Ji zona thần kinh (way kuăl lah ji giời leo) yor kaman varicella-zoster ƀư. Aơ lah ntil kaman ƀư ji thủy đậu. Rnôk lĕ bah ji thủy đậu ri kaman aơ hôm e rêh tâm săk, rêh tâm trong thần kinh lor rnôk plơ̆ tay knơm geh nău dơh, ƀư ji zona. Ji way ntoh ta ăp nuĭh têh, ngăn lah ăp nuĭh rlău 50 năm. Lơ têh ri geh ntưp lơ âk. Tĭng kơp uănh, du năm, geh 1000 nuĭh ri geh nklăp 1-4 nuĭh ntưp zona thần kinh n’hanh rnoh aơ hao rlău 85 năm mbra ntưp nău ji aơ. Rlău ma nĕ, du đêt nuĭh ntưp nău ji ơm tâm săk kơt m’ham ác tính, rối loạn ngi m’ham, hao huyết áp, chrach njŭng, nău ji tự miễn,... dơh geh plơ̆ tay ji zona thần kinh. Ta khoa but uănh, Ngih dak si đa khoa nkual Tây Nguyên,  rĭng du nar khoa wơt dơn bŭt uănh nklăp 50 nuĭh, tâm nĕ du đêt nuĭh ntưp zona thần kinh geh tât 10%. Dŭt âk nuĭh ji tât but uănh tâm nău rplay dak lĕ rdih, ji bôk, mô hăk bĭch. Nai dak si chuyên khoa 1 Tạ Thị Khánh Nhàn-khoa But uănh, ngih dak si đa khoa nkual Tây Nguyên nkoch:

Nuĭh ranh mô ngăch, rlău 60 năm deh, nuĭh djuôr mô tŏng soan chŏl kop ji, brêt têh, ji lupus ban đỏ, xơ cứng bì mô lah ji môr Lympho, rối loạn chuyển hóa kơt chrach njŭng. HIV/AIDS, ưng thư dôl săm hóa chất mô lah xạ trị, ăp nuĭh ji dôl ngêt dak si ức chế miễn dịch kơt corticoid jŏ jŏng, ăp nuĭh ji ntưp ji thủy đậu mô lah zona bah năp nĕ an saơ hăn but uănh ƀa ƀơ.

Ji Zona thần kinh tâm lvang bôk năp rnôk ntoh khuch ta ntô dŭt dơh vĭ đah ăp nău ji rse thần kinh mô lah ta ntô way mâp êng, yor nê âk nuĭh thơ tha mô hăn but uănh, ndra săm êng dơi ƀư n’glơi an kơt ji rse thần kinh jêh zona, n’glơi khap, ƀư n’hŭch mô lah ngo măt n’hanh du đêt nău n’glơi an mbăn kơt ji klơm soh, ji klơm ngăn, môr ntô rngok...

Wa Q gŭ ta phường Tự An, nkual ƀon têh Buôn Ma Thuột tât Ngih dak si đa khoa Nkual Tây Nguyên but uănh rnôk geh ăp nău ji kơt: tăng ji uh, chuh ntâp nkual ntô bah kơi bôk, ta săk ntoh ăp rplay chăng jêng mŭn rplay dak, ji ol, ƀư khuch tât săk soan. Wa Q nkoch:

Rơh bôk năp pơng ntoh chiăt, ji uh, ngăn lah rnôk trôk nar rgâl. Yor bah năp đaơ gâp geh ji rpăk nting, gâp dôl geh ji chrach njŭng, way mô hăk bĭch, aƀaơ nkre nău ji aơ tay ƀư an săk ji ngăn, ŏk r’ah.

Jêh rnôk ntưp zona thần kinh rơh bôk năp, yor kaman varicella-zoster (VZV) mô dơi luh bah dih săk lĕ rngôch ma way gŭ ăp ntŭk thần kinh gĭt tăng yơn mô ƀư ji. Jêh âk khay, rnôk săk chŏl nău ji hŭch, mô lah yor nkô̆ nău ntŭk ntô gŭ âm, mâp âk nău ji ŏk, mĭn rvê âk tâm nău rêh... ƀư ntoh tay ji zona thần kinh.

Wa H gŭ ta phường Tân Thành, nkual ƀon têh Buôn Ma Thuột geh zona thần kinh ntoh rơh 2 n’hanh bih grăy, wa lĕ hăn but uănh n’hanh săm ta ngih dak si Đa khoa nkual Tây Nguyên. wa H nkoch:

Bôk năp tâm ban kơt pah ta săk ndrŭng, kơt geh ngonh kăp, sial lăp pơng ji uh, kơt geh rsa mrăch, jŏ pơng chiăt, uănh tât pơng dŭt jêr ât, ƀư nho lĕ ta bôk, pă ta sŏk pơng ji ol hô ngăn.

