Yan klih cà phê năm aơ lah du yan ŭch ngăn đah wa Hoàng Mạnh Thoan tâm xã Dlie Ya, nkuăl Krông Năng, n’gor Dak Lak. Mir hvi 3 ha, tăm 250 tơm sầu riêng, 800 n’gâng tiêu, 200 tơm ƀơ ma hôm dơi tăm 3000 tơm cà phê, ăp yan geh 15 tấn cà phê rnglay. Nau ngăn lah, mir aơ nâp ngăn, cà phê hŏ 30 năm ma kŏ geh 16 tấn. Nau tuch tăm nâp nâl leo tât ân rnăk wa Hoàng Mạnh Thoan prăk âk ntil, rnoh rlau 3 rmen ma hôm bonh đă wa nsôih, nchrăp nau kan têh lơn tâm năm tât:

 ‘Ƀư nau kan tuch tăm nâp nâl ri ê lor lah nơm ân geh nau rhơn. Tal 2 lah ăp ntŭk bu ƀư kĭn cà phê kloh nâp kŏ  hăn dăn rvăt ntŭk hên đŏng. Gâp mô geh tŏng ndơ ma tăch ân bu ơm. Tât năm ba kơi ri gâp nsôih ndâk tay du ntŭk ƀư nau kan kloh, ăp ntil tay. Lah ma nơih ngăn ri gâp mra kĭn êng ndrel luh tăch luh êng”.

 Tĭng nau mbơh nau tă geh ƀư ăp nau kan văng sa rêh jêng năm 2024, tuch tăm lah nau ang bah ăp n’gor Tây Nguyên, đah rnoh hun hao 5%. Tây Nguyên năm 2024 lah nkuăl tăch sầu riêng, mắc ca, cà phê, tiêu...âk ngăn bah lam dak, rnoh geh tăch luh 7 rmen đôla. Mô êng ndơ tuch tăm geh rnoh khlay, ma ăp ntŭk tăm kơt lah mô tâm di ma neh kro ntang, kơt lah điều, ca cao bah Tây Nguyên kŏ geh khlay đŏng.

Tâm nê, ca cao geh rnoh khlay ngăn kơp ntơm sa ơm, geh rnôk geh 12 rbăn đôla, tâm ban ma 300 rkeh/tấn grăpkro, âk rlau 6 tŏ rđil ăp năm êp aơ. Wa Lý Quốc Bảo, rnoi Nùng, tâm Thôn 16 xã Ea Đar nkuăl Ea Kar, n’gor Dak Lak nkoch, ndrel ma nau rhơn geh âk play, khlay rnoh, âk rlau 6 tŏ rđil đah ăp năm êp aơ. Kônh wa mra geh tăch nkra grăp ca cao rih, đah rnoh 4 kg grăp rih tâm ban ma du kg grăp kro:

‘Rnôk rnoh tât 35-40 rbăn prăk du kg ri kônh wa rhơn ngăn, yơn jêh nê păng hao tât 55 rbăn đŏng ndrel rnôk aơ tât 60 rbăn ri kônh wa rhơn ngăn. Tơm ca cao luh âk play âk tŏ ndrel dŭm âk tŏ. Tâm di pơh nơm klih du tŏ, sŏk grăp rih. Âk rnôk nơm đă ma ntŭk kan nsum lăp rdeng hôm đê̆ ri nơm hăn tăch, lôch nê trok prăk nkre”.

Tĭng N’gâng kan tuch tăm ndrel Hun hao ƀon lan Lê Minh Hoan, tât năm 2024, nau rgum bah Tây Nguyên mô nsrŭng tâm tơm tăm jŏ năm, tơm sa play ma hôm pơk luh tâm nau kan mât rong, rnôk geh âk ntŭk ntuh kơl têh đăng ký ăp nau kan âk rkeh đôla, tâm rgop ma nau mât rong, tuch tăm ndrel ê nkra. N’gâng kan Lê Minh Hoan ân lah, aơ lah rnôk ueh gay ăp n’gor ndâk du nau kan tuch tăm geh âk rnoh:

 ‘Gâp ŭch ăp đồng chí rđau kan tâm Tây Nguyên uănh aơ lah nau pơk trong ân nau ueh mhe ân Tây Nguyên mpeh tuch tăm. Ntŭk rgum ntuh kơl ân Tây Nguyên mpeh tuch tăm ân âk lơn, ăp ntil lơn, ngăch lơn ndrel geh âk nau mĭn ƀư kan lơn, pơk trong ân Tây Nguyên rgum nau tuch tăm âk ntil yơn mô di tĭng rnoh tay ôh”.

