Tĭng rnoh kơp bah ntŭk kan nkân njrăng srê ji (CDC) n’gor Dak Lak, ntơm bah bôk năm 2024 tât rnôk aơ, n’gor Dak Lak hŏ kơp dơn geh 5 nŭih khĭt yor ji ndrăng, tâm nê geh 03 nŭih tâm nkuăl Krông Pắc, du hê tâm nkual Krông Buk ndrel du hê tâm nkuăl Ea Kar. Ăp 5 nŭih khĭt kŏ mô geh chuh vắc xin njrăng srê rnôk so kăp. Mhe aơ ngăn lah kon se bu ur 10 năm tâm xã Ea Kuêh, nkuăl Ea Cư Mgar, n’gor Dak Lak. Bah năp nê, lơ 1/5 nŭih ji aơ saơ tâm săk mô ueh, vay klach. Lơ 3/5 păng geh leo săm tâm ngih dak si Đa khoa nkuăl Tây Nguyên, đah nau năl lah ji ndrăng. Ndrel nar, ngih khân păng dăn leo sĭt ngih. Lơ 4/5 kon se nê khĭt. Tĭng nŭih tâm rnăk vâl, bah rnôk geh nau ji du khay păng geh so kăp tâm mpang ty chiău ndrel mô geh hăn chuh vắc xin njrăng ji ndrăng. Nai dak si Lê Phúc-Groi Giám đốc Ntŭk kan nkân njrăng srê ji tâm n’gor Dak Lak, mbơh:

 ‘Mô êng knŭng năm aơ ma tâm nklăp 5 năm ma aơ, nau geh srê ji njrăng tâm n’gor Dak Lak lah êng ndrel ma lam dak lah nsum, geh nau tât khuch jêr ngăn. Ăp năm nơm kŏ geh tât 4-5 nŭih khĭt yor ji ndrăng, tâm lam ăp nkuăl, nkuăl têh, nkuăl ƀon têh. Aơ lah nau kan hên ân lah jêr ngăn tâm nau njrăng rdâng srê. Rnôk aơ, tĭng nau xét nghiệm mpeh srê ji ndrăng tâm mpa bah N’gâng kan Thú y tâm mpa rong tâm ăp thôn, ƀon, xã, phường ri âk ngăn. Ndri ma, lah mô geh chuh n’gang ân so, mô njrăng ueh so ri nau ntưp rêng jêng srê tă bah mpa rong tât kon nŭih mra geh tât khuch jêr ngăn”.

Tĭng nau mbơh bah Ntŭk kan dak si lam ntur neh (WHO), srê ji geh tâm lam ntur neh. Ăp năm geh rlau 10 rkeh nŭih geh mpa rong kăl dôl săm đah dak si njrăng ji ndrăng. Nklăp 60 rbăn tât 70 rbăn nŭih khĭt yor ji ndrăng, ngăn lah geh mbơh tâm ăp dak. Kŏ tĭng WHO, rnôk aơ ê geh dak si săm ji ndrăng. Rnôk nŭih ji jêng ndrăng, khĭt 100%. Bol ma vắc xin ndrel huyết thanh rdâng srê ndrăng hŏ geh tă bah jŏ yơn hôm âk nŭih mô gĭt nau njrăng mô lah rvê nau khuch bah vắc xin ri ma mô ŭch chuh njrăng rnôk so kăp, eo kuach. Yuh Nguyễn Bích Loan, gŭ tâm Phường Tân Lập, nkuăl ƀon têh Buôn Ma Thuột, n’gor Dak Lak, nkoch:

 ‘Gâp gĭt ntơm bah ntơm tât nrôk aơ, lah rnôk geh so kăp, eo kuăch ri nơm ân geh chuh vắc xin njrăng ji ndrăng. Yơn lah, gâp kŏ geh djăt du đê̆ nau mbơh ân lah vắc xin njrăng ji ndrăng geh nau khuch ba kơi, lah kon se kŏ geh nau khuch ngăn. Yơn lah, êp aơ, kon gâp geh pâl ma so ndrel geh kon so dê kuach. Jêh rnôk leo kon hăn tât ngih dak si chuh n’gang, gâp geh nai dak si mbơh lah ăp ntil vắc xin njrăng srê ji ndrăng mô geh nau khuch kơt nau ma gâp geh tăng bu nkoch bah năp nê. Ndri ma nau mĭn bah gâp ueh lơn ndrel gâp mĭn nau chuh njrăng srê lah nau ueh ngăn”.

