VOV4.M’nông: Nău ji play leh lah nău geh âk protein (albumin) geh roh bah dak cho. Nău aơ way dơi nchroh bôk năp ta kon se tâm rnoh năm deh bah 1 tât 10 năm. Lah ntưp nău ji aơ, kon se mbra môr ta du đêt ntŭk ta săk n’hanh lah mô dơi saơ n’hanh săm ơm, nău ji play leh mbra ƀư kon se mâp âk nău ji, khuch tât săk soan bah kon se.

Năm bah năp, Ngih dak si Đa khoa nkual Tây Nguyên lĕ wơt dơn n’hanh săm an dŭt âk nuĭh kon se ntưp nău ji khuch leh. Tâm nĕ, geh mô đêt kon se geh plơ̆ tay âk tơ̆ ƀư săk soan bah kon se geh khuch dŭt âk. Wa Nguyễn Thị Mai-u bah du hê kon se ji deh năm 2007, gŭ ta nkuăl Lắk, n’gor Dak Lak an gĭt: me bơ̆ mon hăn kan ngai, jêng njuăl kon sau an u mât uănh. Tă aơ đêt khay, mon ntơm geh saơ môr măt, jêh nĕ môr lam săk. Yor me bơ̆ gŭ ngai jêng u an ndơ̆ mon lăp ngih dak si gay săm. Ta ngih dak si, ăp nai dak si nchroh mon geh ji play leh djơh. Wa Nguyễn Thị Mai lah tâm rnôk ntưp ji bah mon:

“Mon geh ntoh bôk năp lah môr măt, jêh nĕ jŭr tâm săk. Rnăk wâl lĕ djôt mon tât ngih dak si săm, jêh đêt khay yor nău rêh rnăk wâl jêr jŏt jêng hăn săm sĭt geh 2 khay ri lĕ dak si, mon plơ̆ geh tay n’hanh lăp ngih dak si săm rơh 2. Nău ji aơ dŭt khuch tât săk soan bah mon, an săm jŏ, tâm rnôk lah mô săm di nău ji mbra ƀư mon nchoăt rgâl leh lôch nău rêh”.

Hôm nô Điểu Zen (gŭ ta nkuăl Tuy Đức, n’gor Dak Nông) an gĭt: kon bu ur bah nô deh năm 2016, tă aơ 4 khay, saơ măt mon môr, jâng ty môr, ndŭl pŭk. Jêh rnôk mon hăn but uănh ta ngih dak si Cư Jut, ăp nai dak si đă rnăk wâl njŭn mon hăn ngih dak si Đa khoa nkual Tây Nguyên gay dơi săm. Rnôk tăng mon ntưp nău ji leh djơh, rnăk wâl dŭt rvê. Nô Điểu Zen nkoch:

“Bôk năp saơ măt mon môr, jâng ty môr, ndŭl dăng, nuĭh jay saơ n’hanh ndơ̆ mon but uănh ta ngih dak si Cư Jut. Săm ta nĕ geh du pơh ngih dak si an sĭt, ngêt dak si hăn but uănh tay ri ngih dak si đă leo mon hăn ngih dak si Đa khoa nkual Tây Nguyên săm. Kơp tât aƀaơ mon lĕ geh ji aơ geh 4 khay, gâp saơ nău ji aơ khuch tât săk soan bah mon dŭt hô”.

Nău ji play leh djơh lah du nău ji mô chŏl nău ji, lah du rnoh âk protein (albumin) geh roh bah dak cho. Rnoh albumin roh aơ tŏng gay ƀư n’hŭch protein tâm mham. Protein geh tam mât dak tâm trong dak mham. Rnoh protein tâm mham đêt, dak mbra luh n’hanh ƀư môr. Môr geh ta ăp ntŭk êng êng bah săk kơt măt, ndŭl, jâng, ty n’hanh ta ăp ntŭk êng êng tâm nar. Rnôk albumin roh bah dak cho, du đêt protein kuăl lah kháng thể geh roh đŏng. Kháng thể aơ dŭt khlay tâm săk gay dun n’gang kaman ƀư kop ji, yor nê kon se geh nău ji play leh geh bih gray âk geh roh protein. Tiến sĩ, nai dak si Trần Thị Thúy Minh, Kruanh khoa Nhi Tổng hợp Ngih dak si đa khoa nkual Tây Nguyên an gĭt: Aƀaơ mô hŏ di na nê̆ nkô̆ nău âk ngăn bah nău ji play leh djơh.

