Khă rơbêh kơ 90% mrô sang anô̆ hmâo sĭ abih laih kơ phê mơng hrơi kơphê ƀơi rơnoh nua yŭ kơ 50.000 prăk sa kg, samơ̆ bruă sĭ kơ phê wŏt amăng lŏn ia hăng pơ̆ dêh čar tač rơngiao na nao hmâo nua pơmă phrâo amăng blan 7, hăng ră anai glăk pơplih jum dar rơnoh mơ̆ng 66.000 truh 68.000 prăk sa kg, ăt ngă lu mơnuih ƀơi tơring glông Čư̆ Prông, tơring čar Gia Lai kah hăng hơdip amăng rơpơi mơn. Neh wa pơmin, tơdah na nao tui anai, khă anih anom sĭ mơdrô pơplih đĭ trun hai, kơphê ăt dưi djă pioh mơn rơnoh rơbêh kơ 50.000 prăk sa kg, jing rơnoh neh wa kah hăng abih bang kah hăng akă ƀu truh ôh nua anun. Ơi Lê Quang Điền ƀơi să Bàu Cạn, tơring glông Čư̆ Prông, tơring čar Gia Lai mơ-ak pran jua:

 “Amăng să 10 bôh sang anô̆ lĕ kơnong kơ 3 bôh sang anô̆ lĕ hmâo kơphê sĭ hmâo nua lu, dô̆ 7 bôh sang anô̆ hmâo sĭ abih laih hlâo kơ anun kiăng pơsir lu tơlơi hăng kiăng tuh pơplai glăi. Rơnuč thun anai, kơnong kiăng nua dưi djă pioh 50.000 truh 55.000 prăk sa kg lĕ ƀing gơmơi mơ-ak biă mă laih".

Tui hăng mơnuih ƀôn sang Phạm Đình Kiên, mơnuih ngă đang kơphê ƀơi să Đức Mạnh, tơring glông Dak Mil, tơring čar Dak Nông, rơnoh nua kơphê lu hloh amăng gru grua lĕ bơyan kơphê thun 1995-1996, khă kơnong kơ ƀơi rơnoh 35.000-40.000 prăk sa kg. Samơ̆ yap tui nua pơkă, prăk sĭ sa tơn kơphê ƀơi rơwang anun amra dưi pơdŏng sa bôh sang đôč. Mơng anun truh kơ ră anai, mơnuih ngă đang hmua ăt khom djă pioh mơn amăng rơnoh nua mơng ƀiă truh kơ hơnong pơkă hrŏm hăng amra ƀu pơhlôm tơlơi hơdip mơda tơdah dô̆ tơguan kơ phun kơphê. Truh hơdôm hrơi anai thun 2022, nua kơ phê ăt hmâo hrơi đa đĭ truh 53 rơbâo prăk, samơ̆ tañ mơn pơwot glăi rơnoh rơbêh kơ 40.000 prăk kơnong kơ sa rơwang hrơi tơjuh tơdơi kơ anun.

 “Khă lu wot đĭ nua tañ, hrŏ trun tañ, čang rơmang laih anun ƀu čang rơmang dong tah, samơ̆ ơi Kiên ăt lăi mơn kơphê bơyan pơ̆ anăp amra ƀơi rơnoh rơbêh kơ 50.000 prăk sa kg. Bôh than lĕ, hăng rơnoh nua anai, amăng tơlơi ngă kơphê gêh gal mơ̆ng Dap Kơdư, kơmlai mơ̆ng mơnuih ngă đang hmua ăt ƀu lu mơn. Kơ phê nua 50.000 prăk sa kg, bơhmu hăng hlâo lĕ klă laih. Samơ̆ rơnuk anai, mơnuih ngă đang kơ phê tuh rơyuh lu pran jua ngă lĕ rơnoh kơmlai ăt ƀiă mơn. Yua kơ ră anai mơ̆ng bruă apah mơnuih mă bruă, nua kơmok pruai, ia jrao hlăt lĕ leng kơ lu soh”.