 Tĭng nau kơp bah Ngih dak si nkân njrăng srê ji, ntơm bah năm 2024 tât rnôk aơ, lam n’gor Dak Lak kơp dơn geh rlau 2.500 nŭih geh ăp ngih dak si gay ma chuh vắc xin njrăng ji ndrăng ndrel rlau 400 nŭih chuh tay huyết thanh njrăng ji ndrăng yor geh so kăp jru mô lah êp ntŭk mra geh nau khuch, kơt lah êp bôk rngok. Nau ê ân saơ, âk nŭih ƀon lan hŏ gĭt dơi nau kan du ntrong ngăn ngên gay ma mât n’âm soan ndrel nau rêh rnôk geh ko kăp, eo kuach nê lah chuh vắc xin ji ndrăng ndrel huyết thanh lơn ơm lơn ueh.

 Nau ji ndrăng geh du nau khuch êng đŏng lah mpôn nau ji, saơ dŭt la ngăn. Rnôk mpôn nau ji jêh rnôk geh so kăp âk pơh, mra geh rnôk jŏ đŏng nê lah âk khay, mô lah ăp năm nsing tâm rnoh geh kăp ndrel nau sôt rmanh tâm ntŭk kăp ndrel ntŭk so kăp êp bôk, êp play nuih đŏng lah mô. Ndri ma, geh nŭih mpơl nau ji ndrăng rnôk ma ntŭk so kăp lĕ bah sôt, mô hôm saơ têl bah so kăp, mô lah geh nŭigh lĕ chuêl so kăp. Rnôk geh nau tât nau mpơl ma kman ji ndrăng, ngăn lah đah ăp ntŭk sôt khuch hô, êp play nuih, nŭih ƀon lan nơm lah geh so kăp mô dơi kâp, ân tât ngih dak si geh mbơh, chuh vắc xin njrăng rdâng srê ji lơm ơm lơn ueh jêh rnôk so kăp, eo kuach, mpa rong kăp ri nơm ân mât n’hâm soan ndrel nau rêh bah nơm./.

Srê ndrăng lah nău tâm ntưp dŭt klach. Yor nê, gay kơl nuĭh ƀon lan wât lơn mpeh ji n’hanh trong njrăng n’gang, bah kơi aơ lah nkô̆ nău tâm nchră na nê̆ đah nai dak si Lê Phúc-Groi Giám đốc Ntŭk uănh nđôi kop ji n’gor Dak Lak.

- Dăn nai dak si an gĭt srê ndrăng mêh? nkô̆ nău ƀư ji, ăp nău ntoh bah ji n’hanh khuch bah ji tât săk soan nuĭh ntưp?

- Nai dak si Lê Phúc: Srê ndrăng lah ji tâm ntưp rmôt B tâm Luật njrăng n’gang srê ntưp rêng. Nkô̆ nău ƀư srê ndrăng lah yor kaman ndrăng. Kaman ndrăng ntưp bvah mpa rong tât nuĭh. Kaman ndrăng way lah rêh ta so dŭt âk n’hanh n’ăp eo ndrel du đêt mpa rong êng, kaman ndrăng dŭt âk ntưp bah nuĭh đah dak diu rnôk so, eo geh kaman ndrăng, kaman aơ rgum ta dak diu dŭt âk, rnôk kăp, koach nuĭh mbra ntưp kaman bah dak diu tât kon nuĭh. Aƀaơ, tĭng ta lam ntŭr neh rnôk ntưp srê ndrăng mbra khĭt. Rnôk ntưp ji, nuĭh ji mbra geh saơ jêr ât, mbăn lơn nuĭh ji mbra klach dak, klach sial, ang ŭnh.

- Nuĭh ƀon lan way lah vaccine njrăng n’gang ndrăng ƀư khuch tât trong thần kinh n’hanh săk soan jêng mô ŭch chuh njrăng n’gang rnôk geh so kăp, eo koach. Ndrĭch nai dak si dơi an gĭt nău lah aơ tih mô lah di, ndơ lơh hơi nai dak si?

