VOV4.M’nông: Rnôk aơ, ăp ngih máy nkra si\k tâm Tây Nguyên dôl ma pah kan lôch n’hâm, tâm nau rhơn geh âk tao, geh rnoh khlay, ri tâm nkuăl Ea Súp, ngoai tâm ăp ntu\k tăm tao mhe ngăn bah n’gor Dak Lak, ăp ntil nau kan lo\ mô ueh. Ngih máy knu\ng pah kan rlau du khay tâm năm, nu\ih [on lan ri ko\ mô geh rnoh bu rvăt khlay rlau ma ntu\k êng, [ư ăp nau ntu\k kan tăch rgâl ndrel tuch tăm jêr ngăn ndâk. Nau kan mô ueh bah nkuăl tăm tao ntôn lan geh âk  tâm nkuăl n’har bri aơ dôl ma lah nau ntul rlong ân nau kan [ư nkô| nau tăm tay, [ư mhe nau kan tuch tăm, ntru\t dăng ngăch nau n’huch ach o ti\ng nau dơi bah [on lan mhe.

            Tâm trong hăn mô geh saơ du bôk ndeh rdeng tao, tâm mir, mô geh du tơm tao, neh ntu lơi dơm. Nê lah nau geh tâm xã Cư Kbang, nkuăl Ea Súp, n’gor Dak Lak tâm yan vai aơ. Wa Cao Thanh Hoài, Kruanh UBND xã mbơh âk năm bah năp nơh, kônh wa [on lan tâm Cư Kbang gơih ngăn tăm ma rhiăng ha tao ti\ng nau kan nsum ma Công ty si\k tao Dak Lak, yơn lah nau tâm nroh rnôk nê geh âk nau mô ueh, nu\ih tăm tao mô geh sa. Yor ri, knu\ng lôch 3 năm bôk năp, rnoh neh tăm tao bah xã ho\ geh nchlơi le\. u\ch [ư sâm geh rnơm tâm rngop nau kan tuch tăm ho\ nsru\ng.Cư Kbang hôm kơt ntơm nơh ơm, nsôih tâm rnoh moh săk “jêr jo\t ngăn” đah rnoh ach o rlau 57%. Ti\ng wa Hoài, yor âk nkô| nau êng, jêr mơ dơi ndâk tay nkuăl tăm tao tâm xã:

             ‘Kônh wa mô hôm u\ch mpeh nau tăm tao tay ôh ri ma rnôk aơ mô hôm neh gay ma tăm tao tâm nkuăl ôh. Nkô| nau bôk năp lah rnọh tao mô geh khlay, tal bar lah nu\ih u\ch sreh tao a[aơ mô geh yor bu le\ hăn kan tâm công ty Bình Dương, Hồ Chí Minh âk. Tal pe lah ăp rnoh neh tao têh gay ma tăm ti\ng nau rvăt le\ ri lah ân geh neh geh săm [u\t. Yơn rnôk aơ, nê knu\ng lah neh bri geh in. Ma xã ri mô dơi kí tâm nau kơp dơn kan nsum tăm tao tâm rnoh neh kơt nê ôh”.

            Tâm Ngih máy bah công ty Cổ phần tao si\k Dak Lak, xã Ia Rvê, nkuăl Ea Súp, ntu\k mô soă nu\ih. Wa Nguyễn Bảo Lộc, Groi Tổng giám đốc Công ty Cổ phần tao si\k Dak Lak mbơh, yan tao 2020-2021 bah Công ty ho\ lôch tă bah nklang khay 12 năm e, yor rnoh neh tăm knu\ng hôm 1.800 ha, rnoh geh tao 100 rbăn tấn tao, to\ng dơi ân ngih máy pah kan du khay ma n’gul. Yor lôch ơm ntơm rnôk geh rnoh si\k ê hao khlay, yor ri ma [on lan Ea Súp hôm knu\ng tăch geh rnoh 850 rbăn/tấn, yơn mô di lah du rkeh 100 rbăn tâm du tấn kơt ăp ntu\k tăm tao êng bah lam Tây Nguyên. Wa Lộc kơp dơn, nau kan nrôk aơ ri mô geh nau ueh, yor ngih máy knu\ng to\ng tao gay ma pah kan tâm dâng n’gul nau dơi dơm.

