Đah ƀon lan rnoi Bahnar ta n’gor Gia Lai, kuăl brah răch klŏ lah dŭt khlăy yor aơ lah nău kuăl brah bôk năm tâm du bông nău rêh bâh ăp kon nuĭh. Nău way kuăl brah aơ lah ueh, ŭch ăp huêng brah mât uănh, mât an oh bê ngăch têh, săk dăng. Aơ lah nău way geh ma an saơ oh bê lĕ jêng du hê nuĭh tâm rnăk vâl, mpôl rnoi n’hanh ntŭk rêh jêng.

Nău way kuăl brah răch kloh geh ƀư têh mô lah jê̆ tĭng nău geh bâh rnăk vâl  yơn mô dơi mô geh du mblâm djăr gŭch, 2 yăng ndrănh. Ta meng nĕ, oh nô, băl mpôl geh kơl tâm rgop tay yăng ndrănh, djăr, kik đŏng...tĭng nău dơi geh, nkre lah kơl, nkre rhơn  nkre geh nău tâm rnglăp ueh,tâm pêt tâm kơl tâm mpôl rnoi nơm. Rnôk ma ndơ kuăl brah lĕ tŏng ăp, oh bê lĕ rŭng klŏ n'’hanh rnăk vâl lĕ tâm ban nău nchră ntơ săk an oh bê rĭ jă bu n'’hum tât ƀư brah.“Hơi ăp huêng brah nar aơ, rnăk hên ƀư kuăl brah răch klŏ an oh bê dăn săk dăng lăng ngăch , mô geh kop ji, ŭch ăp huêng brah way geh mât mơh, nti rong, ntĭm leo trong  an gĭt blău. Dăn ăp huêng brah chă uănh, geh săk dăng ngăch têh, gơih lă kan, rêh đăp mpăn lĕ nău rêh”.

Lôch ƀư kuăl brah, ăp nuĭh geh ndrel ngêt sông rhơn an oh bê lĕ rŭng klŏ n’hanh geh ntơ săk, rhơn an rnăk vâl geh tay du hê nuĭh mhe. Êng ndrănh yăng ƀư brah răch klŏ  rĭ rnăk vâl mbra geh jă bu ut deh an oh bê nơh, aơ lah nău lah ueh bâh rnăk vâl nuĭh nuĭh r’u deh lĕ kơl an oh bê n’hanh mê̆ oh bê gŭ oh đăp mpăn. Lôch nĕ bu ranh ƀon jă mê̆ bơ̆ oh bê ngêt ndrănh gay ma rhơn...N'’hanh rnôk aơ tâm rnăk vâl ntơm rgâl nău tâm ntơ, kanŭng ntơ săk oh bê nĕ dơm. Bu ranh Y Thành ta ƀon K Dung, xã H'’ra n'gor Gia Lai an gĭt, ntơm nơh nuĭh Bahnar mĭn lah; ăp oh bê deh kanŭng dơi uănh kơp lah kon nuĭh, lah nuĭh ta rnăk vâl, mpôl rnoi n'hanh ƀon lan rnôk lĕ lôch ƀư brah răch klŏ n'’hanh ntơ săk.“Rnôk du hê oh bê mhe deh mô hŏ rŭng klŏ, ê hŏ geh ntơ săk rĭ kơt lah tu, lah ntil sur so dơm ê hŏ di lah kon nuĭh. Lah tâm rơh aơ oh kon se mô dwng, mô lap khĭt hêng rĭ mê̆ bơ̆ n'‘hanh rnăk vâl leo hăn tâp kơt lah tâp sŭr so, mô geh ƀư njor khĭt. Lah trôk nđach yô̆, tâm kơl an tât rnôk oh bê rŭng klŏ rĭ mê̆ bơ̆, băl mpôl oh bê rhơn, ƀư brah răch klŏ n'’hanh ntơ săk. Rnôk aơ oh bê dơi geh uănh lah kon nuĭh"”

