VOV4.M’nông: Tĭng nau mbơh bah ăp nŭih ƀư nau njrăng, rdâng srê ji n’gor Dak Lak, nchrăp mbơh năm 2021 lah năm geh nau plơ̆ ji bah srê rtoh trong mham, rnoh nŭih ntưp ji srê mra hao âk, ngăm lah tâm rnôk yan mih, l’ĭt mbĕ kơt rnôk aơ. Ndri ma, êp nau njrăng, rdâng srê Covid-19, nŭih ƀon lan ân geh nau njrăng nau ji rtoh trong mham, nkhĭt bu bi tăp măch, răk kloh ntŭk ntu ndrel njrăng măch kăp.

Tĭng nau mbơh bah ntŭk nkân njrăng srê ji tâm n’gor Dak Lak, 9 khay bôk năm 2021, lam n’gor Dak Lak geh 619 nŭih ji rtoh trong mham kơp dơn tâm 15/15 nkuăl, nkuăl têh, nkuăl ƀon têh, n’huch 58% rđil năm e, tâm nê geh rnoh nŭih ntưp âk ngăn tâm nkuăl: Buôn Đôn, Ea Súp, Krông Pách ndrel nkuăl ƀon têh Buôn Ma Thuột.

Bol ma rnoh nŭih ntưp rtoh trong mham tâm 9 khay bôk năm n’huch n’gul rđil đah rơh aơ năm e, rnoh nau kơp tâm rnoh hôm ueh, yơn lah, nau mra ntưp jêng srê rtoh trong mham mro geh ngăn lah ƀon lan mô njrăng, mô n’hao nau ƀư rdâng. Nai dak si Lê Phúc-Groi Giám đốc ntŭk nkân njrăng srê ji n’gor Dak Lak, mbơh:

‘Ntŭk nkân njrăng srê ji n’gor Dak Lak hŏ geh ăp nau rđau ăp rmôt kan ndrel du đê̆ ntŭk mra geh srê rtoh trong mham tâm ăp ntŭk geh ntưp jêng srê tă ơm ri phung hên hŏ ntrŭnh nau pă dak si hoá chất ndrel đă ăp rmôt kan ntơm ƀư nau mpuh dak si tâm ăp ntŭk mra geh ntưp. Ri rnôk aơ du đê̆ rmôt kan hŏ ƀư jêh, kơt: Cư M’gar, Buôn Đôn ndrel ăp nkuăl âk ngăn bah rtoh trong mham bah năm bah năp nơh kŏ ƀư nau mpuh n’hât dak si. Êng nê, phung hên kŏ đă ăp rmôt kan ntơm ntrŭnh ƀư, rklaih nkre, năn ăp ntŭk geh srê jê̆”.

Rnôk aơ, mih, nar, duh, n’ik nơih ngăn geh măch kăp jêng srê. Ngăn lah, tâm ăp pơh êp aơ, n’gor Dak Lak hŏ kơp dơn ăp nkuăl ntoh srê rtoh trong mham, kơt: Ea Súp, Cư M’gar ndrel Ea H’Leo.

Kŏ tĭng nau mbơh bah nai dak si Lê Phúc, tâm ăp năm êp aơ, bah nau uănh nau tât bah srê rtoh trong mham plơ̆ tay ntơm 3-5 năm. Gĭt kloh nau aơ ri ntơm bôk năm 2021, ntŭk nkân njrăng srê ji hŏ rđau Ntŭk ngih dak si ăp nkuăl, nkuăl têh nchrăp ndâk nau njrăng rdâng srê rtoh trong mham. Nkre đă cán bộ hăn uănh ngăn ăp ntŭk geh srê, ăp ngih dak si tâm dâng mpuh n’hât kman, ntĭm ƀon lan tăk kloh, nkŭp ndơ dâng dak ntŭk măch nơih deh tăp, bu bi, tă bah nê n’huch dơi srê rtoh trong mham ntưp. Nai dak si Lê Phúc-Groi Giám đốc Ntŭk nkân njrăng srê ji n’gor Dak Lak, mbơh:

‘Phung hên nchrăp năm aơ lah năm nau ji rtoh trong mham hao âk, ăp nau tât khuch lah kơt nê. Ma ngăn lah rnôk aơ dôl lah yan mih ri ma ƀon lan ân geh njrăng nau ntưp rêng bah srê rtoh trong mham ăp nau njrăng rdâng srê Covid-19 lah nau khlay. Ndrel rnôk aơ, tâm gưl nkuăl phung hên hŏ geh ăp nau ntĭm nti mpeh nau blau ƀư. Nkah ngăn ăp nkuăl êng nau ƀư nsum ma nau njrăng srê Covid-19 ri kŏ ƀư ân rjăp nau njrăng rdâng bah srê rtoh trong mham gay ma năn saơ ơm, nchueng ndrel mpuh n’hât lơi srê. Mô ân srê rtoh trong mham ntưp âk”.

