VOV4.M’nông-Rlău 10 năm aơ, ta xă Giang Ly, nkuăl yôk Khánh Vĩnh, n’gor Khánh Hoà jêng du ntu\k pâl nđaih moh săk Mà Giá. Nu^h tơm pâl nđaih aơ lah bu ranh [on Mà Giá A, rnoi T’rin. Janh rgâl nău m^n bah rnoi mpôl đêt, bu ranh [on Mà Giá A mât êng bri, mât dak gay [ư jêng du ntu\k pâl nđaih ue\h nklang bri.

Wa Mà Giá A [on lan way kuăl lah Mà Giá năm aơ rlău 80 năm deh, 50 năm Đảng, âk năm [ư kruanh UBND xă Gia Ly, nkuăl nkual yôk Khánh Vĩnh, n’gor Khánh Hoà. Jêh s^t rlu ranh, jay geh 12 nu^h, nău joi sa mô to\ng an le\ rnăk wâl du\t o\k r’ah. Wa Mà Giá nkoch, bah năp đaơ, hom e [ư pah kan ta xă,, [on lan rnoi mpôl đêt ta ntu\k mư g^t srih tăm ba lo\ yơn năm ăp lo\ njê đah duh phang. Jay âk kon jêng rnăk wâl săch ntu\k jêr lơm ta bah dâng tu dak Lách gay [ư an ăp mper dak me, dak diăng an kônh wa tâm [on lan. mô to\ng [ư âk nu^h hôm e u\ch đah ba. Du tơ\ băl mpôl bah n’gor hăn khâl wa, saơ ntu\k aơ âk tơm si, dak diăng jêt le\ đă wa [ư pâl nđaih. Tă hăn tâm lơh tâm su, jêh ne\ [ư kruanh du xă nkual yôk yơm mô [ư pâl nđaih đah wa du\t m’ha. Âk măng mô b^ch, wa wât:… pâl nđaih lah rlu rlău. A[aơ, bu ranh [on Má Già u\ch đah nău geh pah kan bâh nơm. Tơm si ue\h nd^rr, dak diăng ho\ch wa\r năm mô knu\ng kơl wa geh ntu\k rlu rlău ma hôm mât tu dak an [on lan.

“{ư gay ju\t jăng ji ngot, ach o. Ngih dak kơl n’gul ri nu^h [on lan [ư đo\ng. bri, tơm si tơm gle, dak nor geh êng, mô geh măy mo\k du ntil, ty [ư da dê. Tơm si dơi he mât uănh, he njrăng, mô an bu phah. Nu^h [on lan sa, nu^h [on lan [ư ba lo\ bah dak diăng aơ. Geh ntu\k ntô kloh ueh”.

Bu ranh [on Mà Giá t^ng đah nău mât bri, mât tu dak

Mô geh nău blău, mô geh prăk… yơn le\ an [ư. Âk bơ\ kon wa tiu yêh, djôt phe hăn tâm mir an [ư pâl nđaih. Bôk năp lah [ư kloh n’hong dak diăng, bât dak dăp tay ăp lou\ têh. Ăp tơm si geh dak klôn rdu kơn ta dak dơi yơk jêng ăp ntung ue\h. wa hăn t^ng ăp n’hong dak, dăp lu\ jêng ăp ntu’\k lâng gay an năch rlu jâng. Ăp tơm si jêt, n’ha si dơi rwach s^t gay [ư jêng ăp choanh geh si, chor n’ha rdâng kơh dak diăng rho\ an năch rlu rlău, pâl rlưn.

Bah 4-5 mlâm choanh bôk năp, a[aơ nkual rlu aih nđik le\ geh bơi 40 mlâm choanh gu\ bah dâng ăp tơm si têh, hvi 3 ha. Jêh 15 năm mât [ư, ăp ndơ ntop kơl tay hao le\ jêng… tâm di rho\ an năch dăch ngai, ngăn lah rơh tết, lễ. du hê năch ta n’gor Ninh Thuận hăn rhiăng kom tât ta aơ răm, nkoch:

“Tât ta aơ bah nu^h [on lan nkoch mbung jêng gâp tât. Saơ nău ue\h tâm bri. Yan mih yơn hăn ta aơ, saơ ntu\k ntô, dak diăng bah ka lơ bri hoch du\t lah nđik. Tơm si, bri têh ma mât du\t ue\h, tơm si hôm e âk, nâm ơm”.

Nkah g^t tay ăp nar bôk năp, Mà Giá mô so\k prăk bah năch pâl nđaih. Năch u\ch ri kơl nu^h tơm jay du yăng ndrănh mô lah djiăr nơm mât, mô geh kđôi. Tât a[aơ rnoh năch âk ir, gay to\ng ue\h rho\ năch, nkual rlu rlău nđik, ntơm [ư so\k prăk. Bah rnoh prăk dơi so\k, rlău ma trok prăk khay an 5 nu^h kan lah nu^h rnoi T’rin Raglay ta [on, rnoh [a [a\ dơi do\ng gay mât chăm tơm, [ư tay choanh, rdâk [ư tay ăp ndơ ntop do\ng… Hà Ben, nu^h kan nkual pâl nđaih Mà Giá an g^t:

Năch pâl nđaih răm m’ak ta nkual pâl nđaih Mà Giá

“Lor hăn [ư bu, yan mih ri tăm keo, tăm tơm si dơi đo\ng yơn yan prăng ntlơi, rlu đo\ng. yơn ta aơ, ntu\k [ư dơi đo\ngf, du nar an hăn uănh nđôi 3-4 tơ\. An nt^nh năch mô an sreh tơm si gay geh ntu\k n’hâm, geh bri. Ntu\k choanh geh u\nh, djăt su t^ng u\nh năk he an ta ne\. he an răk mpêh, an t^ng njo\k nja”.

Bah du nkual bri mô gehu nu^h tât a[aơ dak diăng Lách le\ jêng nkual rlu rlău geh âk nu^h g^t tât. Do\ng nău ue\h bah ntu\k pâl nđaih sinh thái, bu ranh Mà Giá nkoch tay ăp ndơ kơt su\t, djăr m’ơk lêng, ăp ntil play bri bah ntu\k… âk nu^h ntuh kơl le\ tât ôp u\ch rwa\t tay nkual rlu rlău nđik đah rnoh khlay yơn Mà Giá mô u\ch. Đah wa [ư pâl nđaih mô knu\ng yor wa\ng sa ma hôm gay mât dak, mât bri an kônh wa. Wa Ka Tông Thị Mến, Groi kruanh UBND nkuăl Khánh Vĩnh, n’gor Khánh Hoà an g^t, bu ranh [on Mà Giá lah nu^h rnoi đêt bôk năp ta nkuăl [ư pâl nđaih sinh thái. Nău [ư bah wa kơl kônh wa saơ nău ue\h ngăn bah nău mât bri:

“Moh nău ngăn, kônh wa bu mư dơi [ư. Tă bah ne\, kônh wa saơ đo\ng dơi mât dak, mât bri du\t khlay. Kônh wa du\t ntô| n’hao đah wa Mà Giá, nu^h [on năp g^t [ư pâl nđaih. Geh nău rêng hvi đah le\ rngôch ăp nu^h kônh wa [on lan rnoi đêt êng. Pơng lah ntoh lư ngăn, bu dơi [ư t^ng pơng gay pơk hvi ăp ntrong kan êng”.

Nu^h rblang: Y Sưng Phê Ja