VOV4.M’nông:  Đah nuĭh ji ntưp HIV/AIDS, nău mât uĕh săm đah dak si ARV lah ngoăy tâm âk nkô̆ nău khlay tâm nău mât njrăng săk soan bah nuĭh ntưp ji kơt mât njrăng ntŭk gŭ rêh bah nău ntưp rêng ji. Yor nê, gay nău săm bah ăp nuĭh ji ntưp HIV mô geh tăch proăt, tâm năm bah năp Khoa njrăng, n’gang HIV/AIDS-Ntŭk uănh nđôi kop ji n’gor Dak Lak lĕ geh âk trong mkra pă dak si an nuĭh ji gay khân pơng dơi săm na nao, mô geh khuch tât săk soan.

 Ăp năm dăch aơ, rnôk nkah tât nuĭh ntưp HIV/AIDS âk nuĭh way klach, dêr. Đah nuĭh ji ntưp HIV, ntưp ji uănh kơt lĕ geh ơm tâm săk nơm “nău tih khĭt săk”. Ndrĭ yơn, nar aơ, knơm săm đah dak si rchăng n’gang kaman (ARV), nuĭh ntưp HIV lĕ joi an nơm geh nău mpŏng mhe, rêh tay, pah kan kơt ăp nuĭh êng. Dak si rchăng n’gang kaman ARV lah trong mkra tam tâm nău mât njrăng săk soan bah nuĭh ntưp HIV n’hanh mât njrăng ntŭk gŭ rêh nău ntưp rêng bah srê kop ji. Săm ARV ơm dơi ƀư hŭch 41% ntưp ăp nău ji bih grăy n’hanh hŭch nău khĭt nuĭh; hŭch 96% ntưp HIV tă bah tâm bĭch n’hanh hŭch ntưp HIV bah mê̆ tât kon jŭr bah dâng 2%; hŭch mbak jâng wăng sa an rnăk wâl n’hanh nău kan dak si tâm nău ƀư săm ji n’hanh njrăng n’gang.

Bah khay 4/2021, rnôk trong ntưp srê Covid-19 rơh tal 4 ntoh n’hanh tât aƀaơ hin, nu nău bah srê Covid-19 dŭt jêr jŏt ƀư nău mât uănh, săm ji bah ăp nuĭh ji HIV mâp âk jêr jŏt. Tĭng rnoh kơp bah Khoa njrăng n’gang HIV/AIDS, tât khay 11/2021, Khoa dôl săm ARV an 462 nuĭh ji HIV/AIDS, tâm nĕ, geh dŭt âk nuĭh ji gŭ chah chrai ta ăp nkuăl, nkual jru ngai n’hanh geh n’ăp ăp nuĭh ji ta nkual geh nchoeng n’gang yor srê Covid-19 jêng mô dơi tât sŏk dak si. Gay đăp mpăn an nuĭh ji dơi săm na nao, Khoa njrăng n’gang HIV/AIDS lĕ ƀư âk trong mkra gay nuĭh ji dơi sŏk dak si.

Nai dak si Đào Thị Hảo, Groi kruanh Khoa njrăng, n’gang HIV/AIDS Ntŭk uănh nđôi kop ji n’gor Dak Lak, an gĭt:

“Tâm nu nău chôt srê Covid-19 kơt aƀaơ, gay đăp mpăn nuĭh ji mô geh tăch proăt rnôk săm ARV, Khoa njrăng, n’gang HIV/AIDS lĕ ƀư âk ntop kơl, kơl nuĭh ji kơt ƀư trong chrăp pă dak si jŏ nar an nuĭh ji, na nê̆ 3 khay/tơ̆ đah ăp nuĭh ji săm mât đăp mpăn. Rlău ma nĕ, đah ăp nuĭh ji yor khuch srê Covid-19 an nkhah êng, tâm nkual nchoeng n’gang mô lah tâm ăp ntŭk săm ji Covid-19, Khoa lĕ tâm rgop đah ăp cán bộ dak si ta ntŭk nuĭh ji HIV dôl ƀư njrăng n’gang srê Covid-19 gay ơm sŏk dak si ndơn an nuĭh ji, kơl nuĭh ji mô geh tăch proăt tâm rnôk săm ji”.

Rnôk tĭng săm, rnoh kaman HIV bah nuĭh ji mbra hŭch jŭr rnoh mô dơi gĭt saơ, mât an nuĭh ji ngăch dăng n’hanh nking n’gang nău ntưp rêng kaman let bah kơi. Lah nău săm ARV geh tăch proăt, rnoh kaman mbra hao, săk mô geh nău nking n’gang rnoh kaman bah nĕ ƀư an trong chŏl nău ji bah nuĭh ji mô ngăch jêng dơi gĭt. Rlău ma nĕ, lah nuĭh ji mô săm ARV na nao, săk mbra deh ntil HIV chŏl lơi dak si, nkre hao âk ntưp nău ji luh ntŭk gŭ rêh. Nuĭh ji T.V.T (gŭ ta nkuăl Cư Kuin, n’gor Dak Lak) , an gĭt:

“Rnôk srê Covid-19 luh, jêr jŏt ngăch tâm rnôk hăn nsong, ăp tơ̆ hăn but uănh ăp nai dak si uănh tât pă dak si ăp khay, ntĭm an gâp. Nuh srê geh âk, klach tăch proăt yơn rnôk hăn ta aơ nai dak si uănh mĭn, ntĭm, ntop kơl pă dak si jŏ nar 1 khay 1tơ̆ jêng gâp đăp mpăn lơn, hăn nsong dơh oi jêr jŏt n’hanh hăn ngai”.

