Rê wơl tơnơ̆ dơ̆ lòt bơyai lơh tàm lơgar Australia, cau chài Rơ Châm Tih ơm tàm ƀòn Jut 1, sàh Ia Dêr, kơnhoàl Ia Grai lời uă tŭ jơ sùm mờ ală ding gle, ding đơr nàng mòn đờng goòng. Bơh mpàng tê chài rơgơi bơh dùl nă cau chài dê, ală phan tồn lah ờ geh nùs tồr hơ̆ gơ gơs ală bơta đờng goòng bè đờng Krông Pút, T’rưng, Kơni, Ting Ning… Sùm tàm rlau 30 nam đềt mềr mờ cing, đờng goòng kòn cau, ồng Rơ Châm Tih ờ mìng là cau chài mờ gam là cau ala mat niam chài, cèng sap ntas ù tiah kơh bơnơm dờng ơning ơnàng tus mờ uă lơgar bè Anh, Mỹ, Hàn Quôk, Phần Lan, Lào, Campuchia… Sơlơ lòt uă, ồng sơlơ gŏ đờng goòng kòn cau Jarai dê niam mờ krơi is ngan: “Đờng goòng kòn cau Jarai dê krơi ngan, cau ờ geh. Bơh gle, đơr, he sơnơng is, mòn is, iat is jat ồng mò bơto, tê he lơh is, lơh mờ tê lơm, ờ ngui măi mok tus mờ chài nhơl đờng goòng mờ broă bơyai lơh kung krơi sơl, đơs pơnđik kòn cau he dê bè lơi den he đơs bè hơ̆”.

Tàm pơ dờn wơl bơh cau kra, cau kơnòm să kòn cau Jarai tŭ do gam cèng bơta kờñ gơboh mờ niam chài kòn cau he dê. Siu Ting Ning – 15 sơnam ơm tàm ƀòn Jut 1, sàh Ia Dêr, kơnhoàl Ia Grai, oh geh mè bèp sơnđan mat jat dùl bơta đờng goòng bơh yau là đờng Ting Ning. Bơh tŭ gam dềt neh lòt jat bèp tus bal ală broă niam chaì, dròng cing jañ mồng tàm Hìu Rông tàm ală dơ̆ bơyai lơh kuơmàng ƀòn dê, Ting Ning neh cèng bềng bơta kờñ gơboh mờ gùng đơs crih bơh yau. Oh bal mờ bơyô khin cha lơh mpồl dròng cing kơnòm să, dròng cing drơng nac lòt nhơl tàm ală hìu tac phan ñô sa tàm ƀòn dờng Pleiku mờ ală dơ̆ lơh chờ, broă lơh tìp mat lơh kwèng niam chài bơdìh càr. Tềng lơi, Ting Ning kung yal tơnggit bè niam chài kòn cau he dê – bơh sap cing tus jơnau yal bè tơl bơta đờng goòng: “Mpồl dròng cing oh dê là ală bơyô deh bơh nam 2008 tus nam 2011. Kòn ùr geh 7 nă, kòn klau geh 5 nă. Mpồl lòt dròng cing rềp ngan rlau jơh là tàm Ƀlàng dờng tam klac dờng tàm ƀòn dờng Pleiku, tàm kơnhoàl; ngài ngan rlau jơh là tàm Quảng Ngãi, Quảng Trị. He yal tơnggit đờng goòng bơh yau kòn cau he dê mờ sơñio khi in bơta chài teh. Oh gŏ chờ hờp ngan mờ pơn yờ să ngan bè bơhiàn bơh yau kòn cau he dê. Oh kơp kờñ bơhiàn do geh prap gàr sùm tus tơnơ̆ do”.