Bôl di lah ji geh nău klach, yơn rnôk ntưp zona nuĭh ji an rdâng đah dŭt âk jêr jŏt tâm nău gŭ âm yor săk  geh ôr, lah mô dơi mât uănh di n’hanh săm ngăch, nuĭh ntưp ji geh bih grăy ntô. Ta ăp ntŭk ntô geh ntoh mŭn dak dŭt dơh jêng mŭn ndâng sôt jru, môr rplay dak n’hanh dŭt ji. Klach lơn rnôk zona rdôl lơh nkual măt n’hanh lah khuch ta rse thần kinh măt mbra ƀư cheh măt. Zona sa ta tôr dơi ƀư tĕk tôr. Bu ur bŭn ntưp ji zona ƀư khuch tât oh bê.

          Nau mpơl bah nau ji zona lah moh ndơ ơi nai dak si? Ndrel ma nau ji aơ geh plŏ ji tay đŏng?

          Nai dak si Nhàn: Bôk năp, ê lor ma geh nau ji geh mpơl ngăn bah zona ri nŭih geh nau ji mra saơ kơt lah: Ji kup duh, n’ik tâm săk, ji bôk, ji tâm săk jăn, săk lêt rgănh. Kơt lah ji tâm du đah rse soan jêh ri geh nsum ma rtoh luh, mŭn dak, dâu. Jêh âk nar ri luh dak, huănh, păng mra chah hoch êng lah nơm geh pah, jêh rnôk păng bah ri ma geh khap. Nŭih ji mra geh nŭih plŏ tay nau ji, yơn mô âk. Nau plŏ tay nau ji mra geh âk ngăn tâm bu ranh, nŭih mô dăng n’hâm soan châl ma nau ji. Ndri ma ân geh chiăr nti săk jăn ndrel mô dơi mĭn rvê hô tâm bôk rngok, hăn khám tâm ngih dak si ndrel săm ơm lah geh nau ji Zona gay ma huch oi nau ntưp tâm rnôk bah kơi.

           Nau mpơl bah nau ji lah mhâm ơi nai dak si?

          Nai dak si Nhàn: Nau vay lah ji âk tŏ, khuch sôt tâm ntô; tal 2 lah geh nau ji tâm măt, khuch tât trong rse soan, sôt tâm măt, mô ang măt mra ƀư jêng chieh măt; tal 3 lah ƀư khuch tât rngok; tal 4 lah khuch tât trong rngok, nho du đah măt; tal 5 lah ƀư khuch tâm nau ang uănh, tek tôr, êng nê hôm ƀư nau khuch kơt ji trong sre soan jêh rnôk bah zona jêr săm ndrel mô ueh tâm ntô, rsau, mô ueh trong luh dak rhal.

          Dơi đŏng dŏng n’ha si gay ma săm nau ji zona? Rnôk nŭih geh nau ji ri moh nau nơm ƀư gay ma der jêng sôt hô ndrel ntưp tât bu êng?

          Nai dak si Nhàn: rnôk geh nau ji zona mô dơi dŏng ăp ntil dak si ma n’ha si, reh si lă lêng gay ma săm, ma ân tât ngih dak si chuyên khoa săk ntô gay ma săm ân năn, njrăng nau khuch jâk lơn. Gya ma der sôt hô tâm ntô ndrel ntưp ân bu êng rnôk geh nau ji zona ji nŭih ji ân geh nkah:

          Mô dơi kuak, tho mô lah geh pah ma dak ƀŏ ta ntŭk sôt. Nua aơ mra ƀư ăp mŭn dak aơ chah ndrel ƀư jêng ôm ntô hô.

          Mât ân kloh ntŭk ntô geh sôt, rao kloh ntŭk sôt ma dak boh gay ma nkhĭt kman mô lah ma dak si hĭng ma nai dak si ntĭm đă.

          Rao kloh ty ƀa ƀơ, tâm di, ngăn lah rnôk rnăk cjăm tâm ntŭk geh sôt, nsoh kho ao ân rhoi, mô bơi rhăt ur tâm ntŭk geh sôt.

          Mô dơi mâp ma nŭih geh nau ntưp kơt lah: Bu ur bŭn, kon se jê̆, kon se mhe deh mô tŏng khay mô lah mô jâk săk, ăp nŭih mô dăng châl, ăp nŭih ê tă mâp geh rtoh luh dak, zona mô lah e echuh n’gang rtoh luh dak...ân tât rnôk bah nau ji.

          Gay njrăng nau ji ri moh nau nai dak si ntĭm đă ma nŭih ji?

          Nai dak si Nhàn: Nau njrăng Zona thần kinh geh:

          Der tâm mâp ma ăp ntŭk geh mŭn dak chah bah nŭih geh nau ji zona.

          Chuh n’gang ma dak si njrăng rtoh luh dak.       

          Ngêt sa, rlu rlau ân tâm di, mô dơi rvê ir gay ma n’hao n’hâm dăng châl nau ji.

          Ƀư ân ueh ăp nau gŭ rêh: Bĭch tâm di mông, ngêt sa ân tŏng kah, mô su hât.

          Rnôk geh rtoh luh tâm săk ân tât ngih dak si ndrel săm ân ngăch bah.

          Ơ, lah ueh nai dak si./.