VOV4.M’nông – Ăp năm bah năp, ntrong leo nu^h [on lan pah kan lo\ mir tâm rlong pah kan jan sa tăch rgâl blău ta n’gor Kon Tum geh ntoh lư n’hanh tât âk săk rnglăy, rgop tâm hun hao wa\ng sa-rêh jêng bah n’gor, [ư rgâl nkual thôn [on. Âk [on lan mô knu\ng [ư sa blău ma hôm geh âk rgop an [on lan. Khân pơng lah ăp nu^h ntoh lư, geh nău lư du\t âk ta nkual thôn [on, nkual rnoi mpôl đêt bah [on lan.

Nkah tât wa A Hình (56 năm deh)-Kruanh Rmôt kan nu^h [on lan pah kan lo\ mir xă Tê Xăng (nkuăl Tu Mơ Rông), kônh wa tâm thôn Đăk Song-ntu\k wa dôl gu\ rêh rnê da dê, mô knu\ng nău gơih, nău đeh pah kan jan sa, ma hôm ta nuih n’hâm g^t tâm pă, tâm kơl âk nu^h [on lan ta ntu\k hao rklaih ach o, [ư ndro\ng tâm di.

Wa A Hình nkoch, nklăp bah năm 2000 let bah năp, kônh wa [on lan ta xă Tê Xăng le\ rngôch knu\ng srih tăm ba du năm du yan, rnoh geh rek mprah geh rnôk mô to\ng sa jêng nău rêh du\t jêr jo\t, o\k r’ah. Wa m^n joi trong hăn tâm nkra njêng an rnăk wâl nơm n’hanh u\ch joi trong nt^m, kơl kônh wa [on lan hun hao wa\ng sa rnăk wâl hao rklaih ach o.

Năm 2004, wa A Hình an 15 rkeh prăk hăn Gia Lai rwa\t 100 nchăp bum s^t tăm jêh ne\ yơng ntil tâm pă an kônh wa. Tă bah ăp yan, tơm bum rôk geh du\t âk, kơl du đêt rnăk geh tay prăk jêt gay năp tâm nău rêh.

Năm 2008, tă tivi n’hanh djăt radio, wa A Hình g^t kônh wa ta nkuăl Nam Trà My (n’gor Quảng Nam) dôl hun hao tăm tơm sâm Ngọc Linh n’hanh dơi rklaih ach o. Wa hăn âk km rlău ntu\k băl gay m^n joi nău tăm n’hanh mât chăm ntil sâm khlay aơ. Jêh 1 pơh nti ta aơ, wa so\k 100 rkeh prăk rwa\t 100 grăp ntil n’hanh 50 tơm sâm Ngọc Linh bah 1 tât 2 năm s^t Tê Xăng tăm.

Âk năm bah kơi, knơm gơih đeh mât chăm, mir sâm Ngọc Linh ta rnoh prêh rlău 1.900 mét bah wa A Hình têh n’hanh hun hao ue\h. Wa hôm gơih hao yôk, rgăn bri joi ăp tơm sâm Ngọc Linh hon êng djôt s^t mir bah nơm gay yơng ntil tơm kon. Tât a[aơ, mir sâm Ngọc Linh bah wa geh hang rbăn tơm đah rnoh neh n’gul ha.

Mô rlu ta nău tăm sâm Ngọc Linh, wa A Hình hôm tăm 5 ha bời lời, 5 ha bum, 2 ha cà phê, 3 sào sâm rse n’hanh nkao lan kim tuyến, mât 20 mlâm su\r, 10 mlâm ndrôk, 5 mlâm rpu… đah ntrong kan wa\ng sa bah nơm, ding le\ nău geh ăp năm jêh rnôk nku\p prăk do\ng bah wa geh rlău 500 rkeh prăk.

Wa A Hình an g^t, bah rnôk tăm sâm Ngọc Linh ndrel đah ăp dak si êng lôch jêng, wa tâm pă nău g^t blău, grăp ntil n’hanh tơm ntil đah rnoh thuk gay kônh wa tâm pơk hvi. Bah meng ne\, đah ntrong kan wa\ng sa bah nơm, wa hôm nta nău kan an du\t âk nu^h pah kan ta ntu\k, ngăn lah tâm ăp yan pe\ lêh, kăch rek. Tât a[aơ, geh du\t âk rnăk [on lan ta xă Tê Xăng mbrơi mbrơi rklaih ach o n’hanh geh nău rêh đăp mpăn.