Tĭng nŭih ăp nai dak si, ji rtoh trong mham lah nau ji tâm mham yor kman Dengue lơh. Nau ji yor măch kăp ntơm ntơm nŭih aơ tât nŭih êng. Rnôk aơ ê geh dak si săm ân tam bah ndrel ê geh vắc xin njrăng srê. Ndri ma, nau njrăng ueh ngăn lah nkhĭt măch, bu bi, tăp măch ndrel mô ân măch kăp. Tĭng nê nŭih ƀon lan nơm mô ân măch deh tăp, bu bi đah nau ƀư: Nkŭp ân nâp ăp ntŭk dâng dak gay măch mô kăp, m’ơk trong ka tâm ntŭk n’gâr dak (bể, ntu dak, yăng...) gay ma bu bi, tăp măch khĭt; tơh, rao ăp ndơ dâng dak bah găp ndrel jê̆...ăp pơh, rgum, su lơi ăp ndơ ndŏk êp ngih kơt yăng chai nhựa, dĭng chai, ngan chah, nkhop play đung, jâng deh ơm, n’ha si...rep kloh ntŭk ntu, nkŭp lơi ndơ n’gâr dak mô dŏng, ân boh mô lah dak ngi tâm ăp ngan trăm jâng tủ ân lŏ ngan, tơh dak dĭng kao, njrăng rdâng măch kăp, nsoh kho ao jong ty, bĭch kât mŭng n’ăp ma măng mô lah nar, dŏng dĭng krih măch, nhang su măch, kem mprơh măch, ân nŭih ji rtoh trong mham bĭch tâm mŭng, mô ân măch kăp gay ma der nau ntưp ân nŭih êng, nsôih tâm grop nsum ma n’gâng kan ndrel ntŭk kan dak si tâm ăp rơh puh dak si nkhĭt kman, njrăng srê.

Rnôk aơ, nau săm ji rtoh trong mham ngăn lah geh ăp nau kan uănh n’ôi ndrel mât chăm kŏ kơt lah nau kơl an ân ueh ân săk nơm. Rnôk geh ji roh trong mham, tâm rnôk geh ji, nau ji mra ntrơn ntơm rnôk mô lăng jâk ân tât jâk ngăn, ndri ma, nŭih ji rnôk ji kop duh ndal ntơm 39-40 độ C, jong ntơm 2 nar hao gŏ lơ, mô dơi bah duh, ji bôk hô, ji ntu măt, luh rtoh tâm săk, luh rtoh gur tâm ntô...ân geh leo tât ngih dak si gay ma nai dak si khám, năl ndrel uănh, săm ăp nau ji gay der ăp nau ƀư ji jâk ndrel ntưp ân nŭih êng. Ngăn lah, mô dơi dah ma uănh ndrel chuh êng dak si tâm ngih, lơh khuch ngăn lah mô geh săm tâm di, ngăn lah đah ăp nŭih ji geh nau ji jâk jru./.

          Gay wât kloh lơn mpeh nău rêh bah măch rwanh ntưp ji duh rtoh trong mham n’hanh trong njrăng n’gang kop ji, rmôt nchih nkô̆ way nkoch lĕ geh rơh tâm nchră tay đah nai dak si Lê Phúc-Groi Kruanh ntŭk uănh nkân kop ji n’gor Dak Lak.

- Ơi nai dak si, dơi gĭt năm 2021 lah năm rơh plơ̆ tay bah kop srê duh rtoh trong mham. Ndrĭ, Ntŭk uănh nkân kop ji n’gor Dak Lak lĕ mbơh ƀư ăp nău ƀư gay njrăng tâm trong kan njrăng n’gang kop ji aơ mêh ?

Nai dak si Lê Phước: Gay nchrăp mĭn trong kan njrăng n’gang kop srê duh rtoh trong mham, bôk năp Ntŭk uănh nkân kop ji n’gor lĕ geh sam ƀŭt ntĭm, lah ăp ntŭk kan mpeh trong kan njrăng n’gang kop ji duh rtoh trong mham. Tal 2 aƀaơ du đêt ntŭk kan kơt Buôn Đôn, Cư M’gar, Buôn Ma Thuột ăp nkual geh ntưp âk mpeh duh rtoh trong mham lĕ mbơh ƀư trong nchrăp puh dak si gay njrăng n’hang duh rtoh trong mham. Aƀaơ, trong nchrăp puh dak si lĕ mbơh ƀư ta Cư M’gar n’hanh Buôn Đôn, Ea Súp. Nkual ƀon têh Buôn Ma Thuột ri dôl ndâk ƀư trong nchrăp gay puh krih ta du đêt ntŭk geh ntưp âk. Mpôl hên an lah aơ du trong ƀư khlay bôk năp nkhĭt măch têh, n’hŭch ntưp rêng. Tal 2 lah  n’hao trong kan răk rao ntŭk ntô gŭ âm gay nkhĭt tăp rhai dak, nău ŭch khlay lah m’hâm ƀư n’hŭch nău hun hao bah măch ri rnôk nĕ nu nău duh rtoh trong mham mbra rgâl uĕh.

