VOV4.M’nông - Ơi kônh wa n’hanh lĕ băl mpôl ! Ji Glocom, ƀon lan way kuăl lah ji rơp dak măt dŭt âk, geh mbrơi mbrơi, ƀư ngo cheh măt dâk tal 2 ta lam ntŭr neh bah kơi ji đục thủy tình thể. Yơn lah, âk nuĭh hôm e mô gĭt wât mpeh nău ji aơ mô lah thơ tha đah nău but uănh n’hanh saơ ơm, mô tĭng nău săm ƀư nuĭh ji ngo măt mô dơi bah.

         Ji Glocom lah du rmôt ji ƀư khuch thần kinh măt. Yơn tĭng ntil ji ma ntoh êng êng yơn dŭt âk way ntoh, nu nău du trong mbrơi mbrơi, đah âk nău ntoh bôk năp dŭt vĭ vĕ n’hanh mô ntoh ƀa ƀơ kơt: măt hŭch mbrơi mbrơi, n’hŭch ang măt rnôk lăp ntŭk mô ang, ntoh ăp rơh ji bôk năp, gĭt saơ jâk măt rnôk ƀư kan jâk... Yor nê, nuĭh ji way dơh jăng lơi ăp nău ntoh ji ma mô hăn uănh nđôi, but uănh măt. Knŭng tât rnôk saơ măt ngo âk mô lah uănh mô saơ ndơ ri nuĭh ji mư hăn but uănh.

         Tĭng kơp uănh bah Rmôt kan dak si lam ntŭr (WHO), Glocom lah nkô̆ nău ƀư cheh ngo âk tal 2 lam ntŭr neh bah nău ji đục thủy tinh thể. Ta ăp dak hun hao, nklăp 50% rnoh nuĭh ji Glocom mô gĭt geh ji n’hanh mô hăn but uănh. Tâm rnôk nĕ, ta ăp dak dôl hun hao, hôm rnoh aơ dơi hao tât 90%.

         Ta ngih dak si Măt n’gor Dak Lak, tâm dĭng lĕ rnoh nuĭh ntưp ăp nău ji mpeh măt geh nklăp 5-7% nuĭh ntưp ji Glocom. Dŭt âk nuĭh ji tât but uănh rnôk ji lĕ rgâl rnoh mbăn, măt lĕ hŭch âk. Wa Phạm Thành Trung gŭ ta nkaul ƀon têh Buôn Ma Thuột, n’gor Dak Lak lah ngoay tâm âk rnoh nĕ. Ta năm 50, măt wa lĕ geh trong jur ngo yơn wa mô hŏ uănh nđôi mô lah but uănh ăp rơh. Jêng tât rnôk saơ ăp rơh ji hô, măt uănh ăp ndơ ngo n’hanh saơ ang ŭnh đen jêng âk nău rgâl, wa Trung mư tât ngih dak si Măt n’gor gay but uănh. Ta aơ, nai dak si nchroh wa geh ji Glocom lĕ rgâl lvang mbăn n’hanh an rek. Jêh rơh săm ta ngih dak si măt, bôl mô hôm ji, uănh saơ lơn yơn măt bah wa mô dơi bah kơt ntơm bôk năp. Wa Phạm Thành Trung an gĭt:

         “Bah năp đaơ gâp lĕ rgâl đục thủy tinh thể, yơn 6 năm aơ saơ geh ji Glocom. Way ơm măt pơng knŭng mô ang, ngo mbrơi mbrơi rwăt êng dak si sĭt ntruh mô bah, jêh nĕ tât ngih dak si but uănh”.

         Nuĭh êng lah wa Đặng Thị Thư ta xă Đắk Nuê, nkuăl Lắk, n’gor Dak Lak yor mô tĭng săm jêng ji Glocom bah wa lĕ rgâl mbăn, măt đah kiău lĕ cheh ngăn. Wa Thư an gĭt, tă aơ 2 năm, wa lĕ hăn but uănh măty n’hanh saơ nơm geh ji Glocom. Rơh săm bôk năp, măt  wa rgâl uĕh yơn jêh nĕ, yor nău ndrô êng, jay gŭ ngai ngih dak si jêng wa rlu săm. Rnôk măt đah kiău lĕ cheh, măt đah ma uănh ngo, wa mư tât ngih dak si măt gay săm tay ri lĕ mbrơi. Nai dak si chuyên khoa an gĭt wa Thư bôl geh rek mô dơi bah tay. Wa Đặng Thị Ngọc Thư nkoch:

         “Gâp mô gĭt kon măt lah ji kơt nĕ, knŭng saơ tăng ji măt, hok, ntôn sial lăp, rwăt dak si sĭt ntruh. Rnôk dak si pŭt, dak si nglang ntruh mô dơi bah. Tât rnôk mbăn hôm kơt jêh bĭch dâk chôt ta neh, way măt, hok, ji bah ntô măt tât tâm trôm, ji hô ngăn ri nuĭh bên ndơ̆ ngih dak si măt but uănh, nai dak si nchroh geh ji Glomcom, an rek ndal”.

         Tĭng nai dak si chuyên khoa măt, ji Glocom mô geh nkô̆ nău ƀư ji na nê̆ yơn ji geh tât hao jêr tâm măt mô lah n’hŭch mham mât rse thân kinh măt. Du đêt nuĭh geh Glocom geh nkô̆ nău bah nău dŏng dak si ntruh măt geh Corticoid, du chất rchăng n’gang môr dŏng gay săm âk ntil ji êng êng. Yơn lah dŏng Corticoid an geh nău ntĭm bah nai dak si yor lah dŏng mô di nău ji, dĭng rnoh ƀư khuch êng, khuch tât săk soan. Ta ntŭk tăch geh ăp ntil dak si ntruh măt săm chiăt, nsơh măt, môr dâr măt... geh corticoid, lah nuĭh ji rwăt dŏng êng tâm jŏ nar jêng tât ji Glocom. Nai dak si Nguyễn Thị Minh Hải-Khoa Glocom, viêm màng bồ đào, Ngih dak si Măt Dak Lak an gĭt:

         “Glocom dơi mâp ta ăp nuĭh yơn way geh ta nuĭh rlău 40 năm, nuĭh ji geh rnăk wâl dôl săm mô lah dôl dŏng dak si geh corticoid, lơn lah ta ăp bu ur way mĭn rvê, ji ŏk...”.

         Tĭng nai dak si Hải, aơ lah du nău ji mpeh măt geh nău klach. Lah mô dơi săm ơm ăp rse thần kinh măt mbra khuch hô jêng tât cheh măt mô dơi bah. Yơn lah nău ji aơ dơi saơ ơm dơi hŭch mô lah nchăng n’gang khuch thần kinh măt n’hanh ang măt, n’hŭch khuch tât nău ji hao nhãn áp.

         Yor nê, nuĭh ji geh ji Glocom mô lah ntôn geh ji an hăn but uănh ơm, tĭng nău săm jŏ jong tĭng nău ntĭm bah nai dak si chuyên khoa măt. Gay njrăng dêr, saơ n’hanh săm ơm Glocom, ăp nuĭh an hăn but uănh ăp rơh, ngăn lah đah nuĭh bah năm ntơm ranh let lơ. Geh nău ngêt sa, gŭ âm, pah kan tâm di gay njrăng n’gang măt ngăch dăng mro. N’hŭch dŏng ăp chất kích thích kơt ndrănh, biêr, hât, cà phê, ăp ndơ hăng, mô ngar măng, mĭn an măt rlu rlău, lơi an măt geh ŏk rgănh.

Ăp nŭih kŏ tă geh nau ji măt kơt lah jâng măt, ji măt, măt mô ang. Yơn ăp nau aơ mra lah nau mbơh bah nau ji Glocom. Lah mô năn năl ndrel ma săm năn, nau ji măt mra khuch lơn ma hô ndrel jêng ngo lĕ. Gay gĭt kloh nau aơ, ăp nŭih nơm ân geh uănh njrăng ndrel nkah săm, rmôt Phóng viên nkô̆ nau nkoch tă ôp nai dak si Nguyễn Thị Minh Hải-Khoa Glocom, viêm bồ đào, Ngih dak si măt Dak Lak.

Ơi nai dak si, moh nau mpơl gay ma nkah ji Glocom?

