VOV4.M’nông: Ji nting krăch lah nău ji tâm nting dŭt âk way mâp ta rnoh năm ranh, nuĭh âk năm deh. Nău ji aơ ƀư khuch tât nău mpât n’gơ, uĕh dăng nău rêh, đê̆ đŏng nuĭh ji rdâng đah nău rvên rvot n’ho ro lah mô dơi săm ơm. Yor nê, nău năp gĭt wât mpeh nkô̆ nău, nău gĭt năl n’hanh trong săm lah dŭt khlay.

 Săk kon nuĭh geh 3 ntil: nting nko (geh ji nting krăch nko), nting ntang ntơh (ji nting klăch ntang ntơh) n’hanh nting dôn (ji nting krăch dôn). nting krăch dôn gŭih: nko, ntang ntơh, dôn (tâm nĕ geh nting krăch dôn lah nău ji way mâp ngăn) nău nting krăch ta dôn luh bah dih nting ơm geh bôk năp ƀư mpet rse thần kinh, chŏl thần kinh n’hanh ăp trong mham jêng tât nău ji n’hanh jêr ât.

Ji nting krăch jêng dŭt âk bên gŭ âm, mpât n’gơ ăp nar, ntĭt nsa, kơt pah kan tung ndơ; yơk ndơ; ăp nuĭh pah kan tâm jrô kan; gŭ jŏ, gŭ âk; geh prah ndeh sôt pă nting dôn mô lah ntưp ăp nău ji nting dôn kơt: ji nting dôn ƀư gô nsoet nting krăch... Du đêt nkô̆ nău êng, kơt: năm deh, geh bah ndul me, tâm ntưp rêng, rmŏng, ngêt sa mô tŏng chất... ƀư hao geh ji nting krăch, jŏ jêng tât ji nting krăch. Nai dak si Chuyên khoa 2 Huỳnh Như Đồng-Kruanh Khoa Ngoại thần kinh, Ngih dak si Đa khoa nkual Tây Nguyên, an gĭt:

          “Ji nting krăch lah nsum nting nko, nting dôn, nting ntang ntơh, lơn lah nting dôn lah yor geh tât pah kan jâk, mô lah gŭ jŏ. Ăp nuĭh pah kan n’gơch kơt pư, chông, tung mô lah nuĭh kan tâm jrô, kơt: kế toán, ngân hàng.... khân pơng gŭ jŏ nar, mô ŭch dâk. Jêng rnôk dâk mbra ji dôn mô lah nho jâng, mô lah ji ol”.

          Gĭt saơ ji nting krăch ta ăp nuĭh mô geh tâm ban. Nău aơ tĭng tâm rnoh nău ji n’hanh ntŭk nting krăch ma nuĭh ji way mâp. Yơn lah, way ji nting krăch geh ăp nău ji kơt: rgănh nko, n’glik, nho lêt jâng ty. Geh ăp rơh ji, rơh ji way hao tĭng 2 gưl, gưl bôk năp ji hao ngăch n’hanh lvang ji yor mpet rse thần kinh. Đah nău ji ngăch rnôk nuĭh ji rŭn soan mô lah geh sôt rmanh. Hôm đah ji yor mpeh rse thần kinh, rơh ji ol geh tĭng rơh mô lah na nao. Nău ji rêng hvi bah dôn bŭt jŭr tơm blu n’hanh jâng. Ji jêng hô rnôk nuĭh ji geh ji đeh, siăk mô lah mpât n’gơ, dâk tâm rnôk gŭ jŏ. Ji knŭng hŭch rnôk nuĭh ji rlu rlău.

Ji nting krăch lah mô dơi saơ ơm n’hanh geh trong săm, geh ăp nău ji, nho lơ hô ƀư jêr nău gŭ âm ăp nar bah nuĭh ji, đah jŏ jong ji ƀư hoănh soan, khuch tât nău dơi mpât n’gơ, đê̆ đŏng ta du đêt nuĭh hôm geh lêt soan. Nai dak si Chuyên khoa 2 Huỳnh Như Đồng-Kruanh khoa ngoại thần kinh, Ngih dak si Đa khoa nkual Tây Nguyên, an gĭt tay:

          “Dŭt âk nuĭh ƀon lan lah nsum rnôk ji âk ri khân pơng mư hăn but uănh, hôm ji đêt khân pơng nsrôih hăn kan. Ntĭt nsa kơt nuĭh ji ƀư mir ri tât yan nsrôih an lĕ yan, bôl ji ngăn nsrôih lĕ yan mư hăn but uănh. Hôm ăp nuĭh kơt nai mô lah ngân hàng, kế toán, ƀư công chức ngih dak, hành chính yor nău kan jêng mô hăn but uănh. Nĕ lah nău bôk năp, tal 2 lah nău mĭn bah nuĭh ji, nuĭh ƀon lan lah nsum hăn but uănh klach saơ nău ji, jêng rvê, săm hoach prăk, jêng khân pơng blao hăn but uănh. Rnôk mbăn ir khân pơng mư hăn but uănh, ma rnôk hăn but uănh ri geh nău ji hôm”.