Gay njrăng n’gang Covid-19, âk ntŭk kơt dŏng trong nchoeng n’gang ăp ntŭk srê gay nking n’gang srê, n’hanh geh mô đêt nuĭh ji dôl săm ARV lĕ mô dơi tât sŏk dak si yor geh tâm nkual nchoeng n’gang bah ăp ntŭk, yor nĕ, gay nuĭh ji săm ARV mô geh tăch proăt, Khoa njrăng n’gang srê HIV/AIDS đă nuĭh kan năl ntŭk, mrô điện thoại bah nuĭh ji tâm sam ƀŭt rhoăch nău ji gay njuăl dak si tĭng trong bưu điện mô lah njuăl an ăp Ngih dak si bah ƀon lan ntŭk nuĭh ji gŭ rêh. Nuĭh ji P.V.T (gŭ ta nkuăl Krông Ana, n’gor Dak Lak), nkoch tay:

“Chôt srê Covid-19 jêr jŏt yơn ăp nai dak si lĕ mbơh ntĭm lĕ hôm, geh mrô điện thoại, gâp knŭng kuăl lah ăp nai dak si mbra njuăl dak si sĭt tât Ngih dak si bah ntŭk gŭ, he hăn sŏk dơh oi hăn ngai, ntưp chôt srê”.

Bah năp nĕ, gay đăp mpăn nuĭh ntưp HIV/AIDS mô geh tăch proăt săm ji ARV tâm nu nău srê Copvid-19 geh jêr jŏt, Cục njrăng n’gang HIV/AIDS lĕ geh ăp nuĭh ntĭm na nê̆ an ăp n’gor nkual ƀon têh lam dak. Tĭng nĕ, Cục njrăng n’gang HIV/AIDS đă n’gâng kan dak si ăp n’gor, nkual ƀon têh ntĭm rđău ngih pah kan bôk năp njrăng, n’gang srê HIV/AIDS n’hanh ăp ngih pah kan geh tât ƀư trong nchrăp năl ăp trong ƀư uĕh gay mât nău but uănh n’hanh pă dak si ARV an nuĭh ji HIV/AIDS, nuĭh săm nchrăp lor bah năp nău ntưp đah HIV (PrEP) tâm nău geh ngoăy mô lah âk ntŭk săm HIV/AIDS, ntŭk săm PrEP geh nkhah êng.

Đah n’gor, nkual ƀon têh geh âk ntŭk săm HIV/AIDS, PrEP, lah ngoăy mô lah du đêt ntŭk săm geh nkhah êng ri nuĭh kan ta ntŭk săm geh nkhah êng mbơh ngăch ngăn an nuĭh ji HIV/AIDS, nuĭh săm PrEP dôl săm mpeh nău mô dơn săm, nkre mbơh ntĭm nuĭh ji đah nău săm ta ntŭk săm HIV/AIDS, PrEp tâm di tĭng trong nchrăp gay ƀư n’hŭch nău ntưp COVID-19 an nuĭh ntưp HIV/AIDS.

Đah n’gor, nkual ƀon têh geh du ntŭk săm HIV/AIDS, PrEP ma geh nkhah êng ri N’gâng kan dak si an ngih dak si rgâl tâm n’gor, nkual ƀon têh dơn trok but uănh pă dak si ARV an nuĭh ntưp HIV.

Ta lĕ 2 nău mhe nkoch, kơl lor pă dak si ARV ta du đêt Ngih dak si xă/phường tâm di đah nuĭh ji yơn an dơi tâm ban ŭch bah nuĭh ji n’hanh mpôn an nuĭh ji.

Tâm nău nuĭh ji dôl săm dak si ARV, nuĭh ji nchrăp PrEP geh nkhah êng ri ngih dak si dôl uănh nđôi nuĭh ji dơn an pă dak si ARV an nuĭh ji tă bah du đêt cán bộ dơi pă ntop kơl an ntŭk nkhah êng.

Ngih pah kan ntŭk njrăng n’gang HIV/AIDS geh nău kan pă dak si ARV đah ăp ntŭk ngih dak si tâm n’gor geh ăp ntŭk mô di ntŭk săm yơn dơi N’gâng kan dak si jao nău kan tâm nu nău ndal.

Nău nuĭh ji dơi njuăl tât but uănh n’hanh pă dak si ta n’gor êng kơt ta n’gor geh ntŭk săm geh nkhah êng dăn đă ngăch mbơh mpeh Cục njrăng n’gang HIV/AIDS gay ntop kơl, tâm pă.

                    Nuĭh rblang: Y Sưng Phê Ja