâo mơ̆ng thun 2007 kơ kah pơpha anih pel ĕp, sem lăng, klơi mă, pơkra, mă yua boh pơtâo bôxit, truh ră anai, aka ƀu hơmâo pơplih ôh, anun 1062 kơčăo bruă mơ̆ng tơring čar bơrơkua hrŏm hăng bruă pơkra bôxit, ƀơi kual lŏn truh kơ 6.700 ha. Tơlơi anai ngă kơ bruă tuh pơ alin ƀơi Dak Nông khŏm pơdơi hĭ, bơbeč sat kơ bruă pơhưč anom bơwih ƀong tuh pơ alin prăk kăk.

“1062 kơčăo bruă ră anai glăk dŏ hơnong ƀơi anih đôč, tap năng ƀu dưi ngă, ƀu thâo pơsir ôh yua bơdjơ̆ nao tơlơi phiăn pơtâo čuah. Kiăng ngă lĕ khŏm klơi mă ƀơ̆i, dua lĕ pơƀut glăi ha anih. Bơ bôxit hơmâo 1/3 mrô lŏn pioh ngă hmua mơ̆ng tơring čar, pơƀut glăi lĕ kaih, hlơi pô pơsit brơi pơƀut hơdôm pă, dlăm hơdôm met. Gơmơi hơmâo lăi pơthâo laih hăng Khua dêh čar amăng tal jơnum phrâo rơgao, tơdah Khua dêh čar, hơdôm anom bruă ƀu pơsir brơi kơ Dak Nông lĕ Dak Nông ƀu dưi ngă giong bruă ôh. Anai jing bruă phun mơ̆ng djŏp mơta bruă. Ƀu thâo brơi prăk ngă bruă lĕ tơlơi bơwih ƀong, mơnuih mơnam ƀu pơđĭ kyar ôh, ƀu thâo iâu pơthưr arăng tuh pơ alin mơn”.

Khua Jơnum min mơnuih ƀôn sang tơring čar Dak Nông ăt pôr pơthâo, tơring čar hơmâo dua wơ̆t laih mơ-it hră iâu khua Ding jum tuh tia pơkra gơnam sĭ mơdrô, Ding jum Kông ngăn lŏn tơnah hăng ayuh hyiăng nao mă bruă. Laih anun him lăng amăng blan 7 anai dua ding jum amra ngă bruă hăng tơring čar pơsir brơi tơlơi tơnap kơ bruă mă yua bô xit, yua ră anai glăk kiăng biă mă.

Hăng bruă mă yua lŏn kơnuk kơna ngă pô, Khua jơnum min mơnuih ƀôn sang tơring čar Dak Nông ba pơƀuh tơlơi rơngôt biă mă: “Ƀu hơmâo ôh plơi prong pơpă pioh lu soh lŏn kar hăng ƀơi Gia Nghĩa”. Lŏn lui soh, rok čăt kar hăng pum rum jum dar plơi prong tui anun hơ-ưi biă mă. Lơ̆m anun, bruă jao lŏn, brơi arăng yua lŏn jăng jai ƀơi tơring čar kiăng pơtŏng glăi hăng pơsir hĭ. Biă ñu bruă jao lŏn kơ anom bơwih ƀong či ngă bruă samơ̆ lu thun ƀu hơmâo pok pơhai, ƀudah anom bơwih ƀong mă lŏn arăng jao gơñu brơi kơ neh met wa dong apah mă hăng prăk či ngă. Ơi Hồ Văn Mười kiăng iâu abih bang anom bơwih ƀong ngă bruă hăng tơring čar, kual lŏn pơpă ƀu hơmâo mă yua, pioh lui đôč đač ƀudah mă yua ƀu djơ̆ hăng anŏ kiăng lĕ khŏm mă glăi:

“Yua hơget ră anai ƀing ta glăk tơnap tap kơ lŏn ngă hmua pơkra gơnam mơ̆ ƀing ta ngă tui anai. Jao lŏn kơ anom bơwih ƀong, anom bơwih ƀong ngă jao glăi kơ mơnuih ngă hmua apah mă dong. Yua hơget ƀu ngă bruă hlao hăng mơnuih ngă hmua mơtăm mơ̆ pioh hơmâo bruă anai. Jing kâo rơkâo khua gơnong bruă dưm dăp pơkă hơnong hăng tuh pơ alin jŭ yap, pơtŏng glăi abih bang amăng tơring čar laih anun hơmâo hră jak iâu anom bơwih ƀong glăk mă yua lŏn mơ̆ ƀu ngă, nao mă bruă hăng khua mua tơring čar Dak Nông. Khŏm pơsir hĭ hlao, ngă hă ƀu ngă, hơbin či ngă. Ngă hiư̆m pă či pơsir, mă glăi hơdôm kơčăo bruă ƀu hơmâo ngă”.

Tui hăng Khua Jơnum min mơnuih ƀôn sang tơring čar Dak Nông, mah 2 thun rơgao, tơring čar gir biă mă yơh amăng bruă pơplih hơdră ngă hră pơ-ar, djru mrô PCI đĭ 14 wơ̆t, mơ̆ng 52 đĭ jing 38/63 boh tơring čar ƀôn prong. Khă hnun, khŏm tơpă ară lăng glăi bruă ƀơi Dak Nông ăt dŏ kaih đĭ kyar đôč, aka ƀu kơjăp ôh laih anu aka ƀu djơ̆ hăng tơlơi hơmâo, tơlơi gêh gal. Yua hnun, hrŏm hăng bruă rơkâo kơnuk kơna pơsir hĭ hơdôm tơlơi tơnap tap, tơlơi gun găn kơ hơdră ngă bruă, kơ tơlơi phiăn lĕ djŏp gưl, anom bruă amăng tơring čar kiăng gơgrong bruă hloh, biă ñu lĕ ƀing khua, či pơsir hơdôm tơlơi aka ƀu djơ̆, pơtrut pơđĭ kyar bơwih ƀong huă, mơnuih mơnam pơđĭ kyar.    