 Ndrel ma nau dăng bah tuch tăm Tây Nguyên kŏ dôl ntop tay ăp nau kan tă bah dih têh, ngăn lah trong hăn. Jêh du năm ma n’gul nkra trong hăn ngăch Khánh Hoà-Buôn ma Thuột, rnoh 22 rbăn rmen hŏ jêng dơi. Ăp trong hăn bôk năp tâm n’gor Dak Lak geh tŏ chai, mbơh nkoch Tây Nguyên trong hvi hăn tât dak lêng êp. Lah n’gor ê geh nau blau nkra trong hăn ngăch, yơn đah nau nsôih, Bôk nau kan nkra gưl tal 3, trong hăn ngăch Khánh Hoà-Buôn Ma Thuột yor Dak Lak ƀư tơm, dôl ƀư ngăch ngăn.  Wa Phạm Ngọc Nghị, Kruanh UBND n’gor nkoch lah, nau kan mra jêh ơm:

  ‘N’gor Dak Lak dăn ton, lŏ nsôih lơn tay tâm nau mêt uănh, bonh đă, pơk trong nơih ueh ngăn gay ƀư jêh nau kan, ngăn lah trong aơ mra jêh gưl 3 mra ơm ngăn tâm năm 2025 aơ ndrel dĭng lĕ Bôk nau kan ntuh kơl ndâk nkra trong hăn ngăch Khánh Hoà-Buôn Ma Thuột rơh bôk năp mra jêh lor nau nchrăp luh”.

Ba kơi trong Khánh Hoà-Buôn Ma Thuột, nkuăl Tây Nguyên mra geh tay âk trong hăn ngăch êng, kơt Quảng Ngãi-Kon Tum, hăn nkuăl pâl n’aih Măng Đen. Trong hăn Pleiku-Quy Nhơn, nthoi n’gor Gia Lai đah Bình Định; Ntrong hăn ngăch Gia Nghĩa-Chơn Thành, nthoi n’gor Bình Phước ndrel Dak Nông ndrel trong mpeh ba dâng Tây Nguyên, nthoi 4 n’gor Kon Tum-Gia Lai-Dak Nông. Ndrel ơm ngăn tâm ăp trong hăn bah Tây Nguyên lah trong Tân Phú-Liên Khương, nthoi Lâm Đồng đah nkuăl ƀon têh Hồ Chí Minh. Nau kan aơ dôl geh nau kol hŏ geh Groi Thủ tướng Trần Hồng Hà tât uănh ndrel rđau rklaih:

‘Gâp đă N’gâng kan tơm prăk ân geh nau mĭn, gay mbơh Thủ tướng Chính phủ uănh gay nchrăp luh nau ntrŭnh bah Chính phủ mô lah nkra nau ntrŭnh mrô 78, rnôk ntrŭnh ƀư nau kan aơ lơn ơm lơn ueh. Yor ăp nau nchrăp ntrŭnh bah Ngih dak rgâl âk, mô tŏng ntrŭnh ndrel nau mra khuch tâm nau ntuh kơl, kơp n’ăp ma ăp tơm ntuh kơl kŏ kơt lah ngân hàng kan nsum ân geh nau ntrŭnh mbơh nchră ân Thủ tướng Chính phủ gay geh nau rđau đă ân nơm pah kan ân rjăp, gay mât dơi ăp nau ton tă bah mpeh Ngih dak”.

Rlet hao dăng đah nau dăng lah nau kan tuch tăm ndrel trong hvi hun hao rnơm ăp nau blau rgâl mhe mpeh trong hăn, Tây Nguyên dôl ngăn ngên lăp tâm du rach năm mhe geh âk nau dơi. Đah nau tâm rgop ngăn đah N’gâng kan, tơm ntuh kơl ndrel ƀon lan, nkuăl neh geh âk nau doi aơ mra ơm jêng ntŭk tơm nau kan tuch tăm geh âk ntil rnoh, ma mra hun hao n’ăp ma ăp nau khlay ơm yau, ntŭk ntu, rgop âk tâm nau hun hao nsum bah lam dak mpeh văng sa, rêh jêng, đăp mpăn rnă njrăng, neh dak./.