VOV4.M’nông: Êp trong Trường Sơn Đông ndrel tâm nâm jâng yôk Vườn Quốc gia Chư Yang Sing, [on Kiều, xã Yang Mao, nkuăl Krông Bông n’gor Dak Lak nơih ngăn gay ma hun hao nau pâl n’aih. Đah ăp nau geh mpeh nau ơm yau, nau ơm geh mpeh ntu\k ntu, n’gâng kan tâm nkuăl dôl ăp nhoat ndâk njêng jêng [on pâl n’aih mhe ndrel nau rêh ơm ueh bah rnoi Bunong ân nkuăl.

Rlau du năm ma aơ, wa Y Gên Byă ta [on Kiều, xã Yang Mao, nkuăl Krông Bông mro mô rlu yor nau kan nkra [on pâl n’aih mhe ndrel nau rêh ơm yau bah rnoi Bunong. Wa Y Gên ân gi\t, ăp nar păng mât chăm du ha cà phê, 80 tơm đur Thái Lan, 60 tơm ca cao ndrel nklăp 300 tơm cam gay ma [ư hun hao nau pâl n’aih geh mir.

Tât rnôk aơ, di\ng le\ tơm hun hao dnrih ueh, ăp ntil tơm sa play dôl ma luh kao luh play. Rnôk mir hao jêng ueh, mra geh ăp ntu\k kan bu pơk nau hăn pâl n’aih gay ma lăp uănh chop, rvăt sa tâm mir tăm:

‘ Ăp ntil tơm sa play ri tâm di ngăn ma neh choih tâm nkuăl aơ, tơm luh âk play. Tâm xã nkual bu lah hun hao pâl n’aih nsum đah nau tăm tơm sa play ndrel ăp nau ơm đo\ng ri di\ng gâp râng. Khân păng mra leo năch tât pâl n’aih, gay ma uănh ndrel plâ ndrel nau aơ mra pơk nau geh jêng ân kônh wa. Phung hên rhơn ngăn. [ư nau kan pâl n’aih geh nsum đah [on lan mhe ndrel nau ơm yau geh nau dơi ân kônh wa âk ngăn”.

Tâm bôk nau kan hun hao pâl n’aih [on lan mhe geh nsum đah nau ơm yau, êng nau hun hao ăp ntil tơm sa play, hôm rgum gay ma mât ăp nau ơm bah rnoi Bunong ta [on Kiều. Bu ranh H’Bơi Niê, 80 năm tam [on Kiều, xã Yang Mao ân gi\t, ntơm rnôk ntru\nh bôk nau kan, nau tanh njuh tâm [on geh âk ngăn. Aơ lah nau ueh gay hun hao, mât nau ơm tanh njuh vay ơm bah kônh wa:

‘Nau tanh njuh ri geh nsum ma nơm ho\ âk jêt năm ma aơ hôm, aơ lah nau kan tă bah ơm bah kônh wa hên ta aơ. Tat aơ tă ngih dak hun hao nau pâl n’aih, geh nsum đah nau ơm yau đo\ng ri gâp rhơn ngăn, gâp mra nsôih nti\m lôch ăp nau blau tanh bah nơm ân kon se, u\ch nau kan gêh leo rêng mro. Năch tât pâl n’aih bu tât rvăt ri âk nu\ih mra gi\t tât ndơ bah nơm, nu\ih [on lan nơm mra geh prăk rêh ăp nar, mât nau tanh njuh ân kon sau”.

Ti\ng wa Y’Drai M’Drang- Kruanh UBND xã Yang Mao, gay dơi [ư nau kan aơ, nkuăl ho\ r[o\ng ân [on lan hun hao nau kan tăm tơm sa play kơt lah play đur Thái Lan, chôm chôm, sầu riêng, cam, quýt, bơ, vai, nhã…Nkre rgum ntuh kơl ndâk nkra trong hăn [on lan, ăp ntu\k kan nsum, nkra trong ơm, pơk jrâu nti tur chi\ng, tanh njuh, mât [ư ăp nau vay ơm bah rnoi Bunong ta Tây Nguyên.

