Tui hăng Anom wai lăng tơlơi duam ruă tơring čar Dak Lak, mơ̆ng akô̆ thun 2025 truh lơ 19/3, đơ đam tơring čar hmâo čih pioh rơbêh kơ 620 čô mơnuih duam ƀlĕ pơđeh, amăng anun 207 čô mơnuih djơ̆ kơman ruă djơ̆ hmơi. Hơdôm mơnuih ruă đing nao biă ñu ƀơi hơdôm bôh tơring glông Buôn Đôn, Krông Pač, Ea Sŭp hăng M’drak, lu ñu lĕ akă dưi tlâ̆o pơgang hlôm hlâo vaccine djơ̆ hmơi. Ƀơi Kon Tum ăt hmâo čih pioh laih 665 čô mơnuih duam ƀlĕ pơđeh ƀơi 10 bôh tơring glông, plơi prong. Amăng mrô anai, 61 čô dưi pơsit ƀă kơman djơ̆ hmơi hăng 599 čô mơnuih khom ba nao pơ̆ sang ia jrao pơjrao. Lu ñu hơdôm mơnuih ruă lĕ čơđai mơ̆ng anet truh 10 thun. Biă ñu, ƀơi Gia Lai, mơ̆ng akô̆ thun truh ră anai, Gia Lai hmâo čih pioh laih rơbêh kơ 1.900 čô mơnuih duam ƀlĕ pơđeh. Klin ruă hmâo lar hyu prong ƀơi 17 bôh tơring glông, plơi prong, lu ñu ƀơi Čư̆ Sê, Krông Pa hăng Đak Đoa.

Anom bruă wai lăng tơlơi duam ruă tơring čar Gia Lai lăi pơtă, čơđai yŭ kơ 5 thun amra hmâo tơlơi ruă anai, biă ñu mơnuih akă tlâ̆o vaccine pơgang. Lăp đing nao, sa dua čô čơđai djơ̆ hmơi hmâo tôm čơđai ƀiă hloh kơ 9 blan, akă djop tơlơi gal tlâ̆o pơgang.

Bơ̆ ƀơi Anom pơjrao tơlơi ruă ƀă – ară akô̆ glô, Sang ia jrao pơjrao tơlơi ruă čơđai muai mrô 1 ƀôh prong Hồ Chí Minh, mrô čơđai djơ̆ hmơi ƀơi hơdôm bôh tơring čar ƀôn prong kual Tŏng Krah dêh čar, Dap Kơdư hăng gah Dơnung ruă kraih ba nao lu amăng hơdôm blan akô̆ thun anai. Amai Nguyễn Thị Ngọc (20 thun, dô̆ ƀơi Tây Ninh) hrŏm hăng yă ñu glăk lui bruă pioh bơwih brơi kơ ană đah rơkơi glăk pơjrao djơ̆ hmơi ƀơi Anom pơjrao tơlơi ruă ƀă – ară akô̆ glô, Sang ia jrao pơjrao tơlơi ruă čơđai muai mrô 1 ƀôh prong Hồ Chí Minh. Amai Ngọc brơi thâo, khă hmâo 7 blan laih, samơ̆ kơnong kơ phrâo tlâ̆o mă sa ară vaccine đôč. Bôh than lĕ ñu wor bit ba ană nao tlâ̆o pơgang hlôm hlâo:

 “Sa čô čơđai pơkon ba nao sang ia jrao hlâo kơ ñu sa hrơi laih ƀlĕ pơđeh hlâo, laih anun hơdôm hrơi tơdơi ană kâo ăt tui anun mơn. Kâo ƀuh pơjrao ƀu suaih, kâo ƀu thâo hmơi kraih hă rơnang, anun rơkâo tơbiă mơ̆ng sang ia jrao. Truh glăi pơ̆ sang lĕ ƀlĕ pơđeh lu biă, nao pơ̆ sang ia jrao mơnuih ƀôn sang lĕ gơñu lăi ană kâo djơ̆ hmơi kraih laih, khom ba nao pơ̆ Sang ia jrao Nhi đồng 1 mơtăm”.

Anom pơjrao tơlơi ruă ƀă – ară akô̆ glô ră anai glăk pơjrao brơi 70 čô čơđai djơ̆ hmơi, amăng anun hmâo 10 čô čơđai khom suă jua hăng oxy tui jơlan amăng adung. 93% mrô čơđai ba nao pơ̆ sang ia jrao rai mơ̆ng hơdôm tơring čar pơkon.