“Nău ji play leh djơh lah du nău ji mô chŏl nău kop ji, yor hôm e jêr ăp nguyên kháng thể tâm ăp dak mham ta leh bah kon se. Aơ lah du nău ji mâp dŭt âk dak mham leh n’hanh dơi kuăl lah nău ji djơh play leh. Đah nkô̆ nău ri geh du nkô̆ nău na nê̆, geh du đêt nău blang yor gen tâm ntưp, du đêt nău rblang yor trong chŏl êng ƀư dŭt âk n’hanh du đêt nkô̆ nău êng kơt ntưp ăp vi sinh vật mô lah yor săk ntưp rêng. Nuĭh ji mâp ta kon se đah rnoh đêt yơn way ƀư ji ta kon se bah rlău 1 năm tât 10 năm. Geh âk nkô̆ nău rnoh mbăn ta nău ji aơ”.

Rnôk kon se lĕ dơi nchroh ntưp ji djơh play leh, an tĭng rjăp nău an kon se ngêt dak si di mông, di dak si, di nău ntrŭnh. Yor nău ngêt dak si di mông, di rnoh dŭt khlay, geh nău tơm n’hanh khuch têh tât uĕh tam săm n’hanh bah ji bâh kon se. Bah meng nĕ, ăp ntil dak si săm nău ji djơh play leh geh dŭt âk ntop nău ji êng jêng nău tĭng săm, uănh nđôi ăp nău khuch êng lah dŭt khlay. Rlău ma nĕ, nău kah ndơ sa an kon se ntưp nău ji djơh play leh lah ngoăy tâm âk nău dŭt khlay. Ăp nai dak si săm mbra geh sam ƀŭt nchih ndơ sa kah an kon se đah ndơ sa, ngăn lah ndơ sa n’hŭch đêt bôh. Tĭng nău đă bah Tiến sĩ, nai dak si Trần Thị Thúy Minh, Kruanh khoa Nhi Tổng hợp Ngih dak si Đa khoa nkual Tây Nguyên: Me bơ̆ an tĭng rjăp ndơ sa an kon se bôl gĭt jêr kơt tĭng an kon se yor kon se sa mbra mô kah, jêr sa yơn ndơ sa khuch dŭt âk tât nău tam săm n’hanh nău ji bah kon se an nsrôih tĭng săm na nao n’hanh ndơ sa tâm di an kon se:

“Nău ji djơh leh lah nău ji mô chŏl nău ji n’hanh jêr bah, jêng tâm rnôk săm na nê̆ n’hanh âk bah lĕ nai dak si n’ăp rnăk wâl. Bôk năp mŏng ăp me bơ̆ rnôk kon geh nău ji kơt cho đêt, môr, cho mô rĭng ri an njŭn kon se tât ngih dak si gay dơi nchroh n’hanh săm ơm. Rnôk lĕ dơi nchroh ntưp ji play leh ri an tĭng rjăp 2 nău, ngoăy lah dŏng dak si di mông, di rnoh, di nău ntrŭnh, yor nău ji aơ an săm jŏ nar n’hanh săm di rnoh dak si, di nar mbra dŭt khlay, ăp dak si săm nău ji djơh play leh geh dŭt âk ntop nău ji êng jêng an tĭng săm. Lơn lah an uănh nău ndơ sa kah an kon se, ăp nai dak si săm mbra geh ndơ sa kah lơn lah rhăt jăp an kon se đah ndơ sa n’hŭch âk bôh”.

Nău ji djơh play leh mô jêr gay nchroh, yơn geh nău ji bah n’hanh dơi plơ̆ tay. Yor nê, lah lĕ ntưp ji, nuĭh ji an tâm rgop đah nai dak si gay uănh nđôi n’hanh săm jŏ tĭng di trong săm, nău way tĭng. Yor nău ji djơh play leh ta kon se dŭt geh plơ̆ tay jêng kon se an dơi uănh nđôi tâm âk năm. Gay ƀư tĭng nău aơ, đă me bơ̆ n’hanh kon se an tĭng trong săm ta ngih dak si kơt nău săm ta bah dih du trong rjăp. Kon se an dơi uănh nđôi ăp chỉ số hun hao kơt prêh săk, jâk săk, huyết áp n’hanh ăp jêh rơh uănh năl kơl uănh nđôi ji kơt ngăch mham kŏt, protein trong dak cho... Nkre ăp me bơ̆ an uănh mât rong kon se, an kon se ngêt sa tŏng ăp, nti nsơm n’hanh rlu rlău tâm di.

          Nuĭh rblang: Y Sưng Phê Ja