Tâm ăp lễ hội way ơm bah nuĭh Jarai mô dơi lah mô geh nău nteh chĭng gong n’hanh ăp ndơ uh goh rnoi nuĭh he nơm. Nău lĕ nuih n’hâm trêng nti tay bah ăp bu hăr blău gân djăng bah druh ndăm ta n’gor Gia Lai dôl rgop mpoh ang drăp ndơ ơm yău ntlơi an tay ta ntŭk tŭr goh chĭng gong Tây Nguyên tâm nău rêh nar aơ, buăt nthoi nsum mpôl n’hanh rêng lam ăp ntil nău uĕh lăng.

Mông nar khuh n’gôr bah nar tâm rlong duk si lôk tâm rlong Cúp A Sanh n’hanh Liên hoan Văn hóa Chĭng gong ta xã Ia Grai, n’gor Gia Lai wăch rgum âk mpưm ƀon lan ăp rnoi nuĭh ndrel năch pâl nđaih ntroh n’gôr, rhơn nđơr. Ndrel đah tâm rlong duk si lôk, rlău 1.000 bu hăr blău mpeh 13 rmôt chĭng gong, 14 rmôt njroh mprơ tât bah ăp xã bah n’gor Gia Lai, nchreng an uănh âk nău njroh mprơ săk ntơr. Nghệ nhân ưu tú Rơ Chăm Tih tât bah ƀon Jut 1, xã Ia Sao, n’gor Gia Lai mpơl nău:

“ Gâp dŭt rhơn nđơr, mpôl hên hŏ uh goh nău mprơ rnoi nuĭh he nơm gay an ƀon lan djăt uănh, kônh wa gĭt ndơ uh goh way ơm bah he. Mpôl hên nkơnh n’hơ, nkoch mbơh, gay bu tâm nđŭr, tâm mâp nsum. Ăp năch dăch ngai tât hŏ râng lễ hội dja đŏng”.

Liên hoan văn hoá chĭng gong n’hanh tâm rlong duk si lôk ta dak me Pô Cô dơi n’gor Gia Lai ƀư ăp năm gay mât ndray, ntik n’hao nău way ơm, rup uĕh văn hóa ăp rnoi nuĭh. Tât đah lễ hội, năch mô dơn rlong saơ rup uĕh văn hóa tât bah chĭng gong, ndăch rvăch, ma hôm gĭt tât ăp ntŭk pâl nđaih ntoh lư kơt: Làng chài, Thác mơ, Bến đò A.Sanh, Nkual têl ơm yău lơh dơi Chư Nghé,…

Đah kônh wa Jarai ta Gia Lai, chĭng gong lah ndơ tŭr goh mô dơi lah mô geh tâm nău rêh nuih n’hâm, nkre đah ăp nău way ơm. Tâm nê, “nău way nsĭt ba n’hao rhe” way ƀư tâm kêng dŭt năm, lôch kăch rek.

“Phŭch brah, nar aơ gâp ndjôt sŭr lăch, djăr dăm tât ta aơ, jă ăp brah yang wăch jăt ăp tŏng, dăn mât njrăng n’hanh jăt tĭng đăp mpăn an kônh wa ƀon lan, dăn an nău kĭr an chrai bah, wăng sa geh ndrŏng. Phŭch brah jay rot, brah yôk, brah dak, dăn ăp huêng brah sĭt sa puăch sŭr dak ndrănh n’hanh dăn an nău rêh uĕh lăng, dăn an nău hơm răm đăp mpăn an kônh wa”.

Ndơ ôp brah dơi n’hơr an lah geh mƀêt prung, djăr gŭch, nchăp ba mhe, yăng ndrănh. Geh rnôk, du mblâm sŭr mô lah djăr dăm dơi ƀư ndơ răch brah.

Lôch răch brah, bu ur druh bu klô ndăm tâm ƀon tŭr goh chĭng gong, ăp nău ndăch rvăch jôn rbăn, ndrel sa ăp ndơ sa kah bah rnoi nuĭh he nơm. Yuh Rah Lan H’Tiết, ta xã Ia Dơk, n’gor Gia Lai, dôl dâl ăp dĭng mƀêt prung mƀêh, rah rơch nkoch:

“Aơ lah lor bôk năp gâp râng ƀư nsĭt ba n’hao rhe bah nuĭh Jarai, gâp saơ dŭt rhơn yor gĭt tay mpeh rup uĕh văn hóa bah rnoi nuĭh he. lôch ƀư nău way saơ ăp nuĭh êt lhăt nuih n’hâm tâm rnglăp bah lam rnoi nuĭh he.”

Ăp bu druh Jarai tâm ndơ nsoh way ơm, tâm têk ti rvăch, jâng tâm râp jôn rbăn tĭng nău nteh chĭng gong. Rhơn nđơr đah mông nar bah măng pâl rlưn, oh Siu Điệp mpơl nău.