Tui hăng ƀing pơblang tơlơi anai, tơlơi anai nua kơphê Robusta đĭ nua lu hơdôm blan jê̆ hăng anai, hmâo bôh than mơng bruă kơphê Indonesia rơngiă bơyan; Brazil hruă mrô sĭ hăng tơdu tui bruă bơwih ƀong amăng đơ đam rŏng lŏn tưnah ngă mơnuih blơi yua ĕp truh kơphê Robusta rơgêh prăk hloh anun pơtrut đĭ nua mơng djuai kơ phê anai. Khă hnun hai, Nai prin tha Trịnh Đức Minh, Khua Khul sĭ mơdrô kơphê Buôn Ma Thuột lăi lĕ, hrŏm hăng hơdôm tơhnal mơ̆ng sa djuai gơnam tam, kơphê lĕ sa gơnam pơhrui prăk, anun nua gơnam anai hmâo lu anô̆ tơnap. Tơlơi ră anai đĭ nua pơgi trun nua hăng đĭ trun truh tơhnal hơpă, leng kơ ƀu dŏng amăng rơwang pơtrut mơ̆ng hơdôm bôh anom bơwih ƀong hăng mơnuih pla kơphê Việt Nam ôh. Nua kơphê bơyan pơ̆ anăp lĕ lăp čang rơmang biă, samơ̆ bôh nik brơi ƀuh, bruă rơgao đơi đăo gơnang kơ sa rơnoh nua rơđah hơpă anun amra ba truh pơwot glăi tơlơi anom bơwih ƀong đĭ bruă pơƀut kơphê dô̆ tơguan nua, mơnuih ngă đang kơphê đĭ kg mơ-ĭt kơphê tơguan pơsit nua sĭ. Anai lĕ tơlơi hmâo laih mơ̆ng lu thun hlâo hăng ba truh tơlơi dŏng hnưh prong ƀơi Dap Kơdư, jing gru hơđăp kiăng bĕ pơ̆ anăp anai.

Nai prin tha Trịnh Đức Minh lăi lĕ, tơlơi mơ-ak bruă sĭ mơdrô đĭ nua jing tơlơi mơ-ak mă ƀiă. Kơnong kơ dưi đĭ anô̆ klă hăng anăn păn mơ̆ng kơphê Việt, mơ̆ng anun pơđĭ tui nua ñu, pơplih nua sĭ, anun kah mơ̆ng jing tơlơi mơ-ak sui:

 “Yôm phăn lĕ ngă hiưm hơpă bơwih brơi đang phun pla klă, pơjing rai kơphê hmâo nua yôm, bơhmutu ñu kah hăng ngă kơ phê hiam klă, kơphê pha ra ha jăn. Hăng ƀing ta pơkĕ hăng hơdôm kơphê hna mah, hơdôm bơnah blơi hăng pơlir hơbit kơjăp phik. Tui anun kah tơlơi mơ-ak mơ̆ng dưi sui thun. Bơ̆ ƀing ta ƀu hluai tui abih bang kơ tơlơi đĭ trun nua kơphê ƀơi anih anom sĭ mơdrô. Yua kơ anih anom sĭ kơphê sui hăng anai ñu lĕ tui anun laih".

Pơkra kơphê klă hiam, pok phun pơlir hơbit... ăt lĕ jơlan mơ̆ kơphê Dap Kơdư lăi ha jăn, kơphê Việt Nam lăi hrŏm glăk ngă tui. Khă dô̆ lu tơlơi gun, samơ̆ kual pla kơphê pơkra rai tui hơdôm tơlơi tŭ yap jar kơmar hmâo pơlir hơbit hăng anom bơwih ƀong, hmâo laih giăm truh 200.000 ektar (hmâo năng ai ñu 27% abih bang đơ đam dêh čar); nua kơphê hmâo tu yap jing yôm hloh ƀơi anih sĭ mơdrô mơng 50 dolar Mi truh 300 dolar Mi sa tơn. Kơphê Robusta mơ̆ng Việt Nam ăt hmâo lăi pơthâo truh kih mơn pơphun hmâo lu dêh čar čơkă blơi hăng lu mrô kơphê blung a. Tơlơi mơ-ak ƀiă đĭ nua kơtang mơ̆ng anih anom sĭ mơdrô amra jing tơlơi pơsur pran jua hmao tlôn pioh kơphê Việt Nam hmâo dong pran pơtrut pơđĭ tui anô̆ klă, nua hăng anăn păn, kiăng hơdôm tơlơi mơ-ak sui hloh amra truh./.