Mờr tus tàm kàl tơnhào kơphe, mờr 30 nă làng bol lơh broă sa kis tàm thôn 9, xã Ea Sar, kơnhoàl Ea Kar, càr Dăk Lăk chờ hờp mờ ơdŭ bơsram geh lơh tơn tàm suơn kơphe bè “tam kơphe gơdờp mờ tam gơl trồ tiah”, geh Anih pơlam mờ dong kờl lơh sa suơn sre kơnhoàl Ea Kar bơyai lơh. Ơdŭ bơsram do geh bơyai lơh “mờ tê”, mìng geh lơh 1 dơ̆, bơto sồr mờr 30 nă làng bol lơh broă sa tàm ơdŭ do dê. Nđan lah ală kwang bàng lơh broă gah pơlam dong kờl lơh broă sa suơn sre geh bơta ngăc ngar uă, jơh nùs tàm broă lơh bè tàm càr Dăk Lăk mờ jơh gùt tiah Tây Nguyên dê lah ờ lơh broă tàm ală bơta măi mok sồ, nàng jơh ală làng bol lơh broă sa tàm tiah do geh bơsram bal? Hơ jơnau lùp do, cau chài Nguyễn Văn Kiên, Atbồ Anih pơlam mờ dong kờl lơh broă sa suơn sre kơnhoàl Ea Kar pà git: “Làng bol he tŭ do kung gam là lơh is. Gam broă dong kờl bơh kơnhoàl, bơh Dà lơgar dê den broă dong kờl jai jăt bal, mơya broă bơcri priă den ờ jai jăt bal”.

Gơnoar broă atbồ dà lơgar ờ jai jăt bơta pràn bơtàu tơnguh mhar, broă lơh sa suơn sre Tây Nguyên dê gam gơtìp mờ uă bơta rềs àr tài ờ ndrờm bal tàm dơlam is ală gah phan; gơtìp rềs àr gơlik lềng bơta niam tài ờ tơl ală khà geh ai di pal. Broă lơh sa suơn sre Tây Nguyên kung gơtìp ờ ndrờm bal tài ờ tơl phan geh lơh gơs nền nòn mờ tơngu me kwơ màng là broă rơndăp ù tiah lơh, atbồ bè ù tiah, lơh sa suơn sre-bơ̆t bơtàu ờ ƀuơn ai ală mpồl lơh sa kă bro in tus bal. Ồng Hoàng Danh Hữu, Kwang atbồ Kông ty TNHH Kă bro phan Broă lơh drơng ala suơn dờng EDE, càr Dăk Lăk đơs: “Tŭ càr geh broă bơ̆t bơtàu loh làng den pal ai lài ală mpồl lơh sa kă bro càr neh lơh broă lài, geh anih tăc lài. Pleh mờ bơta geh ală cau sơgràm broă dong kờl, prăp ù hơ̆ sồng lời gời tơn. Gam ală mpồl lơh sa kă bro lơh-kă bro phan bè bol añ neh lơh broă jŏ nam tàm càr, geh jơnau yal tă dia loh làng, mơya ờ geh bơta niam kờñ geh tus mờ bă ù bè hơ̆”.

Tây Nguyên tŭ do geh mờr 2 tơlăk lồ ù tam phan mờ rơlao 2 tơlăk lồ brê. Bơta do geh kwang đơng lam bồ ală càr đơs là geh pràn ngan gùt lơgar dê bè broă lơh jăt broă lơh sa suơn sre-brê bơnơm-lòt nhơl pơgồp bal, wèt tus geh jơh bơnah broă tàm broă tam pà bal lòt nhơl lơh sa suơn sre brê bơnơm dê geh git nđờ rơhiang tơlăk dolar Mỹ, mơya gùng dà broă lơh “Broă Lơh sa suơn sre, lòt nhơl mờ kơphe ring bal tàm dùl broă lơh jŏ jòng mờ bồ tơngoh kơlôi sơnơng”, geh Cíñ phủ lam lơh bơh nam 2017, tus tŭ do kung gam ờ hềt geh lơh sơl. Ồng Phạm S, Phó Củ tịc Anih duh broă Làng bol càr Lâm Đồng pà git: “Lòt nhơl lơh broă sa suơn sre-brê bơnơm tàm dunia nam 2019 geh 190 tơmàn dolar Mỹ mờ nam 2026 kờp dŭ là 260 tơmàn dolar Mỹ, den bơta geh uă ngan, ờ geh tiah lơi ndrờm mờ Tây Nguyên lơm. Mơya Jơnau lơh nền sồ 156 geh ai pà gŏ tus 03 bơta kal ke, tàm hơ̆ geh broă ờ gơtùi pờ gùng mŭt tàm tiah lòt nhơl, ờ gơtùi lơh gơrềng ờ niam tus bơta uă siñ họk, mơya jơnau cih tàm pang sră mờ ờ geh gùng dà rơcang lài den broă lòt nhơl niam tàm brê kal ke ngan nàng gơtùi lơh”.

Tàm Pơrjum lơh jăt Broă lơh bơh Cíñ phủ lơh jăt Jơnau lơh nền sồ 23 bơh Ƀộ Cíñ trị dê bè bơtàu tơnguh Tiah Tây Nguyên, bơyai lơh tàm ƀòn dờng Dà Làc, càr Lâm Đồng, Thủ tướng Cíñ phủ ồng Phạm Minh Chính neh đơs sùm, broă di tŭ sền gŏ loh làng bơta gơkòl, pơgồp bal bơsong mhar, dùl nùs bal lơh jăt… là kwơ màng ngan nàng Tây Nguyên bơtàu tơnguh: “Gơrềng bơh dunia bơdìh dê tŭ do gơlik geh pah ngai, pah jơ, den broă lơh bơh he dê pal di tŭ, pal mhar, pal geh cồng nha mờ di mờ bơta tàm mùl màl. Tơnơ̆ mờ hơ̆ là pal geh lơh sùm, kơ̆ dơn nùs nhơm tềng đăp mờ ală bơta kal ke, gơkòl, mờ pal tam klăc bal, ring bal, đah đang đah đơm dùl nùs bal, đah ma đah kiao gơlòt sùm; tam klăc bal tàm Đảng, tam klăc bal tàm mpồl cíñ trị mờ tam klăc bal tàm làng bol”.

Tàm ală pơrjum bơh Mpồl duh broă Đơng lam tiah Tây Nguyên ndrờm geh ai ală jơnau yal lài, tus nam 2050, câu Mỹ mờ câu Âu gơrềng pràn ngan tài bơh tam gơl trồ tiah, mờ bơta duh gơguh mờ khà mìu gơmù. Tàm 6 tiah lơh sa mpồl bơtiàn lơgar Việt Nam dê, kung geh tus 5 tiah kung gơtìp aniai uă ngan sơl, mìng is Tây Nguyên gàr geh bơta kơ̆ kơl jăp. Do là bơta tờm geh Cíñ phủ sền nàng bơ̆t bơtàu dùl broă lơh jŏ jòng di pal, dong kờl Tây Nguyên ngui di pal bơta pràn bơh Tây Nguyên dê. Ală bơta gơkòl gam pơn jăt tai geh bơsong bơh dà lơgar tus tơl ală càr, lơh jăt niam gơnoar broă bơh “Dà lơgar” dê tàm broă “pơgồp bal 3 hìu”, bơngă bơh dùl tàm ală tiah tờm broă lơh sa suơn sre gùt plai ù Tây Nguyên dê gam geh bơ̆t bơtàu mhar mờ kơ̆ kơl jăp.