“Gâp dŭt rhơn rnôk dơi râng ndăch rvăch ta lễ hội, dơi tâm nđŭr đah ăp nuĭh n’hanh gay wât tay mpeh văn hóa bah rnoi nuĭh he.”

Bu ranh ƀon Siu Yon, ƀon Ó, xã Ia Pia, n’gor Gia Lai an gĭt, nău way nsĭt ba n’hao rhe nuĭh Jarai geh hŏ bah ơm, lah rnôk gay ăp nuĭh ndrel bun dăp nău tâm rnglăp lôch du năm pah kan jan sa ŏ r’ah.

“Nău way dja dŭt khlay đah nuĭh Jarai. Kônh wa ri lĕ dĭng nuĭh rhơn, rhơn nău dơi nsĭt geh bah pah kan jan sa. Rnôk ƀư ôp brah, ƀon geh rmôt chĭng gong nchreng an uănh. Aơ lah rnôk gay băl mom gĭt tay mpeh văn hóa way ơm, ndrel mât ndray, ntik n’hao. Ta lễ hội, kônh wa mô dơi pah pât chĭng gong, goh gâr ndăch rvăch mât ndray rup uĕh văn hóa”.

He mbra dơi lah, chĭng gong lah huêng tâm ăp nar ngêt sa têh bah nuĭh Ja rai ta n’gor Gia Lai. Wa Kpă Choé, ta xã Phú Thiện – ntŭk geh Nkual pâl nđaih lịch sử-văn hóa gưl neh dak Plei Ơi nkre đah nău nkoch yău Me Lửa, an gĭt: ăp năm ta aơ way dơi ƀư ôp brah mih Yang Pơtao Apui. Rnôk nê, nău nteh chĭng gong huêng khlay kơl buăt nthoi nuĭh đah huêng brah, buăt nthoi nsum mpôl ƀon lan, wăch rgum âk mpưm năch pâl nđaih.

“Chĭng gong nkre đah nău rêh văn hoá bah nuĭh Jarai, lah ndơ sa nuih n’hâm mô dơi lah mô geh đah mpôl hên jêng mpôl hên dŭt uănh khlay. Nău nteh chĭng gong n’gloh lam bri tâm ăp nar ngêt sa têh sreh rpu mô lah khĭt yot... lah nău n’hao êng săk bah nuĭh Jarai mpôl hên”.

Bu ranh ƀon Ksor Chuel, ta xã Ia Rbol, n’gor Gia Lai, nkoch an lah ăp nău way ơm bah nuĭh Jrai mô dơi lah mô geh chĭng gong, nău nteh gâr n’hanh ăp ndơ uh goh way ơm bah rnoi nuĭh:

“Văn hóa rhŏ dŏng nău rêh nuih n’hâm, ntĭt uh goh ndơ way ơm, tŭr chĭng goh gong, ndăch rvăch, goh tơ-rưng, têk kơ-ni ân mât ndray n’hanh ntik n’hao. Văn hóa mô mpơl săk nuĭh Jarai kăl e mô dơn chĭng gong dơm ôh, ma hôm âk ntil ndơ uh goh dŭt uĕh êng đŏng kơt: Kơni, goong, tơrưng, đing pơng. chĭng gong ri geh 3, 4 ntil, lah: Gong Nhâm, gong an sreh rpu, gong Lào. Dơi Ngih dak mât uănh khlay, nta trong dơh gay ntik n’hao, rdâk tay, mpôl hên dŭt rhơn”.

Gay mât ndray ndrel ƀư ân ueh nau ơm ntŭk tur chĭng ơm Tây Nguyên, âk năm, n’gor Gia Lai ƀư âk nau kan têh kơt lah “Du pơh ƀư nau văn hoá-pâl n’aih”, “Nar rgum văn hoá ăp rnoi mpôl đê̆, “Nau tâm n’ur tur chĭng”, “Nau hăn uănh tur chĭng tâm dŭt pơh”...Ndrel ma nê, n’gâng kan ƀư ăp jrâu ntĭm nti tur chĭng ân rơh mom, leo nteh chĭng gong tâm ngih săm ƀŭt, ndâk tay ăp nau ƀư vay ơm...

Tâm ăp măng dŭt pơh, tâm Ngih rƀŭn nsum mpôl ƀon Pơ Lang 3, xã Ia Hrung, Gia Lai, nteh mro chĭng gong. Nê lah jrâu ntĭm nti nau vay ơm yor bu ranh Puih Dip nti ân phung bu mom rnoi Jrai. Râng jrâu nti tur ndrel ma hyơt nsum tâm bon Pơ Lang 3, oh Puih Hlao, nkoch:

‘Gâp rhơn ngăn rnôk râng nau nti rhyơt, tur chĭng yor nai Puih Dup ntĭm nti. Bah nê, kơl hên gĭt âk lơn nau ơm ueh bah rnoi mpôl. Gâp lah ueh ma nai ngăn ndrel dŭt ntô̆ n’hao săk nơm mpeh nau vay ơm bah rnoi nơm đŏng”.

