Phung he mhe geh tă djăt nau mprơ bah kônh wa rnoi Xơ đăng tâm nkuăl n’har bri Bờ Y, n’gor Quảng Ngãi. Nau mprơ tâm n’ur bah bar hê bu ur druh bu klô ndăm rgum nau tât djăt bah âk mpưm nŭih ƀon lan tâm nkuăl ndrel ma bu năch rnôk tât ma rnôk tâm n’ur ‘Chĭng gong-hyơt” bah rnoi mpôl đê̆. Nau mprơ ueh geh tâm rgum ma nau nkreh nteh đơn nkra tă bah tơm gle kơt đơn Ting-ning ndrel Klông pút:

          ‘Hơi oh ơi, he hăn sĭt ngih mhe, tâm kuăn ty, tâm nteng nau tâm ŭch ân jŏ jong.

          Ndrel ma nô mprơ ting ting nteh ngai, hyơt saơ m’ak tâm măng ang khay.

          Nsum n’hâm mbăk, ndâk rnăk vâl hơm răm.

          Ŭch ân jêh aơ tă ƀon lan nơm ueh lăng, đăp mpăn”.

          Nau ŭch ngăn bah bâr mprơ ndrel er mprơ ueh bah nau mprơ tâm ơh tĭng nau Ting-ning aơ, wa Y Quan tâm ƀon Đắk Mốt, xã Bờ Y, nkoch:

          Kăl e nơh, rnôk hôm rơh u, che, me mbŏ hăn tâm bri mô lah rnôk ma tâm rgum tâm mâp tâm ngih rƀŭn ri vay mprơ nau mprơ tâm ơh ndrel nkreh ting-ning, nau mprơ tâm ơh gay ma tâm gĭt rbăng lơn. Bah nê, bu ur bu klô ndăm nar lơnma tâm gĭt ndrăng nơm, tâm ŭch tâm rŏng âk ngăn, jêh nê âk bu ur druh bu klô ndăm kŏ jêng ur jêng sai. Jêh ri kŏ tât nrôk geh kon kŏ hôm mprơ ân kon nơm djăt đŏng. Kơt lah săk gâp aơ kŏ djăt nau mprơ tă bah rnôk hôm kon jê̆ ri ma gĭt âk nau mprơ ngăn. Geh âk nau mprơ ntoh nau mô lăng ueh tâm nau tâm ŭch; tâm ŭch ma mô dơi geh tâm gŭ.

          Wa A Jeo tâm ƀon Đắk Mốt, xã Bờ Y, n’gor Quảng Ngãi lah nŭih vay nkrih đơn ting-ning ân ăp bu ranh bu mprơ tâm ơh, păng nkoch, ăp nau mprơ m’ak, er mprơ ueh bah ăp bu ur druh Xơ đăng hŏ lăp jru ngăn tâm nuih n’hâm, bôk rngok, ƀư âk bu ndăm nkah klâng:

          Tâm du rơh tâm n’ur nau mprơ tâm ơh ri vay lah bu klô krih ting-ning, hôm bu ur ri mprơ. Lôch nar tâm n’ur nau mprơ, hăn sĭt tâm ngih ri kŏ nkah tât bâr mprơ m’ak bah bu ur druh nê. Jêh ri lŏ sŏk ngăn đơn nkrih ndrelma mprơ tay nau mprơ kơt bu ur druh nê kơt lah nơm ân huêng tâm nê. Ndri ma, nteh đơn ting-ning kŏ geh nsum ma nau mĭn nau ŭch bah nơm gay ma ntoh nau rhơn, nau rngot ndrel nau nkah klâng du hê bu ur druh nê.

          Ndrel ma nau mprơ tâm ơh, rnoi xơ đăng hôm geh âk nau mprơ đah bâr mprơ mbrơi, ueh, tâm nê geh nau mprơ “n’djăng oh” ntoh lư ngăn, hŏ lăp tâm nau nkah gĭt bah âk rơh nŭih djăt:

          Ơi oh oh bĭch ân hăk

          Ân me mbŏ hăn koh tơm prit ntŭk ngai.

          Oh bĭch ân hăn oh

          Tâm bri ngai mbŏ dôl hăn pâk ƀăng nse

          Lơi hôm nhĭm ôh oh ơi

          Oh bich, lơi dĭng nhĭm oh...

          Nê lah ăp nau geh tâm nau mprơ nsum ma nau rêh pah kan jan sa bah kônh wa. Bol ma er mprơ bah ăp nau mprơ geh rnôk ngăch, rnôk mbrơi, kơt la du nau nkoch ri nê kŏ lah nau nsrĭng êng bah rnoi Xơ đăng. Mô knŭng ueh mpeh nkô̆ nkoch ma hôm geh leo tâm săk nơm nau ngơi, nau nkoch bah khân păng ma ăp nŭih êp nơm mpeh nau rêh bah nơm, bah ƀon lan nơm.