Mpeh uănh nđôi aơ lah nău kan ƀa ƀơ bah Ntŭk uănh nđôi kop ji n’gor Dak Lak. Mpôl hên lĕ ndâk njêng mpôl gay uănh nđôi, groi uănh ăp rnoh tăp rhai dak bah ăp ntŭk kan nĕ rgum ăp ntŭk hô, geh âk mpeh duh rtoh trong mham. Tal 2 bah năp ăp trong  kan ma puh dak si, mpôl hên đă ăp ntŭk kan mbơh ƀư răk rao ntŭk ntô, khĭt tăp rhai dak n’hanh rnôk ƀư uĕh ăp nău kan aơ, ăp rnoh măch jŭr đêt ri mư puh dak si nchrăp lor. Rnôk ntơm mbơh ƀư nău kan răk rao ntŭk ntô, mô hŏ ƀư nău kan nkhĭt tăp rhai dak, ri mô dơi ƀư puh dak si nchrăp lor.

- Ơi nai dak si, kop ji duh rtoh trong mham hun hao ngăch ngăn tâm rnôk tâm năm n’hanh trong ƀư nău kan aơ mhâm mêh ?

Nai dak si Lê Phúc: He gĭt lah duh rtoh trong mham ri geh tât nău hun hao bah măch. Lơn lah tâm ăp khay mih, mih âk ri dak nkân âk, dak nkân âk ma he mô ƀư jăng kŭp ndơ n’gâr dak ri na nê̆ măch mbra deh tăp n’hanh hun hap tăp rhai dak. Rnôk hun hao tăp rhai dak, kơt nĕ jêng măng hao têh. N’hanh rnôk măch Aedes aegypti, lah geh nuĭh ji duh rtoh trong mham ri măch mbrăp kăp ƀuôp mham bah nuĭh ji n’hanh trêng an nuĭh mô ji. Rnôk nĕ duh rtoh trong mham ntưp rêng dŭt ngăch. Jêng ăp khay yan mih lah khay âk ngăn. Tâm nar tât ăp ntŭk kan bah dâng an n’hao ăp trong mkra gay m’hâm ƀư njrăng n’gang uĕh, nkhĭt tăp rhai dak uĕh gay njrăng n’gang duh rtoh trong mham

- Nai dak si m’hâm ntĭm gay nuĭh ƀon lan ƀư uĕh trong kan njrăng n’gang duh rtoh trong mham mêh ?

Nai dak si Lê Phúc: Duh rtoh trong mham lah kop ji yor kaman, yor măch Aedes aegypti ƀuôp mham bah nuĭh geh ji ntưp rêng an nuĭh ngăn. Mpôl hên an lah trong ƀư uĕh ngăn njrăng n’gang kop ji lah he an mât njrăng an săk nơm. Bôk năp bĭch kăt mŭng tâm rnôk ôi ơm n’hanh kêng măng, lah rnôk măch duh rtoh trong mham hăn âk ngăn, nsoh kho ao jong ty dơi dŏng ăp trong mkra kơt nsut kem măch, ngang ntru măch gay njrăng n’gang an săk nơm n’hanh rnăk wâl. Yơn nău khlay ngăn nĕ lah nău nkhĭt tăp rhai dak, ntlơi ăp ntŭk măch dơi deh tăp gay hun hao jêng tăp rhai dak. Lah kơt rnoh măch ƀư kop ji duh rtoh trong mham tâm ntŭk gŭ rêh âk ri nău ji mbra ntưp rêng dŭt ngăch, nĕ ah nău tal 2. Nău tal 3 mpôl hên an lah gay njrăng n’gang nău aơ rlău ma nău njrăng n’gang hôm ri rnôk geh saơ duh rtoh trong mham ri ăp nuĭh dŭt n’hâm njrăng, an tât cán bộ dak si gay dơi mbơh ntĭm n’hanh nchroh săm ji, dêr nău an ta jay rgâl jêng mbăn, ƀư hao ndal n’hanh geh nău khĭt dŭt âk.

- Dăn lah uĕh nai dak si !

                              Nuĭh rblang: H Thi Rya-Y Sưng Phê Ja