VOV4.M’nông: Tây Nguyên dôl ntŭk duh hô ntoh srê Covid-19 tâm ntŭk gŭ rêh. Ndrel đah nău nsrôih bah n’gâng kan ƀon, ăp nuĭh ƀon lan an n’hao wât mât săk soan, njrăng n’gang srê Covid-19 ntưp rêng n’hanh gĭt nâp ăp nău blău rêh ndrel đăp mpăn đah chôt srê Covid-19.

Tĭng ăp nuĭh way kan dak si, kaman SARS-CoV-2 hôm e hao jêng, rgâl êng n’hanh mbra hôm e jŏ jong đah kon nuĭh. Yor rĭ, rêh ndrel đah Covid-19 lah ăp nău blău ơm ma ăp nuĭh ƀon lan an năp êng nơm, an rnăk wâl n’hanh ntŭk gŭ rêh.

Nău khlay bôk năp, kônh wa an tĭng rjăp chuh vaccine njrăng n’gang Covid-19 rnôk tât dâl:

Vaccine njrăng n’gang Covid-19 lah trong gĭt tât n’hanh nchrăp trong mhe aƀaơ, dơi kơl njrăng n’gang ntưp rêh Covid-19 du trong tam. Lah lĕ chuh vaccine, rnôk mhe dơi chuh nglai 1, lah mô lap ntưp kaman Covid-19, nău ji mbra dơi oi n’hanh jêr rgâl mbăn. Ăp vaccine njrăng n’gang Covid-19 lĕ dơi uănh an saơ tam da dê, an chuh dâl bôl lah vaccine dơi ngih dak an mbơh. Geh ntŭk, hôm e geh du đêt nuĭh ntôn đah vaccine geh rlơn đah dak si, yơn ăp ntil vaccine dơi an dŏng da dê lĕ tâm di an dŏng, kônh wa đăp mpăn tĭng ăp trong ntĭm bah n’gâng kan dak si gay chuh vaccine njrăng n’gang srê.

Tal 2 lah mât gŭ tâm ƀah đăp mpăn

Rlău ma ăp nuĭh rêh nsum tâm wâl, mô lah ăp nuĭh bên, gŭ âm pah kan ndrel du nar lĕ dơi năl đăp mpăn tĭng nău ntĭm, hôm ƀa ƀă, an uănh njrăng êng kiău ma n’hanh mât tâm ƀah đăp mpăn tĭng nău ntĭm đă đah ăp nuĭh. Jêng lah, tâm nâm ơm mhe, ăp ndoh ndơ wăng sa rêh jêng geh nău tâm rgop lĕ dơi ngih dak an gŭ tâm ƀah đăp mpăn, yơn ăp nuĭh an nkah gĭt tâm ƀah lah trong mkra uĕh jŏ jong.

Tal 3, kônh wa an nkah gĭt, bok put mbung kơt ndơ mô dơi roh săk gay njrăng n’gang ntưp kanman Covid.

Bôl, bok put mbung mô di lah trong njrăng n’gang uĕh ngăn, yơn na nê̆ geh tam nking n’gang ntưp kaman Covid tă bah mprănh dak diu mô lah ăp dak bah diu rnôk nkoch bri, siăk mô lah ji đeh. Geh âk ntil bok put mbung dŏng aƀaơ hin, jêng dŏng ăp bok put mbung lĕ dơi đă dŏng. Răk uănh na nê̆ dŏng n’hanh kơt dŏng tâm di ta lĕ rngôch ăp nu nău ăp nar tâm nău kan n’hanh gŭ âm.

Kônh wa an uănh, du đêt nuĭh yor ntêm nkrem, dŏng bok put mbung lĕ tă dŏng; wăn môi di, dŏng ty pah âk tŏ ta măt bok put mbung. Ăp nău ƀư aơ mô di khoa học, roh nău tam njrăng n’gang ntưp kaman bah bok put mbung.

Tal 4, ăp nuĭh ƀư bên êng rao ty ăp rnôk, ir an ty pah măt muh mbung.

Djăt ri dơh, yơn lah uănh tay lĕ rngôch gŭ âm geh tâm du nar, kônh wa mbra saơ geh âk rnôk he lĕ bên rao n’hanh puh kaman ty. Ƀư bên rao ty n’hanh di rnôk, kơl nking n’gang tam ntưp rêng kaman Covid-19 tă bah nău mâp n’hanh pah tâm ntŭk ƀơh. Ƀư bên n’hŭch pah ty ta muh măt mbung kơl dêr ntưp rêng kaman Covid.