Tĭng nău way bâh nuĭh Bahnar, tâm du bông nău rêh geh ƀư âk nău ƀư brah khlay, yơn nău kuăl brah rŭng klŏ geh nău khlăy ngăn mpeh nău mĭn lơn lah nău ƀư brah yor ƀư brah aơ mô dơn kơl an oh bê jêng nuĭh tâm rnăk vâl n’hanh ta ƀon lan ma hôm nha lah rơh gay ma rnăk vâl mpơl nău lah ueh đah ăp huêng brah lĕ mât mơh an oh bê rlet rlău ta rơh luh bâh ndul me. Bu ranh Y Thành ngơi tay:

“Mpôl rnoi Bahnar mpôl hên tât aƀaơ hôm nha geh mât đŏng ƀư brah răch klŏ aơ. Yor ƀư brah răch klŏ lah nău way khlăy ngăn gay ma ntŭk rêh jêng dơn oh bê jêng kon nuĭh, jêng nuĭh ta ƀon. Aơ lah nău way bôk năp dŭt khlăy tâm du bông nău rêh bâh nuĭh Bahnar gay ma dăn an ăp huêng brah kơl mât an  săk dăng lăng ngăch tât ranh.

Tâm ăp nău ƀư brah bông nău rêh bah nuĭh Bahnar, bah rnôk deh tât rnôk sĭt đah drô phan u che, hôm ƀư brah rhơn năm deh. Aơ lah du nău uĕh ơm, geh âk nău khlay kon nuĭh, nkre mpơl nău nkah gĭt, nkre mât rong nuih n’hâm nsum mpôl n’hanh lah nău uĕh tâm văn hóa tâm uănh bah nuĭh Bahnar.

Năm aơ, wa Ching ta ƀon Tuơh Ktu, xă Đak Đoa, n’gor Gia Lai tŏng 70 năm. Wa dơi kon sau ƀư Rhơn năm deh tâm mông nar răm m’ak. Kon sau bah ăp ntŭk sĭt, ăp nuĭh djôt ăp ndơ an đê̆ đă yơn âk nău rŏng: ba, phe, djăr, ndrănh yăng..., mô lah ăp păng nah tanh yor ty nơm tanh. Uănh saơ kon sau ngăch prăl, tâm rnglăp, gĭt wât đah me bơ̆, wa Ching dŭt rhơn: "Năm aơ, gâp tŏng 70 năm, gâp saơ răm rhơn ngăn. N’ăp kon sau rgop sŭr djăr, ndơ sa... ndrel nău geh măt tŏng ăp bah nuĭh ƀon lan dăch ngai tât njŭng răm. Gâp saơ uĕh lăng ngăn! Gâp mpŏng oh kon têh gĭt blău, ƀư sa hao, gĭt tâm yô̆ tâm rŏng, ryơk u che, me bơ̆ gay nău rêh uĕh lăng mro.

Ƀư brah têh, rnăk wâl njrŏng rnoi wa Ching kăt ndrôk bah năp jâng gung gay ƀư brah. Bu gru kuăl brah ăp yang, dăn an rnăk wâl dơi ngăch dăng, rêh jŏ năm, nkre mbah rhơn an kon sau âk răm, ƀư sa dơh, nău rêh đăp mpăn. Jêh kuăl brah, ndrôk dơi ƀư poăch, ê nkra njêng âk ndơ sa way ơm. Nar sông sa rhơn năm deh jêng du nar răm têh. Ăp nuĭh rgum ta yăng ndrănh, sa poăch ndrôk, poăch sŭr, pianưg dĭng, mprơ ăp nău mprơ way ơm. Rnôk aơ, lĕ rngôch kon sau tĭng rơh bah kon dak bôk tât sau se djôt tĭng ngan poăch, mô srĭnh poăch gŭch ƀô kah tât jă me, bơ̆, u che.

