VOV4.M’nông: Aƀaơ lam dak geh rlău 6,4 rkeh nuĭh koet nte, yơn lah, knŭng geh rlău 31% tâm rnoh aơ dơi pah kan. Aơ lah du rmôt mô jêt rgop an nău hun hao wăng sa-rêh jêng n’hanh an dơi tŏng ăp đah đăp mpăn nău rêh. Yơn lah, nău gĭt tât đah ăp nău kơl rêh jêng bah nuĭh koet nte hôm e đêt, lơn lah tâm nău râng bảo hiểm xã hội nchâp đă n’hanh BHXH ŭch êng an nuĭh koet nte.

 Đah nklăp 2 rkeh nuĭh hôm dơi pah kan, nuĭh koet nte râng tâm âk nău kan tâm ăp ntil kơt: Wăng sa, rêh jêng, văn hóa, công nghệ thông tin..., geh ăp nău rgop dŭt n’hâm an jâng wăng sa, rêh jêng bah neh dak. Wa Đinh Thị Quỳnh Nga, Chủ nhiệm Hợp tác xã thủ công mỹ nghệ Trái tim hồng an gĭt: Rnâng râng ntŭk pah kan, nuĭh koet nte geh nău ŭch dơi tŏng ăp ndoh ndơ rêh jêng tâm ban, tâm nĕ geh bảo hiểm y tế, bảo hiểm xã hội. Yor rnôk râng BHXH, BHYT, nuĭh koet nte dơi geh ăp nău dơi đah ndeh nse, kop ji, rmanh pah kan-mô geh nău kan, prăk rlu ranh... mbra ntop kơl khân pơng dŭt âk đăp mpăn nău rêh rnôk geh nău mâp, rnôk lĕ năm pah kan mô lah mô hôm dơi pah kan. Yơn lah, tĭnh nău ntrŭnh bah Luật BHXH, nuĭh koet nte jêr dơi râng BHXH kơt ăp nuĭh ngăn, yor koet nte săk soan mô uĕh, prăk khay đêt, nău geh mô đăp mpăn. Năm rêh bah khân pơng mô dơi nkôp đah ăp nuĭh ngăn. Tâm rnôk nĕ, nău ntrŭnh tâm Luật BHXH mô hŏ nkoch tât nău kơl BHXH an nuĭh koet nte, yor nê, năm ndơ̆ prăk n’hanh geh nău kơl BHXH đah nuĭh koet nte dơi kơp kơt nuĭh ngăn. Wa Đinh Thị Quỳnh Nga an lah, an kơp tâm di đah nău ntop kơl ndơ̆ prăk BHXH n’hanh năm geh sa prăk khay rlu ranh m’hâm an tâm di đah săk soan n’hanh nău dơi pah kan bah nuĭh koet nte:

“Mpeh BHXH nkuăl lĕ geh âk rơh ndơ̆ sam bŭt mpeh Hợp tác xã đă râng BHXH an nuĭh pah kan. Ndrĭ yơn tât aƀaơ Hợp tác xã hôm e mâp jêr jŏt đah nău an phung pah kan râng BHXH. Prăk khay bah nuĭh pah kan koet nte mô rĭng, geh nuĭh 3-4 rkeh/khay, geh nuĭh 1,5 rkeh prăk/khay yơn geh nuĭh knŭng 500-700 rbăn/khay. Mpôl hên mĭn joi gĭt lah ndơ̆ prăk BHXH ŭch êng, lah nuĭh prăk khay đêt, ndơ̆ prăk BHXH ŭch êng lĕ đŏng, mô dơi râng. Du nău tay lah săk khân pơng saơ mô tŏng, khân pơng mô gĭt bah kơi aơ mbra m’hâm ƀư jêng khân pơng djăt sa lah geh prăk khay sa lĕ”.

Nuĭh koet nte an gĭt dŭt đêt mpeh ăp nău BHXH nchâp đă n’hanh BHXH ŭch êng

Hôm wa Nguyễn Thị Việt Anh, ntoh măt Công ty TNHH Yor nuĭh tĕk tôr Việt Nam nkoch:

“Dơi bônh nuĭh khoet nte râng BHXH lah nău dŭt n’hâm jêr jŏt. Yor ăp băl nĕ kan prăk khay đêt mô ŭch râng, Tâm rnôk nĕ, rnôk ăp băl râng BHXH nchâp đă ri lĕ rngôch ăp ntop kơl êng bah khân pơng mbra sŏk lĕ”.

Tĭng wa Hoàng Phương Thảo, ntoh măt Rmôt kan Action Aid, dôl ntop kơl nău kan an nuĭh koet nte, aƀaơ Ngih dak lĕ nta an nuĭh koet nte mpeh tâm nuĭh ntop kơl nău rêh dơi an thẻ BHYT n’hanh nău geh âk ngăn lah 100% prăk but uănh, săm ji BHYT tĭng nău ntrŭnh, ntrŭt nsôr doanh nghiệp dŏng âk nuĭh pah kan lah nuĭh koet nte.... Yơn lah, aƀaơ mô hŏ geh kơp na nê̆ đah rnoh nuĭh pah kan lah nuĭh koet nte pah kan tâm ăp doanh nghiệp dơi râng BHXH nchâp đă n’hanh nuĭh koet nte râng BHXH ŭch êng. Wa Hoàng Phương Thảo an lah, an geh uănh mĭn tay năm rlu ranh tâm di đah nuĭh koet nte:

“Geh nău ma gâp mĭn ngih pah kan BHXH n’hanh Lao động-Thương binh n’hanh xã hội dơi rgâl dâl yơn mô wât m’hâm ƀư mô hŏ dơi rgâl, nĕ lah nău dŭt mô di lah nuĭh koet nte lah rwăt BHXH ri an rlu ranh hôm e lah 55-60 năm deh, đah nuĭh koet nte. Săk he nơm tât 50 năm deh, âk nuĭh ŭch rlu ranh hôm tâm rnôk nuĭh koet nte ma an tât năm nĕ mư rlu ranh ri mô tâm di”.