            Nkoch tât nau kan âk nu\ih [on lan nchlơi tao jêh lôch 3 năm tâm boh kan nsum đah ntu\k kan, [ư nkuăl neh tăm tao ntơm rlau 4rbăn ha tâm năm 2017, n’huch hôm 1.800 ha kơt rnôk aơ, wa Lộc nkoch âk ngăn nau kan, kơt nau ntrơn ngih máy ngai rlau 100km, [ư geh nau khuch tâm nau nchuăn rdeng, yor rnoh si\k n’huch hô, yor mih nar mô tâm di bah Ea Súp [ư nơih u\nh sa, jêr rdeng nchuăn tâm yan mih. Nau ueh ngăn tâm aơ lah neh ntu bah Ea Súp hvi, tao Ea Súp mô geh nau jêng yơn lah lo\ nju\ng ngăn:

            ‘Phung hên jêr ngăn tâm ăp nau aơ, yơn lo\ geh nau ueh tâm ntu\k êng. Kơt lah ăp nkuăl êng ân geh 10 kg mơ geh du kg si\k ri ta aơ phung hên knu\ng ân geh 9 kg mô lah đê| rlau. Phung hên so\k nau nê [ư nau ueh ntul rlong. A[aơ ngih máy ho\ pah kan ueh ngăn hôm, ko\ mra mô hôm nau kan mâp nau jêr [ư geh nau khuch têh tât nau kan tuch tăm lah mô geh ôh, yor ri ma nau rvăt tao năn ân [on lan, ngăn lah mra mô hôm geh tay ôh”.

            Công ty cổ phần tao si\k Dak Lak ho\ geh rlau 20 năm ê nkra-tăch rgâl ndrel ma rnôk aơ ho\ jêng [ư nau kan êng, mô hôm tơm prăk bah Ngih dak. Yơn lah, nau jêr dôl ma mâp mô di lah nau nkoch êng bah ăp nu\ih ntuh kơl kan êng, ma nau nê lah nau jêr tâm nơm gay hun hao bah nkuăl n’har bri geh rnoh âk neh, tâm ban ueh, yơn lah ko\ ach o ngăn bah nkuăl Dak Lak, đah mô đê| Thôn, xã geh ntơm 60-70% rnoh rnăk ach o. N’hao nau kan tâm rgop nsum ma [on lan, ntu\k kan, ntru\t dăng nau [ư ueh nau kan tuch tăm tâm [on lan geh đảng bộ, n’gâng kan nkuăk Ea Súp mât [ư, yơn nau ntuh mhô têh ngăn lah tao si\k, ho\ ân saơ nau mô to\ng âk ngăn. Nau khuch, [on lan tâm nkuăl hôm geh joi trong rgâl nau tih, nsôih nơm [ư nơm ndơn, đah nau geh mô âk, nau khuch hô ndrel âk nau mô geh sa.Jêh 3 năm tăm tao tâm rnoh neh rlau 20 ha, nô Nguyễn Hiền, tâm nkuăl têh Ea Súp ho\ nchlơi dơm:

            ‘ Tao si\k ri mâp âk nau tât mô tâm di,k kơt lah rnoh tăch, u\nh sa tao. Đah ma tơm tao knu\ng geh tăm du yan dơm, yan 2 ndrel 3 lah mô geh âk. Âk ngăn ri ko\ geh du\t rvê tâm yan tal 2 tal 3. Poh phân âk ko\ mô hao âk ôh yor lah geh dak rdu le\. Ti\ng gâp ri n’ăp ma tao ndrel ma bum ri mô geh sa âk ôh. Gâp dôl tăm tơm chia yong. Băl gâp lah ri tăm tơm hât, ko\ geh săk rnglay đo\ng. Mro tâm 5 năm jêh ân saơ păng geh chăt jêng lơn tăm tao, nau săk geh ri 70-80 rkeh/ha”.

            Nkuăl Ea Súp geh rnoh neh nklăp 1.750 km2, têh ndrel ma lâng ueh ngăn bah n’gor Dak Lak, nơih ân nau ndâk nkual [ư tăm tơm jong ngăn, kơt ti\ng leo máy móc do\ng kan. Tâm 10 năm rlau aơ, UBND n’gor Dak Lak ho\ kơt ti\ng do\ng âk rbăn ha neh ndrel bri gay ma ăp ntu\k kan rlong tămn, yơn ăp nau kan nê kơt lah “klu\p lu\ tâm nglau dak’ mô geh du nau kan ma [ư ti\ng ân ueh nau săk tam bah nau kan ndrel mô geh uănh năl ngăn mpeh nkô| nau jêr gay ma nchrăp nau kan mhe. Ntop tay ăp nau jêr dôl mâp mpeh neh tăm tao ta aơ, lah mô geh gưl uỷ n’gâng kan rklaih ân tâm di, Ea Súp mra jer jêng ăp nkô| nau khlay gay dơi ndâk njêng [on lan mhe kơt nau rgum, nau [ư, nau rvăt lăp gu\, rnăk ach o./.

                                                Nu\ih rblang: H’Thi