Kon Tum -Bruă sĭ mơdrô, mă yua lŏn mơnai gleh tơnap-Bơdjơ̆ nao rơnoh pơhrui ngăn drăp

Bruă sĭ mơdrô lŏn mơnai glăk dŏ dong ha anih ăt ngă hang tơngia amăng jơnum lok 5, Khul pơ ala mơnuih ƀon sang tơring čar Kon Tum tal XII pơphun amăng rơnuč rơwang hrơi tơjuh laih rơgao. Lu khua mua pơdah pran jua bơngŏt tơlơi anai amra bơdjơ̆ nao kơtang rơnoh pơhrui ngăn drăp tơring čar amăng thun anai.

Năm blan akŏ thun, rơnoh pơhrui mơng prăk mă yua lŏn mơnai amăng tơring čar Kon Tum him lăng 90 klai prăk, dưm dưm 22,5% pơhmu hăng mrô pơkă. Hrŏm hăng anun mrô pơhrui mơng hơdôm akŏ bruă mă yua hơdôm lŏn ia djă pioh 280 klai prăk, dưm dưm 22,3% pơhmu tui mrô pơkă. Amăng jơnum pơčrông sai, ƀing khua khul pơ ala mơnuih ƀon sang, khua git gai Ping gah plơi prong Kon Tum Nguyễn Đức Tuy brơi thâo, mơng anai truh rơnuč thun anai ăt jing tơlơi lông, rơnoh pơhrui mơng mă yua lŏn mơnai ăt amra hrŏ trun. Ơi Nguyễn Đức Tuy brơi thâo:

“Amăng hrơi blan laih rơgao, amăng plơi prong ƀu dưi ba nao bơkơtưn sĭ mơdrô lŏn mơnai. Mơnuih ƀon sang tơdah kiăng pơplih mă yua lŏn mơnai ăt tơnap tap mơn. Hơdôm thun hlâo anun, ră anai mơnuih ƀon sang dưi pơplih hăng duh prăk mă yua lŏn mơnai laih, samơ̆ thun anai aka ƀu dưi lơi. Bruă tal dua lĕ nua lŏn mơnai. Nua thun hlâo, thun adih đĭ mơ̆ pioh nua tui 2 thun hlâo adih amra ƀu dưi sĭ ôh. Ƀu dưi sĭ ngă kơ lŏn mơnai ƀu dưi mă yua, ƀu hơmâo prăk tuh pơ alin man pơdong anih anom, jơlan glông amra ngă tơnap amăng pơđĭ kyar”.

Tui ơi Hồ Văn Đà, Khua anom bruă bơwih ƀong-ngăn drăp Khul pơ ala mơnuih ƀon sang tơring čar Kon Tum, rơnoh pơhrui mơng sĭ mơdrô lŏn mơnai hrŏ trun kơtang lĕ yua tơlơi tơnap tap hrŏm, ha bơnah dong lĕ yua nua pok blung amăng tơring čar aka ƀu hơmâo tơlơi pơplih hmao tlôn tui jơlan gah hrŏ trun hrŏm. Tơlơi anai ba truh kơ bruă lu wŏt ngă tơnap sĭ mơdrô, ƀu hơmâo mơnuih blơi. Ơi Hồ Văn Đà lăi nao tơlơi sit nik amăng kual hơmâo ba nao bơkơtưn sĭ mơdrô lu wŏt amăng plơi prong Kon Tum:

“Đưm hlâo adih ƀing gơmơi akŏ pơjing akŏ bruă giăm 6 klăk lĕ dưi mă glăi prăk tuh pơ alin, tơdơi kơ đĭ 9 klăk lĕ gap ƀrô laih. Lơ̆m ba nao bơkơtưn sĭ mơdrô ƀing gơmơi đĭ truh pơ 12 klăk, arăng kiăng blơi 17 klăk, tuč rơnuč lơ̆m ƀing gơmơi tơdơi kơ 18 klăk ăt ƀu hơmâo hlơi blơi. Ƀing gơmơi pơmĭn prăk glăi laih, samơ̆ ngă dŏ dong glăi ha amăng kual. Amăng hơdôm thun ƀu dưi man pơdong kual plơi pla tui tơlơi kiăng”.

Kiăng pơsir hĭ tơnap tap mơng sĭ mơdrô lŏn mơnai hăng pơhlôm prăk pơhrui, kiăng ngă gêh gal brơi djop gơnong bruă bơdjơ̆ nao, tơlơi pơgôp mơng lu khua khul pơ ala mơnuih ƀon sang tơring čar Kon Tum brơi ƀuh, kiăng pơplih nua lŏn hmao tlôn tui nua sĭ mơdrô hrŏm; hmao tlôn, hruă kjăp amăng bruă dưm dăp man pơdong; pơsir hĭ tơnap tap lơ̆m ngă tui djơ̆ tơlơi phiăn lŏn mơnai. Hră lăi pơthâo mơng Jơnum min mơnuih ƀon sang tơring čar Kon Tum amăng jơnum lok 5, Khul pơ ala mơnuih ƀon sang tơring čar Kon Tum tal XII brơi ƀuh, rơnoh pơhrui ngăn drăp kơnuk kơna 6 blan akŏ thun 2023 amăng tơring čar giăm 1.840 klai, dưm dưm 41% tui mrô pơkă hăng sa amăng hơdôm rơnoh pơhrui aset lĕ hơdôm akŏ bruă mă yua lŏn mơnai./.