Hôm oh Siu Ting Ninh rhơn ngăn đŏng yor geh me mbŏ nơm moh săk nơm tĭng du ntil ndơ goh nteh m’ak ơm. Oh nkoch:

‘Rmôt tur chĭng bah hên geh ăp băl deh năm ntơm 2008 tât 2011. Bu ur ri geh 7 nŭih, bu klô ri geh 5 nŭih. Rmôt hăn tur chĭng êp aơ ngăn lah tâm Quảng trường Đại đoàn kết (Pleiku), hăn ngai ngăn lah n’gor Quảng ngãi, Quảng Trị. Gâp nkoch mbơh mpeh ndoh ndơ goh nteh ơm yau bah rnoi nơm ndrel ntĭm nti ân khân păng nau tur chĭng. Gâp saơ rhơn ngăn ndrel ntô̆ n’hao ngăn mpeh ăp nau ơm ueh bah rnoi mpôl nơm”.

Rmôt tur chĭng bu mom ƀon Pơ lang 3, xã Ia Hrung geh ndâk ntơm năm 2021 đah rlau 40 nŭih. Rmôt mô êng kơl ndâk tay nau vay ơm ueh tâm bon lan ma hôm râng nau tur tur tâm ăp nau kan ƀư têh đŏng. Ngăn lah, mhe aơ ngăn bu ranh Puih Dup hŏ ndrel ăp oh tur chĭng tâm ntŭk mpla n’hơ nau geh dơi bah neh dak di rnôk nkah 80 năm Quốc khánh 2/9 ƀư ta Thủ đo Hà Nội. Bu ranh Puih Dup nkoch:

‘Chĭng gong bah rnoi Jarai nơm lah nơm ân geh mât ueh, mô ân roh rui ăp nau ơm ueh bah rnoi mpôl nơm ôh. Nơm nsôih ntĭm nti, mhâm ƀư ân ăp phung bu mom nê păng dơi kơt tĭng nti. Ăp phung bu mô nê gơih hăn nti lah nơm kŏ nsôihl geh rnôk khay aơ ê lăng blau ri tât khay taơ păng blau đŏng”.

Đah ăp nau nsôih ngăn ngên bah ăp bu ranh, ăp nau ơm ueh vay ơm bah rnoi Jarai dôl ntơm geh ndâk, ƀư ân ueh, ndrel jêng ăp nau rgum âk mpưm bu năch tâm ndrel bah dih dak tât ma Gia Lai. Năm 2023, bu ranh Puih Dup dŭt rhơn geh ndrel ma rmôt tur chĭng bah n’gor Gia Lai râng nau ƀư Lễ hội Lori lam ntur neh Jeonju-Hàn Quốc. Tâm 14 nŭih hăn Hàn Quốc tur chĭmg ndrel nkroh đơn rnoi mpôl đê̆ geh Rcom Bus, 21 năm, tâm Pleiku Roh, phường Pleiku lah nŭih mom ngăn. Rchom Bus, ngơi:

‘Rmôt hên leo nau ơm ueh bah rnoi mpôl nơm gay ma nkoch mbơh tât balư bên tâm puăn nkuăl neh ân bu uănh, nkoch mbơh nau ơm ueh bah kon nŭih Tây Nguyên, bah nŭih Việt Nam nơm. Rơh bôk năp geh râng bôk nau kan ƀư tâm dak ba dih, bôk nau kan têh kơt aơ, gâp saơ rhơn ngăn ndrel ntô̆ n’hao săk ân rnoi mpôl nơm đŏng’.

Ntơm bah ăp jrâu ntĭm nti tâm ƀon lan ân tât ăp ntŭk leo tur tâm ntŭk ngai, ntŭk âk nŭih tâm dak ndrel lam ntur neh, nteh chĭng gong bah nsum mpôl rnoi jrai dôl ma nteh ngai, nâp nâl tĭng nhoat jâng bah bu ranh, kon se. Nau nsôih bah ăp bu ranh ndrel nau ŭch bah ăp bu mom hŏ rgop nau mpoh ang tay ntŭk ơm yau tur chĭng gong Tây Nguyên tâm nau rêh nar aơ. Nê kŏ lah nau kan nthoi tay nau rhơn, gay nteh chĭng gong mro mrăng nteh ngai tâm nkuăl neh yôk yang ndrel rêng mro jru nhai tâm nuih n’hâm băl bên lam ntur neh.