Nai dak si Hải: Nau ji Glocom mra geh âk nau ji êng êng ndrel geh âk nkô̆ êng ri ma nau mpơl êng. Vay tâm rnôk ji ơm, nŭih ji Glocom geh nau mô lăng năl ôh, knŭng tât đê̆ đă ri nŭih ji mô njrăng. Nau mpơl saơ ngăn, mô lah vay mâp ngăn lah saơ ji tâm măt, rnôk kon măt ji hô, nŭih nơm saơ ji đang, jâk tâm măt. Nŭih ji ân geh gŭ rlu rlau du mlât ân kon măt bah jâk ndrel nau ji nê păng rlet rlau ri ƀư nŭih ri mô jăng mô lah saơ ngo măt, saơ kơt lah ngom, uănh tâm ŭnh điện ri păng geh ndrih, chăng. Nau aơ geh saơ âk tŏ ndrel ma nŭih geh ji mô njrăng ma nchlơi lơi nau aơ. Kâp tât rnôk măt nơm ngo ngăn ri mơ hăn khám, ri mô hôm năn.

Âk ngăn nŭih rvăt êng dak si ntruh gay ma săm. Ndri nau aơ geh khuch đŏng ơi nai dak si?

Nai dak si Hải: Tâm rnôk rêh ăp nar ri nŭih geh nau ji saơ tôt, chiăt, mô lah măt geh rnôk chăng ri bu hăn rvăt êng dak si ngêt ma mô geh nau ntĭm đă bah nai dak si chuêh khoa ndrel ăp ntil dak si nŭih ji rvăt nê kŏ geh corticoid, aơ lah ntil dak si săm ji jâng. Nŭih ji rnôk rvăt dak si săm aơ ri saơ ueh ngăn tâm măt, mô hôm tăng tôt, bah chăng ndrel ma kơt nê nŭih ji nê dŏng dak si nê tâm âk nar, lĕ ri lŏ rvăt dĭng êng gay ma têm tâm ngih ân rnôk dŏng tay. Kan dŏng dak si aơ jŏ jong ƀư nau ji Glocom ma nŭih geh ji mô git ri ma dŏng tât rnôk nơm âk năm ntôn lah păng ngo êng ndrel kâp rnôk tât ngo hăn, mô dơi geh hăn kan ri mơ tât mâp nai dak si ri rnôk nê nau ji jâk hôm, nau săm lơn ma jêr, măt mô dơi bah tay.

Ntă nŭih vay mâp ma nau ji Glocôm ndrel nau ji aơ geh ntưp tă bah ndul deh đŏng?

Nai dak si Hải: Nŭih ji Glocom mra mâp tâm âk năm deh ngăn, mô lah mâp âk ngăn tâm nŭuh rlau 40 năm, nŭih ma tâm rnăk vâl geh nŭih tă mâp ji Glocom, nŭih ji geh prêh huyết áp, chrach njŭng, nŭih dôl geh săm mô lah dôl dŏng dak si geh corticoid. Nau ji aơ geh nau tâm ntưp ntơm me tât kon. Ndri ma đah ăp nŭih tâm rnăk vâl geh ji Glocom ri ân geh khám tĭng khay gay ma nkân njrăng ndrel ma săm ân ơm.

Moh nau săm nau ji aơ rnôk aơ ndrel ma mhâm nau tam bah ngăn ơi nai dak si?

Nai dak si Hải: Đah nŭih ji Glocom, rnôk aơ geh 3 nau săm tơm lah săm nội khoa lah dŏng dak si, laser ndrel ma rek. Đah nŭih ji êng êng, ăp ntil nau ji, ăp rnôk ji êng êng ri nai dak si săch nau săm ân ueh ngăn. Nuih ji ân nkah lah nau ji Glocôm mô di lah nau săm ji ma knŭng lah ƀư nau săm ân păng mât ân kloh ang măt ndrel jŏ jong ngăn gay ân nŭih ji dơi đăp mpăn nau rêh. Nŭih ji ân geh hăn khám tĭng nau đă bah nai dak si, nŭih ji mô kâp rek măt lah bah, dŏng dak si ân ang măt lah nsrŭng ôh, ma ân geh săm, nau aơ ân săm ân ngăn ngên ân tâm di, lah mô ri ƀư nau ji lơn ma jâk, măt mô hôm ang.

Ơ, lah ueh nai dak si.

                             Nuĭh rblang: Y Sưng Phê Ja