          Tâm nau rêh rnôk aơ, ăp nau mprơ bah Xơ đăng hôm geh mprơ ơm, nteh tăng tâm ăp rnôk geh nau rƀŭn rgum bah rnăk vâl, tâm ăp nau ngêt sa bah ƀon lan, nkre ueh tâm nuih n’hâm kônh wa, nkre tŏng nau ŭch djăt, joi uănh bah bu năch pâl n’aih.

          Tâm thôn Kon Trang Long Loi, xã Đăk Hà, n’gor Quảng Ngãi, ur sai A Thui ndrel Y Nhui ŭch ngăn ma nau nkoch mbơh nau goh nteh ơm yau bah nơm, ngăn lah chĭng gong ndrel nau mprơ. Bu ranh A Thui ơm joi, mĭn njêng ndrel nkra ăp ntil ndơ goh nteh ơm ndrel ntĭm nti nau mprơ đŏng:

          Gâp ntĭm nti ân kônh wa bu nkreh ndơ nteh, chĭng gong. Gâp kŏ rvê đŏng mpeh nau kan mât nau mprơ ơm yau bah rnoi nơm ri ma gâp tĭng kơt nti âk ngăn nau mprơ ơm, hun hao mhe, blau nau mprơ mhe lah gâp kŏ ntĭm nti ân kônh wa nau nê.

          Hăn nsum ndrel ma sai nơm tâm nau mât, nkoch mbơh ăp nau ueh ơm ngăn bah rnoi nơm, nghệ nhân ưu tú Y Nhui mbơh:

          Ntơm bah rnôk tâm gŭt ri gâp saơ sai gâp ntĭm nti êng du hê mô geh nau dơi lôch ơm ri ma gâp hŏ kơl đŏng păng, ndrel ma ntĭm nti ân kon se. Gâp saơ sai gâp ntĭm nti tur chĭng ân ăp nŭih nê mhâm ƀư, ri gâp tĭng uănh gay ma mbơh ân ăp nŭih bu nti kơt nê đŏng. Êng nê gâp blau hyơt ntơn bah rnôk 12 năm ơm ndrel vay hăn hyơt đah ăp rmôt bu tur chĭng gong gong.

          Nău mprơ Xơ Đăng ta Tây Nguyên dŭt âk n’hanh uĕh, kơt Rơngêi, Ting ting, Chiếo, Ayo, Ding duôt, Tôn, Nhưai, Tơngi, Rơvế Kơhôi, Kơhui, Hơdruê, Xơ-iăng, H’drôu, A Hôi, Plet... du nău mprơ geh bâr er da dê, bôk nău n’hanh bâr er êng.

Rơngê-Ngoăy tâm âk nău nsơ, rngot dơi kônh wa mprơ dŭt uĕh, ngăn ngên. Ăp nău mprơ tâm bâr er Rơngê ri âk ntil, mât nău uĕh êng. Nău mprơ way nău nkoch ngơi dŭt rjăp, geh năuer tâm di, nkre gay mât rplay an dơh mprơ, nkre tĭng đah nău geh nsum an dơh mprơ, dơh nkah gĭt. Nhạc sĩ A Đũh, Tă ƀư Groi kruanh đoàn, Đoàn Nghệ thuật ca múa dân tộc n’gor Kon Tum (aƀaơ ta n’gor Quảng Ngãi) an gĭt:

          Nău mprơ Rơngê dơi ntêh rnôk răm rhơn, rhơn đah du nău geh nĕ. Nău mprơ aơ way ntĭt, dŏng nghệ thuật hôr, dơi mprơ mpeh nău rêh, ƀư sa pah kan sa. Lah nuĭh djăt na nê̆ ri mbra wât jru mpeh nkô̆ nău ma nuĭh mprơ ŭch lah moh nău, yor nuĭh mprơ ntĭt kơt nĕ yơn mô di khân pơng lah ngăn kơt nĕ ôh, khân pơng manh nău nĕ, nuĭh nĕ gay lah geh du trong, nău ƀư kon nuĭh, đê̆ đŏng khân pơng mprơ đah nuĭh băl, đah bu năch, nuĭh dôl djăt khân pơng mprơ.

          Tĭng nău geh chĭng gông way ơm bah tĭng nkual neh nău mprơ Rơngê dơi geh êng du đêt mpeh jong n’glêh, hăr. Nău mprơ Rơngê bah nkual Đak Tô, Tu Mrông ri dơi mprơ tĭng bâr er soih aih, hôm nuĭh Xơ Đăng ta nkual Kon Plông ri lŏ mprơ tĭng du bâr jong nthoi, dŭt nău mprơ hao prêh.