Tal 5 lah ƀư bên êng rsung rao mlông dŏ n’hanh muh ăp nar

Lvang bôk năp, ăp kaman SARS-CoV-2 krêp n’hanh geh ta âk ntŭk tâm muh n’hanh mlông dŏ. Aơ lah ntŭk gay kaman hun hao ngăch, rŏ. Jŭt jăng kaman SARS-CoV 2 ta ăp ntŭk mhe nkoch lah trong nking n’gang tam kaman lăp jru tâm klơm soh n’hanh ryôk klơm soh. Aƀaơ, geh âk video ntĭm rsung mlông dơ̆ n’hanh muh bah ăp nuĭh way kan dak si, an uănh n’hanh nti dâl aƀaơ hin. Rsung muh mlông dŏ 2-3 tơ̆ du nar kơt ƀư bên, rlău ma rsung muh mlông dơ̆ rnôk mhe jêh du nău kan geh âk nuĭh râng, mô lah rnôk luh ăp ngih but uănh ji mô lah mhe sĭt jay...

Tal 6 lah nti ât n’hâm tâm nu nău  mâp nuĭh mha:

Gay ât n’hâm jŏ ri jêr ngăn, yơn ât n’hâm tâm 5-10 mnĭt ăp nuĭh dơi ƀư da dê. Kônh wa an nti ât n’hâm kơt du nău lĕ dơi bên. Ntĭt nsa, rnôk hăn bah dih trong, mô lah tâm siêu thị, jay sông sa... mô dơi dêr nuĭh êng hăn rlơ̆ n’hanh êp he, mô lah tât ndal. Na nê̆, đah ăp nu nău mhe nkoch, he mô dơi ngăch tâm ƀah tĭng nău đă, ndrĭ trong uĕh ngăn lah ât n’hâm n’hanh hăn ngăch ngai n’hanh mât tâm ƀah đăp mpăn. Jêh đêt nar nti, ât n’hâm rnôk mât nuĭh mham ntoh êp, n’hanh ât n’hâm tâm đêt mnĭt lah mô jêr n’hanh bên ngăch ơh dơi an êng he hŭt n’hâm ngăch.

Tal 7 lah n’hao ngăch dăng săk soan, răk rao ngih wâl kloh uĕh

Geh dŭt âk trong gay n’hao ngăch săk soan ma mpôl hên lĕ ntĭm âk tơ̆, kônh wa dơi djăt, joi răk tă bah ăp sam ƀŭt di khlay. Geh ngêt sa kloh uĕh, nti thể dục 30 mnĭt du nar kơt hăn jâng, ndeh ndeh wah jâng, re dak...., đêt ngêt ndrănh bia, rgâl tâm di jâk săk, bĭch tŏng ăp, mât uănh uĕh nău ŏk r’ah, dŏng ăp dak si way dŏng đông y lĕ dơi ngih pah kan dak si uănh an tâm nău kơl luh ndơ khih n’hanh n’hao săk soan.

Răk rao ngih wâl kơt du nău kan ăp nar, aơ lah trong ƀư khlay kơl jŭt jăng ntŭk gŭ ndê bah kaman.

Tal 8 lah mbơh săk soan tŏng ăp tĭng nău đă

Gĭt ngăn ăp nău mbơh geh tât chôt srê Covid-19 ta ntŭk gŭ rêh, mbơh săk soan tŏng ăp mbra dŭt uĕh. Ƀư tơm nău mbơh lah tơm khlay kơl he n’gluh an he trong mkra tâm di ngăn rêh nsum đah kaman Covid n’hanh nsum mpôl njrăng n’gang srê.

N’glêh dŭt lah njrăng trong uănh nđôi ăp gn’gu tơm nău ji ơm n’hanh nti mât uănh êng lah mô lap lah F0 n’hanh F1

Đah ăp nuĭh têh, he jêr dêr ntưp ăp nău ji ơm kơt ji play nuih, chrach nsjŭng, rmŏng, ji play leh... Aơ lah ăp nkô̆ nău geh âk đah chôt srê Covid-19. Gay rêh ndrel đah kaman du trong geh uănh nđôi,  tâm ban an nsrôih săm n’hanh mât uănh uĕh ăp nău ji ơm dôl geh tâm săk. Lah mô lah jêng F0 mô lah F1, kônh wa an mĭn uănh uĕh, mô klach, ăp ngih pah kan dak si mbra ntĭm trong nkhah rgum mô lah ta jay n’hanh mkra tĭng nău ntrŭnh.

Mĭn joi gĭt n’hanh gĭt na nê̆ ăp trong ntĭm mât uănh ta ntŭk rgum mô lah ta jay. Lĕ rngôch yor nău ŭch n’glêh dŭt lah rêh nsum đăp mpăn đah kaman Covid-19.

Mpŏng he ngăch dăng mro n’hanh đăp mpăn tâm yan Covid-19.          

   Nuĭh rblang: Y Sưng Phê Ja