          Wa Đinh Thị Châu, 55 năm deh-ta xă Ea Đah, nkuăl Krông Năng, n’gor Dak Lak geh ji nting krăch dôn bŭt n’hanh ât ăp rơh ji bŭt n’hanh jâng tâm âk năm mro. Bah năp nĕ, rnôk hăn but uănh ji, wa geh ntĭm đă rek, ndrĭ yơn wa Châu mô rek ma rwăt êng dak si mbơh tâm mạng ngêt, mô bah wa lŏ rgâl ngêt dak si nam yơn nu nău mô saơ rgâl ma ăp rơh ji lơ hô, jâng hăn mô dơi. Jêh nĕ, wa lăp ngih dak si n’hanh rek ta Ngih dak si Đa khoa nkual Tây Nguyên. Wa Đinh Thị Châu-xă Ea Đah, nkuăl Krông Năng, n’gor Dak Lak, an gĭt:

          “Gâp ji nting krăch âk năm hôm. Tăng bu khoch kơt aơ kơt ri jêng klach mô janh hăn rek. Jêh ngêt dak si nam, dak si tâm mạng, dak si tây mô saơ bah, hăn Sài Gòn but uănh, nai dak si nchih sam ƀŭt dak si 2  tât 3 khay yơn mô saơ bah, hôm e jêng bah kơi aơ gâp tât ngih dak si Tây Nguyên rek. Nău ji aơ saơ geh ji bŭt, ji jâng, hăn dâk mô dơi. Jêh rek 3 tât 4 nar nai dak si nti hăn jêng aƀaơ dơi hăn hôm”.

Tĭng nai dak si Đồng, dŭt âk nuĭh tât but uănh n’hanh săm ji rnôk nău ji mbăn hôm, kơt: jâng dêh jâng prêh, du jâng hăn nsoet, hăn mô nâp, nkre hăn nkre wơr kô mâk, ut jâng, đê̆ đŏng âk nuĭh hăn ndeh rlă. Mô lah geh nuĭh rnôk tât but uănh, geh ntĭm đă rek, âk nuĭh an lah geh nho lêt âk jêng nsrôih ât ji mô rek mô lah săm êng ntă n’ha si mô lah nkret dak si bắc, dak si nam gay ngêt, ap duh ntŭk ji... Nău aơ dŭt klach. Nai dak si Chuyên khoa 2 Huỳnh Như Đồng-Kruanh khoa ngoại thần kinh, ngih dak si Đa khoa nkual Tây Nguyên, nkoch.

          “Geh du đêt nuĭh tât but uănh mô đăp mpăn ngăn. Tăng lah rek dăn hăn Sài Gòn. Lơn lah yor kônh wa ta Dak Lak aƀaơ mô geh nău mbơh mpeh nting dôn, mô geh nău mbơh mpeh ji nting krăch, tăng lah geh ji lah klach, jêng rnoh rek ta ntŭk, ta ntŭk bu gŭ hôm e rvê. Yor khân pơng rvê jêng mô ŭch rek. Ta Dak Lak geh dŭt âk rnoi mpôl đêt, du rnoi mpôl geh du nău way êng êng, geh nuĭh ntă n’ha si, geh nuĭh ntă dak si, geh nuĭh su an sĭn, geh nuĭh ap ŭnh an duh, an sĭn ntŭk dôn ji. Yơn geh ăp nuĭh ntă n’ha si jŏ ir, ntă dak si tĭng nău way, tât rnôk hăn mô dơi rdêng tât ngih dak si, khap ƀư mư saơ ntô lĕ sôt, mpơl nting dôn, đê̆ đŏng geh nuĭh geh rhai. Yor mô ŭch rek. Rnôk aơ ŭch rek an nuĭh ji mô dơi yor an săm ntŭk sôt an ntô mư dơi rek nting krăch bah kơi”.

