Pel ĕp Delphi mơ̆ng Anom kơsem min mơnuih mơnam brơi ƀuh, hmâo truh 18,6% mrô čơđai mơ̆ng 10-17 thun hmâo tơlơi suaih pral bơdjơ̆ nao ară akô̆, lăp đing nao hloh lĕ tơlơi bơngot, pơmin lu. Kiăo tui anun lĕ ƀu mơhao pơhiăp hăng 4,3%; hmâo năng ai ñu 1,4% mrô čơđai tơdăm ngek dra muai tôm hmâo tơlơi pơmin pơdjai glăi drơi pô; 2,8% mrô čơđai hmâo tơlơi ƀu thâo dô̆ hơđong, ƀu đing hyu lu. Ơi ia jrao chuyên khoa 2 Nguyễn Hoàng Yến, Kơ-iăng Khua Anom pơgang tơlơi ruă ară akô̆ čơđai muai hăng tơdăm ngek dra muai, Anom kơsem min tơlơi suaih pral ară akô̆ brơi thâo:

 “Hơdôm tơlơi bơngot pơmin lu ƀơi čơđai muai hăng hlăk ai tơdăm ngek dra muai juăt bưp amăng ară akô̆ amăng hnưr thun anai. Tui hăng tơlơi čih djă pioh mơ̆ng pô kâo bôh nik ñu mrô čơđai muai hăng ƀing tơdăm ngek dra muai hmâo tơlơi ruă ară akô̆ bơngot  đĭ lu. Mơnuih ruă nao pel ĕp ƀơi Anom kơsem min ară akô̆ hmâo jơlan gah đĭ lu”.

Nai prin tha Đặng Thị Việt Phương – Anom kơsem min mơnuih mơnam brơi thâo, hơdôm tơlơi lăi kơ tơlơi suaih pral ară akô̆ biă ñu bơdjơ̆ nao tơlơi bơngot, ƀu pơhiăp, pơmin lu tơdơi kơ hmâo tơlơi, či pơdjai drơi pô ƀudah hmâo tơlơi pơmin pơdjai drơi pô, ƀu hơđong amăng pran jua, ƀu hmâo đing nao lu, tơnit drơi pô. Bôh than ba truh phun ngă čơđai tơdăm ngeh dra muai bưp tơlơi suaih pral gah ară akô̆ biă ñu yua čơđai pơmin lu gơgrong lu bruă hrăm hră hăng tơlơi lăng ba ƀu djơ̆ rơnoh mơ̆ng amĭ ama. Tơlơi suaih pral ară akô̆ amăng tơdăm ngeh dra muai ăt hmâo bơdjơ̆ nao mơ̆n yua kơ hơdôm tơlơi sang anô̆ kah hăng tơlơi taih amang, gơñ hot jrao, amĭ ama pơtlaih. Tơdăm ngek dra muai pioh lu kơ mông face book, internet, gơñ ngui game, kơƀah hơdôm bruă rô hyu, bơkơjăp drơi jăn hăng kơƀah anih ngui ngor kơ čơđai muai. Hrŏm hăng anun, kơƀah tơlơi lăng ba mơ̆ng amĭ ama, nai pơtô, sang hră, tơlơi hmâo arăng kơtư̆ juă, ƀu brơi ngui tôm... ăt lĕ hơdôm bôh than ba truh hơdôm tơlơi suaih pral gah ară akô̆ amăng tơdăm ngek dra muai. Nai prin tha Đặng Thị Việt Phương lăi lĕ bruă kơƀah tơlơi lăng ba, tô nao rai hăng thâo hluh nao rai kơplah wah amĭ ama hăng čơđai ăt ba truh tơlơi bơngot, pơmin lu mơn:

 “Yua kơ bruă pơplih mơnuih mơnam tañ đơi, lơm pơplih phrâo bruă măi mok, pơplih phrâo rơnuk anai ngă brơi amĭ ama čơđai jing gun lu bruă hloh hăng tơlơi ataih tui tơlơi rô nao rai kơplah wah amĭ ama hăng ană bă jing kơtang tui hloh hăng bơdjơ̆ nao ƀơi anăp truh tơlơi suaih pral ară akô̆ mơ̆ng tơdăm ngek dra muai. Bruă amĭ ama kơƀah tơlơi lăng ba, kơƀah tơlơi rôk ruai ăt kah hăng ba tơbiă hăng bruă wai lăng kơjăp đơi kơ ană bă jing bôh than ngă tơlơi suaih pral ară akô̆ mơ̆ng tơdăm ngek dra muai jing kơtang tui hloh”.

