Tơnơ̆ mờ dùl kàl tơnhào plai sầu riêng geh uă, uă hìu geh priă tơmàn, cau lơh broă sa suơn sre xã Ea Toh, kơnhoàl Krông Năng, càr Dăk Lăk chờ hờp mŭt tàm kàl tơnhào kơphe nam 2023-2024. Neh jŏ ngan cau lơh broă sa tàm xã gơtìp kal ke Krông Năng do hơ̆ sồng gŏ bơta kwơ di pal bơh phan geh lơh bơh suơn sre geh bơta pràn ngan xã do dê. Mò Trần Thị Thao, kis tàm thôn Tân Bắc, xã Ea Toh pà git, kàl tơnhào kơphe nam lài, cau lơi kung pơlai lơm tài lời “gơmù” priă tă kơphe geh tŭ tus 69 tơlăk đong tàm 1 tấn, mờ kơlôi là khà priă do kal ke ngan kờñ geh tai. Mơya tàm kàl tơnhào kơphe do, bơta chờ neh tus wơl tai, tŭ kơphe gam tơnhào uă, priă tăc kung gam geh bơh 67 tơlăk đong tàm 1 tấn.

Mờ hìu mò Thao, bơta chờ geh gơguh uă rơlao tài kơphe hìu tam jăt broă lơh hữu kơ geh blơi lài tơn phan geh lơh, den tàng sùm geh priă tăc kas rơlao mờ bè ờs 10 tơlăk đong tơl tấn gar kơphe. Mò Trần Thị Thao đơs: “Añ chờ hờp ngan. Nam do añ geh 1 lồ là 5 tấn gar tơn, uă rơlao mờ nam lài 1 tấn. Mờ hìu añ lơh kơphe hữu kơ vi siñ tai, den tàng gơguh tai 11 khà priă tai. Bè kơphe geh 50 den añ tăc geh 61”.

Kung chờ tàm dùl kàl tơnhào kơphe tăc geh priă ngan bơh lài tus tŭ do, ồng Điểu Xem kis tàm ƀòn Dăk Blao, thị trấn Kiên Đức, kơnhoàl Dăk Rlấp, càr Dăk Nông pà git, làng bol tŭ do geh ai wơl bơta chờ mờ tờm kơphe dê. Bè nam lài, priă tăc tus 40 tơlăk đong tàm 1 tấn, den mờ kơphe sơntìl pa geh cồng nha tơnhào uă, làng bol kung geh priă cồng rơlao rơhiang tơlăk đong tàm 1 lồ. Gam tàm nam do, khà priă cồng di gơlan gơguh uă rơlao bàr dơ̆. Jăt ồng Điểu Xem yal, tàm ƀòn Dăk Blao tŭ do ờ gam geh bơta kơl rồ sơbì tờm kơphe nàng tam ală phan tam geh bơta kwơ ndai mơya gơtìp uă bơta rềs àr. Làng bol pin dờn là, ala sơntìl kơphe lài do mờ ală sơntìl pa geh cồng nha tơnhào uă, bơkah tai den tàng dong kờl làng bol bơtàu tơnguh lơh sa kơl jăp. Ồng Điểu Xem yal: “Añ gŏ nam do tăc kơphe geh priă den tàng làng bol chờ hờp ngan. Tàm ƀòn geh uă hìu, làng bol sền gròi tus mờ broă jòi geh ală sơntìl kơphe pa nàng tam, nàng lơh jăt broă bơtàu tơnguh lơh sa”.

Tàm bơta kal ke bal bơh lơh sa dê, lơh sa suơn sre Tây Nguyên gơguh là dùl bơta àng gơcrà ngan. Jăt khà kờp pà gŏ, nam 2023, cau lơh sa suơn sre tàm ală càr Tây Nguyên neh tơnhào geh 440 rơbô tấn plai sầu riêng, priă geh di pơgăp 30 rơbô tơmàn đong, 90 rơbô tấn tiêu, priă geh mờr 6 rơbô 500 tơmàn đong. Gam kàl kơphe do, mờ khà kờp dŭ geh 1 tơlăk 700 tấn, kờp dŭ cèng geh ai cau lơh broă sa Tây Nguyên in rơlao 100 rơbô tơmàn đong. Bơta chờ là bal mờ bơta geh tài kơnờm bơh ală phan tam jŏ tơngai ờs mờng, priă geh bơh ală phan tam ờ jŏ tơngai tàm Tây Nguyên nam 2023 kung geh uă sơl, tàm hơ̆ geh bal bùm lô tăc mờ lơgar bơdìh.