          Gay njrăng n’gang ji nting krăch, ăp nai dak si chuyên khoa đă: rnôk nti, pah kan, gŭ âm an njrăng nău gŭ dâk an tâm ban, mât an nting dôn sŏng, dâk gŭ n’aih săk jêh jŏ mông pah kan; dêr mpât dôn hô ir; mô anh, tung jâk ir, lơn lah kŭnh mpư ndơ jâk; ndơ jâk ta rnoh đăp mpăn gay n’hŭch mpet an nting krăch; ndâk njêng ndơ ngêt sa âk ndơ kah; nsrôih pâl thể dục thể thao gay n’hap dăng soan đăp mpăn n’hanh ntop kơl nting dôn, n’hŭch khuch an nting krăch. Đah nuĭh lĕ geh ji nting krăch, an dŏng ndơ ntôp kơl dôn n’hŭch mpet ta nting dôn n’hanh nting krăch; nuĭh ji dơi dŏng săm ji đah vật liệu trị liệu, geh n’ăp pet, siêu âm... gay kơl nking n’gang ji ngăch bah.

Gay joi gĭt kloh lơn mpeh nău ji nsôp nting krăch n'hanh trong njrăng n'gang nău ji dja, rmôt Phóng viên nkô| way nkoch geh rơh tâm ôp tay đah bác sĩ Chuyên khoa II Huỳnh Như Đồng - Kruanh Khoa ngoại thần kinh, Nhih dak si Nkual Tây Nguyên.

- Hơi nai dak si, nai dak si mbra dơi nkoch gĭt na nê̆ lơn mpeh nău ji lêh nting krăch đŏng.

Bs. CKII Huỳnh Như Đồng: ji lêh nting krăch lah nuĭh ji geh nting krăch tâm gor guĭh, ƀư an săk he dâk, kŭnh, nkêng kiău, nkêng ma n'gơch dơh. Yơn rnôk he an păng gân êng du ntŭk, pư jâk du ntŭk, mpet păng ta nê ri ƀư an nting krăch loh leh bah kiău mô lah bah ma. Tâm phim rup bu uănh saơ bah kiău mô lah bah ma. Yơn way kuăl nsum lah loh leh nting krăch. Lah tă bah ndơ săp nê loh leh luh bah dih, mô gŭ ta ntŭk săp đŏng ôh jêng kuăl lah loh leh nting krăch. Ma rnôk păng sât luh bah dih kơt nê̆ mbra mpet tâm jâng krêp rse suan n'hanh ăp trong rse suan, ryôk tơm sre suan, ăp trong suan mham mbra geh tât bar ding jâng bah dâng, mô dơi mpât n'glônh. Hăn ji đŏng, chuat hăn klach ji đŏng, dơn gŭ bĭch du ntŭk ri dơm mô ji. Lah gŭ bĭch du ntŭk, mô srong hăn ri nău ji lơn ma jêng jru hô.

- Ndrĭ, hơi nai dak si, mhâm ƀư gay ma njrăng der nău ji loh leh nting krăch mêh?  

Bs. CKII Huỳnh Như Đồng: Bôk năp lah pah kan bol ma jâk mô lah n'gơch ân gân tâm ban bar ding. Pah kan tĭng dah suan he nơm dơi ƀư. Mô nsrôih rlău ir suan n'hanh mô ƀư jâk êng du ding. Rlău ma nê, geh tât bu ur deh âk đŏng. Jêng bu ur ân deh nse geh trong nchrăp đêt ri rnoh ji đêt đŏng. Ăp nuĭh công chức, viên chức ngih dak, kơt kế toán mô lah ngân hàng, gŭ âk ân way dâk hăn  mbro, he mbra ndăn dâk kêt dak ngêt, ri jâng chuat hăn bah he mbra hao nchuăt mham bah bŭt tât play pêt, tât tơm blu n'hanh jŭr tât mpang jâng lôch nê plơ| kan tay. Mô lah mbra hăn pâl pih, rtuh muh măt...ri lah nău ƀư an mham hoch tât jâng đŏng. Rlău ma nê, ân pah kan, tâm râp nsum gay mham hoch uĕh. Bah meng nê, lah bĭch dâm bôk prêh ir mô lah dêh ir mô lah nsưng ji lŭn ir mô lah nsôp ir khuch tât nău ji tâm loh leh nting krăch đŏng.

Gay bah ir jêng ji jru, jêng nău ji êng ƀa ƀă, rnôk mpơl geh nău ji nuĭh ji ân hăn but uănh ơm. Mô dơi rvăt êng dak si ngêt. Lah ngêt dak si păng dơn bah mpơl ji, bah du gâl nău ji dơm mô bah lĕ nău ji. Yor kơt nê̆ lah ji ân ndăn hăn but uănh, mô lah ân ndăn but uănh ji way 3 khay, 6 khay mô lah 1 năm du tơ̆ gay ơm năl saơ n'hanh dơi săm năn ngăch, der bah jêng nău ji jru klach rvê.

-Ơ, dăn lah uĕh ăp nău lư ma bác sĩ hŏ nkoch gĭt.

                    Nuĭh rblang: Y Sưng Phê Ja