Lăp lăi, amăng mrô čơđai djơ̆ hmơi mơ̆ng tơring čar ba nao, hmâo truh 80% mrô mơnuih pơplih ba truh ruă kơsô̆, kiăo tui anun lĕ bơbrah pruăi, drah hăng kơƀah gơnam ngă bơbuă. Sa dua čô čơđai khom đih pơ̆ sang ia jrao 3 rơwang hrơi tơjuh kah mơ̆ng plai ƀiă. Ƀơi Anom hơkrŭ glăi pran jua Ƀă hăng Covid-19, Sang ia jrao Nhi đồng 2, ră anai hmâo 8 čô čơđai djơ̆ hmơi kraih, hmâo pơplih hơdai nao hmâo tơlơi ruă pơkon dong hăng khom lăng tui phara ha jăn. Abih bang kah hăng mơ̆ng hơdôm bôh tơring čar pơkon ba nao pơ̆ ƀôn prong HCM. Čơđai muai ƀiă thun hloh lĕ phrâo hmâo 2 blan, akă djop thun tlâ̆o vaccine pơgang djơ̆ hmơi. Lu ñu ƀing čơđai mơ̆ng anom pơjrao lĕ ruă kraih, gah yŭ kơ 2 thun, ba nao pơ̆ sang ia jrao lơm suă pran hmar, hon bok ƀơi tơda, hit hŭt ƀơi adung, suă pran tơdu. Ơi ia jrao CK2 Đỗ Châu Việt, Khua Anom hơkrŭ glăi pran jua klă Ƀă hăng Covid-19, Sang ia jrao Nhi đồng 2 brơi thâo, phun lar tưp hyu djơ̆ hmơi biă ñu mơ̆ng ƀôn ƀut, amăng anun hmâo mơnuih amăng sang anô̆. Đa lĕ, hmâo čơđai 2, 3 blan khom ba nao pơ̆ sang ia jrao suă jua hăng măi yua kơ ƀă mơ̆ng amĭ.

Ơi ia jrao Việt ăt pơtă mơn, vaccine pơgang djơ̆ hmơi kơnong kơ pơkă hăng sa dua čô mơnuih. Lu amĭ ama čơđai lĕ pơmin, hmâo tơlơi ruă pơkon anun ƀu hmâo tlâ̆o pơgang. Lăp bơngot lĕ čơđai hmâo tơlơi ruă pơkon kah hăng: huyết học, bơbrŭ asar gar, ruă hơtai mơ̆ng muai... Lơm tơlơi suaih pral hơđong, ƀing čơđai anai ăt kiăng tlâ̆o pơgang hlôm hăng vaccine mơn kiăng plai ƀiă hmâo tơlơi ruă:

“Khom đing nao huĭ hual lơm hmư̆ lăi hmâo tôm tơlơi ruă pơkon thơ ƀu dưi tlâ̆o pơgang hlôm hlâo ôh. Tơlơi anai ƀu kơnong kơ dô̆ tơlơi pơmin mơ̆ng mơnuih ƀôn sang ôh mơ̆ wot mơnuih mă bruă ia jrao. Lu mơnuih nao pel ĕp, tơña tơlơi gum pơhiăp mơ̆ng mơnuih mă bruă ia jrao kơ bruă tlâ̆o pơgang hlôm hlâo hăng dưi hmâo mă tơlơi lăi glăi lĕ hmâo tơlơi ruă anai, tơlơi ruă adih thơ tâ̆o hloh ƀu tlâ̆o pơgang hlôm hlâo ôh, ba truh tơlơi čơđai ƀu hmâo tlâ̆o jrao pơgang hlôm hlâo”.

Tui hăng ơi ia jrao CK2 Dư Tuấn Quy, Khua Anom pơjrao tơlơi ruă ƀă – ară akô̆ glô, Sang ia jrao pơjrao tơlơi ruă čơđai muai mrô 1, lu čơđai ba nao pơ̆ sang ia jrao leng kơ bơdjơ̆ nao tơlơi tlâ̆o pơgang hlôm hlâo: čơđai akă tlâ̆o pơgang hlôm hlâo, čơđai phrâo tlâ̆o pơgang hlôm hlâo sa ară akă tlâ̆o lok glăi, čơđai akă djop thun tlâ̆o pơgang hlôm hlâo hăng hmâo amĭ ama ƀu gưt ba nao tlâ̆o pơgang hlôm hlâo. Sa dua čô amĭ ama čơđai ba tơbiă bôh than lĕ yua kơ akă djop pioh hmư̆ tui, ƀudah pơmin djơ̆ hmơi kơnong kơ sa tơlơi ruă đôč đač đôč, anun ƀu brơi ană tlâ̆o pơgang hlôm hlâo. Đa lĕ, hmâo rơkơi bơnai đa bơrơjah nao rai yua kơ ƀu hmâo tơlơi pơmin hrŏm bruă tlâ̆o vaccine kơ ană. Ơi ia jrao Quy brơi thâo, ăt hmâo mơn amĭ amă čơđai hmư̆ tui bruă “kơdŏng glăi vaccine”, hmư̆ tui tơlơi arăng lăi ƀu hmâo phun akha djơ̆ kơ anô̆ ba glăi mơ̆ng vaccine. Hơdôm tơlơi bơngot ƀu hmâo akô̆ tlôn glăk pơtrut čơđai mut amăng tơlơi ruă, đa lĕ ngă pơplih tơlơi ruă kraih. Ơi ia jrao CK2 Dư Tuấn Quy pơtŏng sit:

“Khom lăi pơhing kơtang pioh djop mơnuih thâo, pơtrut kơdun ƀut “kơdŏng glăi vaccine” pioh pơgang čơđai muai. Kiăng pơgang pơgăn klin djơ̆ hmơi, khom gum hrŏm lăi pơhing kơjăp kơplah wah bruă pơtô pơhrăm, ia jrao hăng tơlơi gum hrŏm mơ̆ng mơnuih ƀôn sang amăng bruă pel ĕp glăi, pơhlôm čơđai muai dưi tlâ̆o pơgang hlôm hlâo. Khom hmâo abih bang mơnuih ƀôn sang gum tơngan hrŏm anun kah mơ̆ng pơđut klin ruă”.

Ding jum ia jrao čih pioh mrô đing đăo djơ̆ hmơi lu hloh kual Dơnung dêh čar (57%), kiăo tui anun lĕ kual tŏng Krah dêh čar (19%) hăng kual Kơdư dêh čar (15%). Lơ 19/3, Ding jum ia jrao hmâo pơjing 6 grŭp pel ĕp, lăng tui, pơtô brơi, pơtô ba bruă pơgang, pơgăn klin ruă hăng pok pơhai bruă tlâ̆o vaccine pơgang hlôm hlâo djơ̆ hmơi. Hơdôm grŭp amra lăng tui ƀu lăi thâo hlâo ƀơi hơdôm bôh tơring čar, ƀôn prong hmâo mrô mơnuih duam ƀlĕ pơđeh djơ̆ hmơi đĭ lu ƀudah kaih pok pơhai bruă tlâ̆o pơgang hlôm hlâo. Ding jum ia jrao pơtă, djơ̆ hmơi akă hmâo jrao pơjrao sit ôh, tlâ̆o vaccine lĕ bruă mă sit hloh pioh pơgang tơlơi ruă. Tlâ̆o vaccine kơ čơđai mơ̆ng 6 blan hăng lu hloh ƀu kơnong kơ pơgang tơlơi suaih pral kơ sa čô hlơi ôh mơ̆ dô̆ pơgang hlôm hlâo abih bang mơnuih mơnam.

Ƀơi anăp tơlơi amra gluh đĭ klin, Anom wai lăng tơlơi duăm ruă hơdôm bôh tơring čar kual Dap Kơdư leng kơ čih tơbiă kơčăo bruă tlâ̆o pơgang hlôm hlâo kơ cơđai muai. Bruă pok pơhai tlâ̆o jrao pơgang hlôm hlâo kơ čơđai mơ̆ng 6 truh kơ yŭ kơ 9 blan hăng čơđai mơng 1-10 thun. Ơi Hoàng Hải Phúc, Khua Anom wai lăng tơlơi duăm ruă tơring čar Dak Lak lăi rơđah, kiăng bruă tlâ̆o pơgang hlôm hlâo ba glăi bôh tơhnal, kiăng hmâo tơlơi gum hrŏm mơ̆ng abih bang glông bruă kơđi čar, tơlơi gum hrŏm kơjăp kơplah wah gơnong bruă ia jrao hăng bruă pơtô pơhrăm amăng bruă pel ĕp mơnuih, pơsur amĭ ama čơđai pơhlôm brơi čơđai tlâ̆o pơgang hlôm hlâo djơ̆ hrơi pơkă.

 “Gơnong bruă ia jrao pơtă sa lĕ khom tlâ̆o pơgang hlôm hlâo djop 2 ară vaccine kơ mơnuih mơ̆ng 9-10 thun; Dua lĕ khom bĕ anih hmâo klin lar tưp, khom gôm adung mơbah anih hmâo lu mơnuih hăng rao tơngan hăng ia čơƀu; 3 lĕ rim hrơi khom agaih rơnăk drơi pô, pưk sang biă ñu lĕ khom lăi pơthâo kơ mơnuih ƀôn sang thâo hluh rơđah hloh bôh tŭ yua mơ̆ng vaccine pơgang djơ̆ hmơi, lơm hmâo tơlơi ruă khom nao pơ̆ sang ia jrao pioh pel ĕp lăng hăng pơjrao mơtăm”./.