Mò Dương Thị Lợi, kis tàm xã Ia Sol, kơnhoàl Phú Thiện, càr Gia Lai pà git, bơh tŭ broă lơh mã sồ tiah tam ai bùm lô tăc mờ lơgar bơdìh in geh lơh, broă tăc bùm lô mờ lơgar bơdìh geh rề ơnàng ù tam den lơh sa bơh làng bol tàm tiah gơtìp kal ke do kung neh tam gơl uă ngan sơl. Bùm lô geh tơl bơta niam nàng tăc mờ lơgar bơdìh mờ priă geh 15 rơbô đong tàm 1 kĭ. Mờ priă tăc geh bè do neh cèng wơl priă geh ai làng bol tam bùm lô in geh bơh 200 tus 300 tơlăk đong tàm 1 lồ. Tam bùm lô gơtùi lơh, den tàng cau lơh broă chờ hờp ngan. Mò Dương Thị Lợi đơs tai: “Lơh sa làng bol dê tŭ do neh bơtàu tơnguh pràn rơlao tài kơnờm bơh bùm lô. Lài do den bùm lô mìng tàm phan tam bơtơl, gam phan tam tờm là kòi. Mơya tam bùm lô tŭ do geh bơtàu tơnguh pràn rơlao. Nam do làng bol neh geh uă ngan cau lòt apah ù nàng rề ơnàng tam bùm lô”.

Kơnờm mờ bơta àng lơh sa suơn sre, priă geh bơh tơl nă làng bol kis tàm Tây Nguyên gơguh uă. Tàm tŭ hơ̆, càr Dăk Lăk, tơl nă cau gơguh mờr 12%, bơh 56 tơlăk đong nam 2022 gơguh rơlao 62 tơlăk đong tàm nam 2023. Ồng Vũ Đức Côn, Phó Kwang atbồ Sở Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn càr Dăk Lăk đơs: “Pơgăp mờ do 2 nam den càr neh sền gŏ gah phan sầu riêng là gah phan do kwơ màng ngan gơwèt mờ càr, Tỉñ ủy, Ủy ƀan neh đơng lam Sở Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn bơtàu tơnguh dùl rơndăp broă bơtàu tơnguh uă bơh broă lơh do là lài ngan pal sền wơl jơh ală broă lơh, tàm hơ̆ geh bal bơh sơntìl tus mờ broă pơgồp bal mờ dơ̆ pe là lơh pràn broă tăc mờ lơgar bơdìh mờ dơ̆ poan tai là ngui niam gơnoar bơh mpồl tam klăc bal lơh sa mờ anih lơh broă tờm sơn đờm bơh broă bơto pơlam tơnơ̆ mờ jòi geh ală anih lơh broă lơh gơs bơta niam gah phan geh lơh nàng atbồ nền nòn rơlao”.

Jăt ală cau jăk chài đơs, geh uă ngan bơta nàng phan geh lơh bơh suơn sre geh bơta pràn Tây Nguyên dê gơguh priă tăc tàm nam 2023, tàm hơ̆ geh ală bơta bơh bơdìh, di gơlan ờ gam geh tàm ală kàl tơnơ̆ tai. Mơya broă tơnguh sùm bơta niam, atbồ nền nòn, loh làng tiah tam… là ală bơta kung neh pơgồp bal uă ngan nàng lơh geh bơta kwơ ngai sơlơ uă ai ală bơta phan geh lơh bơh suơn sre geh bơta pràn tàm tiah do dê. Do là bơta mờ cau lơh broă sa, mpồl lơh sa, gơnoar atbồ ală càr Tây Nguyên gam pơn jăt tai lơh ngan nàng ngai sơlơ geh sùm mờ geh tai ală kàl tơnhào uă mờ tăc geh priă.