Bôh nik lăp bơngot lĕ lu čơđai muai, ƀing tơdăm ngek dra muai hăng hlăk ai glăk khom bŏng glăi hăng lu tơlơi tơnap gah tơlơi suaih pral ară akô̆ hăng ƀing čơđai dô̆ kơƀah bôh thâo pioh bŏng glăi. Lơm anun, lu amĭ ama pơ ala kơ pơtô ană bă hơdôm hơdră bôh thâo pioh bĕ tơlơi ƀu tơphă lĕ, pung kơ hyu ĕp pioh wai lăng ană bă kơjăp hloh. Čơđai muai hăng tơdăm ngek dra muai hmâo tơlơi prung yua kơ bơngot ngañ, pơmin lu juăt bĕ hơdôm bruă mă ƀơi sang hră hăng amăng mơnuih mơnam; Hơduah ĕp tơlơi hơđong pran jua rơgao rơnoh ƀudah lok nao lok rai tơlơi huĭ kơ hơdôm tơlơi sat truh; Kơƀah tơlơi pơmin hơđong amăng anih hrăm hăng bôh tơhnal hrăm hră trun tui; Ruă akô̆, hying akô̆, tơnap lun, bơngot kơ bruă dô̆ ol kơdol, ƀlĕ pơtah ƀudah ƀlĕ pơtah, ruă tơda, tơnap suă jua, ruă hlung asơi, añron kron hăng kơtal ƀơi čơđeng tơngan ƀudah čơđeng tơkai yua kơ suă jua tañ ƀudah pơdah ruă kraih... Thạc sĩ, ơi ia jrao Lê Công Thiện, Khua Anom pơjrao tơlơi ruă ară akô̆ čơđai muai hăng hlăk ai tơdăm ngek dra muai, Anom kơsem min tơlơi suaih pral ară akô̆ brơi thâo:

 “Ƀing gơmơi khom lăi pơthâo kiăng dưi ĕp hmâo bôh pơhiăp hrŏm amăng sang anô̆. Juăt ñu ƀing gơmơi hmâo sa mông bưp phara hăng ƀing čơđai hmâo tơlơi ruă, kiăo tui anun lĕ pơphun sa mông bưp phara ha jăn hăng amĭ amai. Mông tal 3 tô nao rai kơplah wah amĭ ama hăng ană bă. Bruă pơjrao tơnap biă hăng lơm thâo hluh hơdôm bơnah hơdai thâo hluh nao rai anun kah mơ̆ng dưi ĕp ƀuh jơlan pơjrao ba glăi tŭ yua".

Tui hăng Nai prin tha Nguyễn Đức Vinh – Khua Anom kơsem min mơnuih mơnam, pơ̆ anăp anai khom hmâo hơdôm hơdră bruă pơtrut lăi pơhing pioh pơđĭ dlông thâo hluh hăng anô̆ kơjăp bơwih brơi tơlơi suaih pral kơ pran jua ară akô̆, amăng anun hmâo wot tơlơi pơmin, bôh thâo phrâo, hrŏ trun tơlơi dơneh đuăi... Hrŏm hăng anun gum hrŏm hăng hơdôm bơnah bơdjơ̆ nao, pơsit djuai čơđai muai hmâo tơhnal lu bơdjơ̆ nao ară akô̆ pioh djru čơđai tañ hloh, hăng iâo pơhrui ngăn rơnoh mơ̆ng mơnuih mơnam pioh bơwih brơi tơlơi suaih pral ară akô̆ kơ čơđai. Tơlơi amĭ ama kiăng lĕ khom pơtô brơi ană bă bôh thâo pơsir tơlơi, wai lăng pran jua, wai lăng hrơi mông, pơtô lăi ană bă na nao kơ hơdôm tơlơi ƀu klă, hơdră găn rơgao tơlơi bưp djơ̆. Ơi Nguyễn Đức Vinh, lăi lĕ:

 “Pơplih tơlơi thâo mơ̆ng sang anô̆ hăng mơ̆ng ƀing čơđai pô lĕ pơplih blung a mơ̆ kâo pơmin  lĕ khom ngă mơtăm, tơlơi anai khom hmâo hrơi mông ƀu djơ̆ kah hăng pơjrao tơlơi ruă, sa mrô pơkă lĕ suaih lĕ giong yơh ôh. Pơdŏng hăng pơlar klă bruă lăi pơthâo brơi, djru pơlar bruă lăi pơthâo, pơđĭ dlông tơlơi ngă juăt kơ djop mơnuih amăng mơnuih mơnam. Djru hơdôm ƀing tơdăm ngek dra muai amuñ bơdjơ̆ nao; pơtrut kơtang bruă pơtô juăt mơnuih mă bruă, pơtrut kơsem min hơdră bruă kơ tơlơi suaih pral ară akô̆ ƀơi Việt Nam”.

Ta amra lăng ƀuh, tơlơi suaih pral ară akô̆ hnưr thun hlăk ai tơdăm ngek dra muai tơdah ƀu dưi đing nao djơ̆ hơdră amra pioh glăi hơdôm anô̆ sat lăp rơngôt biă. Tơlơi gum hrŏm kơjăp kơplah wah sang anô̆, sang hră hăng mơnuih mơnam amra djru pơtrut tơlơi pơđĭ kyar abih bang wot pran jua drơi jăn ƀơi čơđai muai. Hơdôm bruă mă gah rơngiao kơ mông pơkă, pơhrăm bôh thâo tơlơi hơdip rim hrơi ăt lĕ hơdôm bôh than yôm phăn djru čơđai hmâo sa tơlơi suaih pral ară akô̆ klă./.