Hô ngăn yan mih 2025, rnoh nuĭh ntưp duh rtoh luh mham rih hao âk ta lam xă Chư Sê, n’gor Gia Lai n’hanh nkual kiău ma. Yuh Siu Phier, ta ƀon Del, xă Chư Sê, mât chăm 2 kon geh duh rtoh luh mham rih, săm ta Ngih dak si xă Chư Sê an gĭt, kơt ăp rơh geh nuĭh kop ji, yuh nsing nơm ndơ̆ tât ngih dak si. Yuh dŭt đăp mpăn yor ta ngih dak si geh nai dak si, nuĭh ji dơi chop but uănh dŭt n’hâm, răp jăp.

 Jay geh 6 nuĭh, 2 hê ur sai n’hanh 4 hê kon. Ăp rơh kop ji, lĕ jay hăn ngih dak si but uănh săm, ta aơ geh nai dak si Rah La H’Phương. Lah geh duh rtoh luh mham rih, nai dak si but uănh, an ngêt dak si n’hanh bĭch ta ngih dak si; rnôk bah ri sĭt. Săm ta aơ dŭt dơh an rnăk wâl. Nai dak si Rah Lan H’Phương ăp kop ji way mâp săm dơi da dê, mô kâp hăn ngih dak si bah lơ an ngai n’hanh hoach prăk.

Nai dak si Rah Lan H’Phương ma yuh Siu Phier nkah tât, ngoăy tâm âk nai dak si dơi ntĭm nti tĭng nău kơl an săch đă nti bah n’gor Gia Lai. Jêh 7 năm nti ta Khoa Y Dược, Đại học Tây Nguyên, yuh ŭch êng plơ̆ sĭt ƀon pah kan, mât chăm săk soan kônh wa ta ƀon lan. Nai dak si Rah Lah H’Phương an gĭt, nău kơl an săch đă dŭt tâm di yor nău geh êng nkual rnoi mpôl đêt jêr jŏt. Nuĭh ta ƀon lan, wât kloh ƀon lan, hăn nti n’hanh sĭt rhŏ an ƀon lan jêng geh âk nău dơh.

Nău dơh lah oh gĭt n’ăp nău ngơi yuăn n’hanh Jarai, jêng oh dăn sĭt Ngih dak si bah dâng pah kan. Bôl ta ngih dak si hôm e âk jêr jŏt mpeh ngih wâl ndoh ndơ nkôp đah ăp ngih dak si têh, yơn kônh wa khân pơng dăch dêh, gâp gĭt nău ngơi dơh jêng ntop kơl kônh wa. Kônh wa mpŏng ŭch lah ngih dak si dăch but uănh, săm gay dơh lơn, n’hŭch prăk kaih, yor hăn bah lơ hăn nsong jêr jŏt n’hanh hoach.

Dơi ntĭm nti săch đă đŏng, jêh rnôk lôch jêh, Nai dak si Siu Phơm, nuĭh Jarai sĭt pah kan ta Ngih dak si xă Ia Hrú, n’gor Gia Lai. Jêh 10 năm pah kan, nai dak si mô knŭng săm ăp ntil nău ji an kônh wa tâm xă ma hôm tâm mâp đah ntŭk gŭ rêh, nkoch trêng n’hao nău wât răk kloh uĕh jrô săm ji, mât chăm săk soan. Nai dak si Siu Phơm an gĭt, nai dak si săch đă geh nău dơh na nê̆ tâm nău nkoch, mpŏng ŭch bah kônh wa n’hanh nkoch trêng geh săk rnglăy.

Gâp lah nuĭh rnoi mpôl đêt ta ntŭk jêng dơi wât nău ŭch bah kônh wa rnôk mô geh prăk hăn ngai săm ji. Yor kônh wa hôm jêr jŏt, jêng gâp saơ kloh nău ngơi me deh bah khân pơng. Nĕ lah nkô̆ nău gâp săch nău kan y gay mât chăm săk soan an kônh wa. Ăp rơh kônh wa hăn ngih dak si but uănh, sŏk dak si mô lah săk gâp nơm hăn ƀon lan but uănh, đă ăp nuĭh n’hao săk soan bôk năp, râng rwăt bảo hiểm y tế tŏng ăp, rnôk geh ji ri n’hŭch prăk an rnăk wâl n’hanh dơi săm uĕh lơn.

Tĭng wa Trần Minh Tâm, Kruanh UBND xă Ia Hrú dơh wât nău mĭn nsum mpôl, nkoch mbơh di nău ŭch bah ăp nai dak si tâm nuĭh săch đă nti lah dŭt wât kloh. Nău aơ mô knŭng n’hao săk rnglăy but uănh n’hanh săm ta ngih dak si, ma hôm kơl ăp nău kơl an, ăp nău đă bah nău kan  dak si dơi ƀư geh săk rnglăy ntơm bah ƀon lan.

Nău way ơm kơt trong njrăng n’gang kop ji, mât uănh săk soan bah kônh wa dơi nai dak si Siu Phơm gĭt kloh n’hanh dŭt n’hâm. Yor rĭ, trong kan but uănh, săm ji, nkoch trêng rgŏ jă bah nai dak si Siu Phơm nsĭt tay săk rnglăy, n’hao dơi wât bah nuĭh ƀon lan tâm nău tĭng ăp trong njrăng n’gang dak si săk rnglăy. Kônh wa nsing nơm tâm nău but uănh ăp khay, săm ji ta ngih dak si xă, rgop mât chăm săk soan bôk năp bah kônh wa ƀon lan tâm xă dơi uĕh lơn.

Bah rnôk mbơh ƀư năm 2008, Gia Lai lah n’gor yôk yang geh săk rnglăy âk tâm nău ntĭm nti n’hanh pă nai dak si tĭng nuĭh đă săch nti sĭt pah kan ta ăp ngih dak si ta ƀon lan. Knơm nĕ, rnoh nai dak si ta rnoh nuĭh geh tâm di 4 nai dak/10.000 nuĭh ƀon lan, kơl n’hao uĕh mât chăm săk  soan n’hanh n’hŭch ntưp ji way mâp. Lơn lah, tâm lvang 2020-2021, rnôk srê Covid-19 ntoh, Gia Lai djôt dơn rnoh nuĭh ntưp n’hanh khĭt đêt, an saơ săk rnglăy na nê̆ bah trong dak si bah dâng n’hanh rmôt nai dak si đă săch nti lĕ nuih n’hâm đah ƀon lan.

Nău kơl an ntĭm nti nai dak si tĭng trong đă săch nti ta Gia Lai lĕ n’hanh dôl an saơ săk rnglăy, rnôk “Nai dak si kơt me deh” bah ƀon lan sĭt rhŏ an yor kônh wa nơm. Nău dŭt n’hâm bah ăp nai dak si mom kơt Rah Lan H’Phương, Siu Phơm, nău nsing nơm bah kônh wa đah ngih dak si bah dâng dôl nar lơ dơi nâp nâl. Knơm nĕ, trong kan dak si ta nkual jru ngai bah Gia Lai nar lơ rgâl mhe, nsĭt tay muh măt mhe an nău kan mât chăm săk soan nsum mpôl./.