          Nău mprơ Rơngê geh er nău tâm rŏng, nkoch nău ŭch kơt nău tâm nkoch, lĕ nuih n’hâm, Nău uĕh ngăn bah nău bâr er aơ ta rnôk nghệ nhân dôl mprơ ta bâr djhôr, tât ndal mprơ prêh. Tĭng nhạc sĩ A Đũh, nău hăr, nteh kơt nĕ dơi uănh lah nău bluh, lah n’gâng tơm bah nkô̆ nău mprơ, jêng uĕh an nuĭh djăt.

          Mpeh n’glêh jong bah bâr er Rơngê pơng hao trŭnh kơt nĕ ri geh trong êng, êng đah ăp bâr er êng. Pơng uĕh ta ntŭk nghệ nhân dôl mprơ ta bâr n’glêh jêh nĕ tât n’gul nău mprơ lŏ mprơ hao du gưl 8, nĕ lah nău uĕh ngăn bah bâr er aơ. Nău hao prêh lah nău uănh lah mpeh du nău nĕ, nkre gay nghệ nhân nsơr bâr mprơ bah nơm, jêng nău uănh bah nuĭh djăt. Yơn mprơ ta nốt prêh, yơn nghệ nhân mô rŭn bâr, ma lĕ soan rbân r’ên. Aơ lah nău êng bah bâr er Rơngê ma đêt saơ ăp bâr er êng dơi geh kơt nĕ.

 Nkô̆ nău mprơ ri dŭt âk, bah ăp nău nkoch tâm uănh đah me bơ̆, ur sai, tâm rŏng bu ur bu klô, nău rŏng ƀon tơm, tâm uănh tâm nchreng, nău blău ơm pah kan jan sa, wơt rhơn năm mhe.... Yơn tâm bâr er Rơngê geh dŏng nău hôr, yơn đah bu ndăm aƀaơ geh âk druh ndăm lĕ, dôl nti n’hanh dơi mprơ bâr er aơ. Nô A Sung ta thôn Long Giôn, xă Dục Nông, n’gor Quảng Ngãi, nkoch:

Rơngê lah bâr er dŭt khlay bah u che he kăl e n’glơi an, ăp rplay, nău mprơ tâm Rơngê geh uĕh êng. Bâr er aơ mô knŭng geh nuĭh ranh mprơ n’hanh djăt ma ăp druh ndăm kơt mpôl oh aƀaơ djăt wât đŏng n’hanh saơ nău uĕh, nău khlay tâm trôm bah ăp rplay, nău mprơ nĕ. Oh djăt nuĭh ranh way mprơ ntĭt, nkoch ngơi rplay nău dŭt uĕh, bah ăp gưl aơ an gưl êng dŭt tâm di ndrel. Aƀaơ, oh ndrel rmôt druh ndăm tâm thôn dôl nti mprơ mpeh bâr er Rơngê, ting ting, ayŏ n’hanh ăp bâr er êng.

Bâr er Rơngê lĕ tĭng dăch dêh tâm nău rêh gŭ âm, pah kan jan sa lah ndơ sa tâm nuih n’hâm mô dơi mô geh tâm ntŭk gŭ rêh nuĭh Xơ Đăng, mô knŭng dơi nteh tâm ăp ôp brah lah yang ma hôm tâm ăp nău ƀư brah, wơt năm mhe, kônh wa ta ăp thôn ƀon dôl mât n’hanh mât uĕh tay. Wa A Lih, bu ranh ƀon Kon Wang, xă Tân Tiến, Dak Lak an gĭt:

Tĭng nău way ơm bah kônh wa bu nuĭh Xơ Đăng ta aơ, rlău nău lah, nău rhơn ăp nău uĕh ngăn ngên tâm năm mhe, kônh wa tâm ƀon Kon Wang hôm ntô̆ n’hao n’hanh mât ndrăy ăp nău mprơ bah u che n’glơi an. Mpôl hên mprơ rhơn năm mhe, tâm rhơn ndrel đah bâr er Rơngê. Tâm nău răm bah rnăk wâl n’hanh ntŭk gŭ rêh mpôl hên way mprơ tâm nđŭr ndrel n’hanh trêng ntĭm an ăp mon gay bah kơi aơ mô an roh nău uĕh văn hóa rnoi nuĭh.

Tâm rnôk mĭn joi bâr er nău mprơ Xơ Đăng, he ntop du tơ̆ tay dơi saơ trong jru văn hoá, soan rêh nâp nâl n’hanh nău uĕh ơm ma geh âk nău răm bah kônh wa ntŭk bri lâng yôk prêh Tây Nguyên. Bah nteh đơn ting-ning n’glôh tâm nău mprơ tâm ơh, ăp nău njŭng ndơ̆ kon se hăk bĭch, tât bâr er Rơngê tâm rŏng đah ăp gưl nteh tât ndal kơt nteh pơk luh nuih-lĕ rngôch lĕ jêng nău lăp ndrel uĕh, lah huêng nuĭh, nău rêh n’hanh mpŏng ŭch bah nsum mpôl Xơ Đăng tă bah âk rơh.