Nău dŭt uănh lah kon sŭr, ndrôk... gay ƀư brah rhơn năm deh mô knŭng êng du hê nuĭh kon rwăt, ma dơi lĕ rngôch oh nô tâm rnăk âl ndrel rgop soan n’hanh ƀư rnôk mê̆ bơ̆ ngăch prăl, hôm e hăr măt gay me bơ̆ ndrel ngêt sa, rgum nsum đah kon sau. Wa Yao, 72 năm deh ta ƀon Piơm xă Đak Đoa, an lah: Ƀư brah rhơn năm deh djôt nău khlay nuih n’hâm têh, nkre mĭn lah lĕ đah nău kan, nău tĭng rnoh deh, nkre lah nău răm bah me bơ̆  rnôk oh kon têh jêng. "Ƀư brah rhơn năm deh dơi ƀư rnôk oh  ƀư sa hao. Geh nău rêh đăp mpăn ri khân pơng ndrel ƀư an me bơ̆ dơi ngêt sa ăp ndơ bah oh kon ƀư luh. Oh nô jrŏng rnoi mbra tât răm ndrel, mbah rhơn nuĭh geh ndrănh yăng ri djôt ndrănh, nuĭh mô geh ri tât răm ndrel dơm.

 Hôm wa Chôn ta ƀon Tuơh Ktu, xă Đak Đoa mhe ndrel đah ăp oh nô bah nơm ƀư rhơn năm deh bah me bơ̆, nkoch: "Oh nô mpôl hên saơ dŭt răm yor lĕ dơi ƀư rhơn năm deh an u che. Ăp ndơ nar aơ oh nô mpôl hên ndrel rgop gay rhơn me bơ̆ rgum nsum, ngêt sa ndrel kon sau... Mpŏng an u che ngăch dăng đah kon sau.

Tĭng bu ranh ƀon Lick, ta ƀon Piơm, xă Đak Đoa: Bah kăl e, tâm nău rêh bah nuĭh Bahnar dơi ƀư rlău 2 lơh brah têh an me bơ̆. Nĕ lah ƀư plơng soan n’hanh ƀư brah rhơn năm deh lĕ ranh. Nuĭh Bahnar mĭn mro, nău gĭt wât uĕh ngăn mô di rnôk me bơ̆ lĕ roh, ma rnôk hôm e rêh, me bơ̆ dơi geh nău răm bah nău têh jêng, nău rgum nsum. Bu ranh Lick, rblang: "Jêh rnôk luh gŭ êng, gŭ êng ăp kôp ur sai nsrôih ƀư sa, rnôk geh ndơ ri ƀư brah plơng soan, nkah gĭt me bơ̆, đah ndơ ƀư geh nah, kho ao tanh, sŭr... Jêh nĕ lah khân pơng ƀư sa dơh lap, oh nô jrong rnoi ngăch prăl, me bơ̆ ranh hôm e rêh khân pơng ndrel tâm rgop sŭr, ndrôk ri lơ uĕh gay ƀư brah rhơn năm deh an me bơ̆. Gay rnôk me bơ̆ ranh hôm e rêh ri dơi ngêt sa poach yorr kon sau ƀư êng i ty, klach rnôk khĭt geh gŭch ndrôk rpu ri me bơ̆ mô dơi sa tay. Yor rĭ khân pơng ƀư brah rhơn năm deh aơ.

Ƀư brah rhơn năm deh bah nuĭh Bahnar lah nkoch nău rêh uĕh jru, uănh khlay nuĭh deh mât, rgop tĭng rnăk wâl, nsum mpôl n’hanh mât rƀay nău way ơm. Rup gui u che, me bơ̆ uĕh lăng tâm mpang ty kon sau, kônh wa ƀon lan ndrel tâm rgum nău răm lĕ jêng rup ndah an nău rêh uĕh bah nuĭh Bahnar.

Tâm nău rêh mhe, ăp nău ƀư brah nău rêh uĕh bah nuĭh Bahnar hôm e dơi mât, mô knŭng mât ndrăy ăp nău uĕh ơm văn hóa bah rnoi nuĭh, ma hôm jêng ntŭk tât tâm ndâk njêng ăp ntŭk pâl nđaih nsum mpôl, wăch rgum âk năch tât đah nkual neh dâng rđŭng yôk prêh kăl e.