Wa Y’Drai ân gi\t, a[aơ, geh 81 rnakư tâm [on Kiều râng nau kan. Ăp rnăk vâl geh kơl 100% ntil kon tăm, phân poh gay hun hao nau kan tăm tơm sa play đah rnoh neh nklăp 120 ha. Êng nau kơl an kônh wa nkra mhe nklăp 30 ngih ơm kơl an nau gu\ rlu bi\ch bah năch:

‘Phung hên dôl dôl rgum hun hao ăp ntil mỉ tăm tơm sa play ndrel [ư ueh ti\ng nau vay ơm bah rnoi Bunong tâm [on Kiều lah êng ndrel lam xã lah snum. Nau kan aơ phung hên dôl tâm rgop nsum đah Jrâu kan văn hoá ndrel nkoch mbơh nau nkuăl [ư ndâk tay ăp nau kan ơm kơt lah: tanh njuh, ăp rmôt tur chi\ng, [ư nau sa ba mhe, ôp brah ndrâm dak, mô lah mprơ Ea Ray, gong Gui…Aơ lah ăp nau ueh gay rgum năch pâl n’aih ân geh mât dnrel [ư ueh tay”.

{on Kiều geh ndâk tâm nglang rach năm 20. A[aơ [on geh bơi tât 90 rnăk, 100% kônh wa rnoi Bunong rêh. Rnoh neh bah [on nklăp 6.500 ha, njok trong Đông Trường sơn ndrel yôk Chư Yang Sing. Nkuăl aơ ko\ êp ma ntu\k pâl n’aih ơm cách mạng bah n’gor Dak Lak.

Ti\ng wa Nguyễn Thị phương Hiếu-Groi Giám đốc Sở văn hoá Thể thao ndrel pâl n’aih n’gor Dak Lak, đah nau geh ueh meh neh ntu, kon nu\ih ndrel ndơ ơm yau ri [on Kiều ueh ngăn gay hun hao nau kan pala n’aih [on lan mhe ndrel nau kan ơm yau geh ta aơ. Wa Hiếu, ngơi:

‘ Trong hăn, ntu\k bri gle, nau ueh ơm bah rnoi Bunong ta [on Kiều lah nau nơih ueh ngăn gay hun hao nau pâl n’aih ti\ng bôk nau kan aơ. Tâm lvang năm 2020-2025, mpeh nau rgum hun hao pâl n’aih ta Dak Lak, phung hên mra tâm nchră nau ân UBND n’gor leo [on pâl n’aih ơm yau [on Kiều lăp tâm nau hun hao jêng pâl n’aih tơm khlay bah nkuăl. Kan aơ mra pơk geh âk prăk rêl ân kônh wa rnoi mpôl đê| ndrel mât ăp nau khlay ơm yau ta aơ”.

Tâm ăp năm Dak Lak vơt rlau 810 rbăn năch pâl n’aih, hao 12%/năm. Ăp nau kan pâl n’aih bah geh â[ơ geh: nau kan hăn lăp ăp vườn quốc gia, ntu\k mât nâm ơm neh bri si gle, ntu\k tăm tơm si jo\ năm, tơm sa play, pâl n’aih nsum… Kan ntru\nh ân dơi nau kan [on pâl n’aih mhe geh nsum đah nau ơm mra pơk aka ntil ndơ pâl n’aih ân nkuăl, pơk nau pă kan pah ndrel prăk rêl ân kônh wa rnoi mpôl đê|. Tă bah nê, nau ơm yau ta ntu\k geh mât, ndâk njêng [on lan mhe tâm nkuăl geh ntru\t dăng./.

                                    Nu\ih rblang: H’Thi