Kơt wa A Hình, wa A Hiếu (49 năm deh ta thôn Kon Gung, xă Đăk Mar, nkuăl Đăk Hà lah ngoay tâm âk nu^h [on lan ntoh lư ta Đăk Hà g^t do\ng neh ntu n’hanh trôk nar ta ntu\k gay hun hao ntrong kan nkra njêng tâm di. Bah rnôk hôm ndăm, wa A Hiếu le\ gơih đeh pah kan n’hanh mât nău u\ch rklaih ach o. Âk năm m^n joi, nti nsơm, gơih muih cho\l neh ntu, wa A Hiếu ntơm srih tăm ba, tơm bum. Nkre [ư nkre nkrem, bah kơi wa tăm tay tơm bời lời, tơm cà phê n’hanh tơm cao su.

Tât a[aơ, ding le\ rnoh neh tuch tăm bah wa A Hiếu geh bơi 11ha. Ns^t geh jêh nku\p prăk do\ng geh 1,2 rmen prăk du năm. Đah ntrong kan tuch tăm bah nơm, wa A Hiếu kơl 18 nu^h pah kan geh nău kan [a [ơ, 350 nu^h pah kan geh nău kan tâm yan pe\ lêh.

Mô knu\ng [ư sa blău, wa A Hiếu u\ch tam pă nău g^t [ư lo\ mir mât rong, ntop kơl ndơ sa, tơm tăm, kon ntil, mpa rong n’hanh an manh prăk mô so\k prăk kon đah ding le\ rnoh prăk rlău 200 rkeh prăk an ăp rnăk ach o hun hao wa\ng sa. Wa nsrôih nkoch trêng kônh wa mât rnă njrăng, đăp mpăn, mô djăt t^ng nu^h m’h^k mplư rlăm rnoi mpôl đêt, chroh r[u\n gay phah dun Đảng, Ngih dak, tâm nkhah nău tam rnglăp rnoi mpôl; wa hôm so\k măy kay bah rnăk wa\âl rdêng lu\ choih, râng âk nar kan gay [ư trong bê tông an thôn…

N’gor Kon Tum hôm e âk nu^h [on lan ntoh lư êng kơt wa Nguyễn Khắc Phương (54 năm deh) ta thôn 8, nkuăl têh Đăk Rve, nkuăl Kon Rẫy, nu^h geh ndơ rnê rhơn “Nu^h [on lan pah kan lo\ mir Việt Nam ntoh lư năm 2018”. Đah ntrong kan cà phê, cao su, tiêu ta rnoh neh 11 ha, ăp năm, wa Phương geh bơi 1,7 rmen prăk jêh nku\p le\ prăk do\ng. Mô lah nô A Thi (36 năm deh) ta thôn Kon Tu Dốp 2, xă Pô Kô, nkuăl Đăk Tô, nu^h geh rnê rhơn “Nu^h [on lan pah kan lo\ mir Việt Nam ntoh lư 2019”. Đah ntrong kan tăm bum, cà phê, cao su, mât ka đah ding le\ rnoh neh 24ha, nô A Thi geh ăp năm bơi 2 rmen prăk. Nô hôm kơl 20 nu^h pah kan geh nău kan [a [ơ n’hanh hang rhiăng nu^h pah kan geh nău kan t^ng yan…

Jêh rnôk rnê rhơn nu^h [on lan pah kan lo\ mir Việt Nam ntoh lư, ăp nu^h [on lan A Hình, A Hiếu, Nguyễn Khắc Phương mô lah A Thi hôm e nsrôih, nti kơt do\ng ăp ntrong kan wa\ng sa mhe n’hanh rgop mô rlu an hun hao nkra njêng ta ăp ntu\k. Khân pơng tâm di lah ăp nu^h ntrong leo ue\h ang an ăp nu^h [on lan êng nti n’hanh [ư t^ng.

Nu^h rblang: Y Sưng Phê Ja