Geh âk nkô̆ nău ƀư rnoh nuĭh pah kan lah nuĭh koet nte râng BHXH hôm e đêt. Yor đêt dơi geh đah nău săk soan, nuĭh koet nte dŭt âk pah kan tâm ăp ntŭk nkra njêng jêt chrai, ntrong kan rnăk wâl, nkual bah dih mô na nê̆, nău kan dơh, prăk khay đêt, ƀư tĭng năm... jêng đêt dơi uănh tât rwăt BHXH nchâp đă. Du nkô̆ nău tay lah yor nău wât bah nuĭh dŏng pah kan nuĭh koet nte n’hanh yor săk nuĭh koet nte nơm  mô hŏ wât tâm nău mĭn rwăt BHXH, tŏng ăp nău rêh an săk nơm rnôk sĭt ranh. Râng bảo hiẻm xã hội ŭch êng lŏ lơ jêr đah nuĭh koet nte yor dŭt âk khân pơng ach o da dê, nău wăng sa prăk kaih jêr jŏt.

Wa Dương Thị Minh Châu (Kruanh jrô kan truyền thông n’hanh hun hao nuĭh bah BHXH Hà Nội) an lah:

“Nău kơl BHXH mô hŏ geh trăch nkoch tât BHXH an nuĭh koet nte ma he ntrôl lĕ an ntop kơl nău rêh jêng. Mpôl hên ŭch lah nuĭh koet nte lĕ nsrôih râng rgop an kon nuĭh ri he an khân pơng geh nău kơl âk lơn. Gâp mĭn he an nkoch trêng đah nău kơl BHXH gay an nuĭh koet nte dơi gĭt nău dơi kơl bah khân pơng lah rwăt BHXH. Ntĭt nsa lah khân pơng râng BHXH ŭch êng ri hôm e geh kơl lĕ rngôch ntop kơl kon nuĭh, hôm dơi geh BHYT, tât rnôk tŏng an sa prăk rlu ranh ri mbra bah tơm prăk BHXH trok. Prăk khay rlu ranh ngih dak dơi nkra rgâl tă bah tĭng rơh, geh nuĭh rlu ranh bah năm 2000 ma aƀaơ prăk khay hao âk”.

Nuĭh koet nte mpŏng dơi pah kan tâm ăp doanh nghiệp, dơi ký ton n’hanh rwăt BHXH.

Gay n’hao rnoh rwăt BHXH an nuĭh koet nte, Ngih dak lĕ geh nău kơl ntrŭt nsôr ngih pah kan, rmôt kan, doanh nghiệp, dơn nuĭh koet nte lăp pah kan. Doanh nghiệp dŏng âk nuĭh pah kan lah nuĭh koet nte (bah 30% let lơ) dơi ntop kơl rgâl nkra ndoh ndơ, ntŭk ntô pah kan tâm di đah nuĭh koet nte, mô sŏk soay prăk đah doanh nghiệp, manh prăk đah prăk kon kơl an tĭng nău nchrăp hun hao nkra njêng tăch rgâl, ... Yơn lah, mpêr n’gar têh ngăn aƀaơ lah nău wât mpeh nău khlay bah BHXH tâm nău đăp mpăn nău rêh nuĭh pah kan koet nte. Yor nê, gay mkra nău aơ, an n’hao nău wât, nău kan bah ăp doanh nghiệp dŏng nuĭh pah kan koet nte mpeh nău ƀư tĭng rwăt BHXH an nuĭh pah kan, tâm nĕ geh nuĭh pah kan lah nuĭh koet nte. Wa Đinh Thị Thụy-Groi Chánh Văn phòng Ủy ban Quốc gia Nuĭh koet nte Việt Nam an lah, BHXH Việt Nam an ndơ̆ ăp trong kơl BHXH đah rnoh prăk dơn, rnoh prăk rwăt an nuĭh pah kan koet nte:

“Gâp saơ nău kơl rwăt BHXH đah rnăk ach o n’hanh êp ach o dŭt lah uĕh, ngih dak geh ntop kơl nklăp 30%, ri kơp geh 99 rbăn/du hê, đah rnăk êp ach o lah 82,5 rbăn/du hê/khay. Nău aơ dŭt uĕh, lah he ntop kơl đŏng nuĭh koet nte kơt rnăk ach o ri dŭt lah uĕh gay rwăt BHXH ŭch êng an khân pơng. Jêh 10 năm mô lah 15 năm khân pơng dơi geh prăk rlu ranh nĕ, đêt ngăn rlău 4-5 tơ̆ ntop kơl nău rêh jêng kon nuĭh aƀaơ, kơl nuĭh koet nte geh nău rêh sĭt ranh mbra uĕh lơn”.

BHXH an nuĭh koet nte geh nău khlay kơl nuĭh pah kan lah nuĭh koet nte geh tŏng ăp an đăp mpăn nău rêh, lơn lah geh nău kơl rlu ranh rnôk sĭt ranh. Ngih dak an geh âk lơn ăp nău kơl an nuĭh koet nte tâm rnglăp ndrel n’hanh dơi râng pah kan tâm ntŭk na nê̆ gay dơi rwăt BHXH nchâp đă mô lah ntop kơl khân pơng rwăt BHXH ŭch êng./.

          Nuĭh rblang: Y Sưng Phê Ja