- Nai dak si Lê Phúc: Aƀaơ vaccine njrăng n’gang ndrăng dŭt đăp mpăn n’hanh dŭt tam tâm trong kan njrăng n’gang srê ndrăng. Ta năp đaơ nklăp 15 năm, Việt Nam geh nkra njêng vaccine njrăng n’gang ndrăng. Công nghệ rnôk nĕ vaccine dơi nkra njêng ntơm bah ntô rngok đe jêng geh du gưl jêtt nĕ geh khuch êng bah vaccine jêng nuĭh ƀon lan rvê. Yơn lah, bah năm 2007 tât aƀaơ, N’gâng kan dak si Việt Nam lĕ rlu nkra njêng vaccine bah rngok đe n’hanh ntơm nglăp rwăt ăp ntil vaccine njrăng n’gang ndrăng tă dak bah dih dơi nkra njêng đah công nghệ tế bào. Ăp ntil vaccine aơ dơi nkra njêng dŭt uĕh n’hanh tât rnôk aƀaơ mô kơp dơn ăp nău khuch kơt bah năp đaơ nkra njêng đah công nghệ mô bah rngok đe. Gâp mĭn lah nuĭh ƀon lan dơi đăp mpăn mpeh vaccine ndrăng n’gang ndrăng yor vaccine đăp mpăn an săk soan, mô khuch tât trong thần kinh

- Rnôk geh so kăp, eo kăp, nuĭh ƀon lan mbra dơi chuh ăp nglai vaccine m’hâm mêh ơi nai dak si?

- Nai dak si Lê Phúc: Rnôk geh so kăp, eo kăp, nuĭh ƀon lan an chuh 5 nglai vaccine đah nău nuĭh ƀon lan mô dơi mât uănh so lĕ kăp nơm. Jêh rnôk geh so kăp, lah krŭng so n’hanh uănh nđôi, jêh 10 nar lah so hôm e rêh ri chuh 3 nglai vaccine. Lah mô mât uănh so kăp nơm mbra chuh 5 nglai. Nglai bôk năp mbra chuh tâm nar bôk năp geh so kăp, 3 nar bah kơi mbra chuh nglai 2, 7 nar bah kơi chuh nglai 2 mbra chuh nglai 3, 14 nar bah kơi n’hanh 21 nar bah kơi mbra chuh tay. Lôch 5 nglai chuh mbra lôch jêh chuh vaccine njrăng n’gang ndrăng. Rlău nĕ lah sôt têh mô lah sôt êp ntŭk thần kinh me cán bộ y tế mbra mbơh ntĭm tay gay nkre chuh vaccine nkre kháng huyết thanh gay chrai ndơ khih bah kaman ndrăng.

- Jêh rnôk so kăp, nuĭh ƀon lan mkra mpeh sôt m’hâm ƀư n’hanh nai dak si geh ăp nău đă njrăng n’gang an nuĭh ƀon lan?

- Nai dak si Lê Phúc: Aơ lah nău ƀư dŭt n’hâm khlay n’hanh geh tam dŭt têh tâm nău jăng lơi du đêt nău khih bah kaman. Lah mkra uĕh ntŭk sôt mbra n’hŭch rnoh kaman lăp tâm săk. Jêh rnôk geh so, eo kăp, rao sôt ta mpôi dak hoch bah 5-10 mnĭt. Ta mpôi dak rao kloh, kaman ta ntŭk sôt mbra luh bah dih. Jêh nĕ dŏng mbli, gạc jut ntŭk sôt. Lơn lah mô dơi dŏng put sôt yor rnôk put, kaman plơ̆ lăp tay. Dơi dŏng dak rao kaman gay mhing ntŭk sôt n’hanh tât dâl ngih dak si gay dơi mbơh ntĭm chuh vaccine. Mô dơi dŏng dak si nam gay săm

Njrăng n’gang ji, nkô̆ nău dŭt n’hâm mât uănh uĕh mpôl so. Ân nkrŭng so, rnôk so hăn bah dih trong an nsrŭt mbung n’hanh uănh nđôi săk soan mpôl so. Rnôk mât so chuh vaccine an mpôl so. Rnôk so eo kăp an mbơh tât ngih dak si, ƀư tĭng nău rao sôt tĭng nău ntĭm n’hanh hăn chuh vaccine njrăng n’gang ji.

Dăn lah uĕh nai dak si!