Prap gàr, ngui niam bơta niam chài bơh jŏ tàm ƀòn lơgar là kơnòl tờm bơh uă tiah tàm càr Gia Lai dê, tàm hơ̆ kơnhoàl tiah nhàr lơgar Ia Grai là dùl tiah tiơng pơn rơ. Mò Lê Thị Phương Loan, Kwang lam bồ Anih tờm niam chài – Yal tơnggit jơnau kơnhoàl Ia Grai pà git, kơnhoàl geh jơnau lơh nền tàm pơrjum mìng dùl tơngume mờ tam pà priă rê hờ ală sàh nàng lơh wơl bơhiàn bơh yau, lơh ală broă lơh hìu rông, dà mbòr, bơyai lơh ală dơ̆ lơh chờ kâp kơnhoàl pah nam. Kơnờm bơh hơ̆, uă bơhiàn bơh yau ƀòn lơgar dê neh geh lơh wơl, Ia Grai kung là dùl anih tus lòt nhơl niam chài niam ngan tàm tiah nhàr lơgar bơh càr Gia Lai dê: “Mìng is kơnhoàl Ia Grai bơh nam 2000 neh geh jơnau lơh nền tàm pơrjum bè prap gàr, ngui niam bơta kuơ niam chài gơ jat bal mờ bơtàu tơnguh lòt nhơl. Di bè bèp ồng neh đơs là geh phan sa hơ̆ sồng gơtùi lơh broă, kơnhoàl neh pà priă ai ală sàh in, geh tŭ tus ală ƀòn nàng bơyai lơh ală dơ̆ lơh chờ, mờ bơyai lơh ală dơ̆ lơh chờ kâp kơnhoàl bè lơh chờ pơrlòng plung dơm chi, pơrlòng niam chài cing mồng là bơta gơ rề niam chài nàng uă nac lòt nhơl in git. Ai gơ wèt mờ làng bol den khi gŏ he geh sền gròi den khi pơn đơl pràn uă rlau tai”.

Nàng prap gàr mờ ngui niam ù tiah niam chài cing mồng Tây Nguyên tàm gùt càr, Anih duh broă làng bol càr Gia Lai gam lam lơh ală broă lơh ndrờm bal bè ai cing bơto tàm hìu bơsram, tam gơl gơs măi mok sồ sră nggal niam chài, dong kờl cau chài, lơh wơl ală bơhiàn bơh yau… Pah nam, càr bơyai lơh ală broă lơh dờng bè Poh niam chài lòt nhơl, Ngai chờ niam chài ală jơi bơtiàn dồ êt nă cau, pơrlòng cing mồng gùt càr… Jơh ală ndrờm ơn niam chài bơh jŏ tàm ƀòn lơgar – bơhiàn lơh yàng bơh yau lơh tờm nàng lơh wơl mờ jờng rơ. Ồng Nguyễn Quang Tuệ, Lam bồ cơldŭ atbồ naim chài, Sờh Niam chài – Tàp pràn să jan mờ Lòt nhơl càr Gia Lai pà git: “Càr Gia Lai wèt tus broă jơh ală ƀòn làng bol kòn cau tàm càr Gia Lai ndrờm yal tơnggit niam chài kòn cau he dê, ală bơta kuơ mờ ki gam sền gàr bơh lài tus tŭ do tus mờ jơh nac lòt nhơl mờ ală cau sền gròi tus niam chài kòn cau, lơh làng bol sơlơ pơn yờ să nàng khi in rê wơl mờ ƀòn lơgar den khi rơp pơn jat tai sền gàr niam chài mờ mò pàng dê lời wơl”.

Nam pa, kàl lơh chờ sa nam hùc nhai bơh nđờ rài do kòn cau Jarai dê bal mờ ală kòn cau ơm kis bơh jŏ tàm tiah Tây Nguyên tŭ do kung gam pơn jat tai mờ sap ntas cing mồng mờ sap đờng Ting Ning, Klong Pút niam ngan. Sap ntas bơh yô yau kung là jơnau đơs tàm nùs bơh ală cau gam kơ̆ dơn sền gàr niam chài dê. Mờ tàm hơ̆, sùm cih kah rùp hin bơh ală cau ala mat ngềt ngơt, ngai pah ngai pơn đàng sơm pòl ồs niam chài, tàm pơ dờn bơhiàn bơh yau mờ bơta pa tŭ do mờ tơnơ̆ do.