VOV4.M’nông: Yor khuch bah chôt srê Covid-19, aƀaơ, mham ntêm nkrem rhŏ an trong kan kơl săm ndal n’hanh săm an nuĭh ji ta ăp ngih dak si ta lam n’gor dôl khar mpêt, ngăn lah ta Ngih dak si Đa khoa nkual Tây Nguyên. Gay mkra nău aơ, Ntŭk Huyết học Truyền máu n’gor Dak Lak lĕ ƀư wơt dơn mham ta ntŭk kan, boăt nthoi, kuăl jă ăp câu lạc bộ yŭr mham ŭch êng, nuĭh kơl êng, nuĭh ƀon lan râng yŭr mham kơl nuĭh.

Srê Covid-19 rơh tal 4 geh jêr jŏt ta lam hvi ƀư an nău yŭr mham kơl nuĭh geh đêt. Rlău ma rnoh ăp rơh yŭr mham geh hŭch, âk nuĭh klach srê jêng mô râng yŭr mham ƀư an ntŭk ntêm nkrem mham ta ăp ngih dak si tâm nu nău khar mpêt ta rnoh mbơh lor. Ta năp nău ngăn aơ, dŭt khay 3 năm 2022, Ntŭk Huyết học Truyền máu n’gor Dak Lak lĕ an nău mbơh kuăl jă ndal ăp nuĭh yŭr mham ŭch êng. Nuĭh ŭch yŭr mham, ăp mông nar tâm mông pah kan dơi tât Ntŭk Huyết học Truyền máu n’gor Dak Lak (Dăp tal 4, jay B, Ngih dak si Đa khoa nkual Tây Nguyên) gay yŭr mham ma mô kâp tât rnôk geh rgŏ jă.

Lơn lah, tă bah mạng xã hội Facebook boăt nthoi, kuăl jă ăp câu lạc bộ yŭr mham ŭch êng, nuĭh ŭch êng, nuĭh jay bu nuĭh ji n’hanh nuĭh ƀon lan râng yŭr mham. Trong kan wơt dơn mham ăp nar ƀư rjăp ăp nău ntrŭnh njrăng n’gang srê đah nuih n’hâm na nao”Yŭr mham đăp mpăn-lơi klach Covid-19”, nău ƀư tĭng rjăp trong njrăng srê tâm rnôk sŏk mham, nkre đăp mpăn săk soan an nuĭh yŭr mham, nkre dơi sŏk mham uĕh rhŏ nuĭh ji.

Râng Câu lạc bộ yŭr mham nkual Tây Nguyên bah 9 năm bah năp, nô Lê Văn Bình (gŭ nkuăl Ea Kar, n’gor Dak Lak) lah nuĭh dŭt n’hâm bah Câu lạc bộ râng yŭr mham n’hanh nkoch trêng, rgŏ jă ăp nuĭh ndrel râng. Nô Bình nkoch:

“Gâp lah nuĭh bah câu lạc bộ bah 9 năm bah năp, bâh rnôk câu lạc bộ mhe ndâk njêng. Tât aƀaơ, gâp lĕ yŭr 10 tơ̆ mham n’hanh 50 tơ̆ yŭr tiểu cầu. Săk nơm lĕ mâp dŭt âk nuĭh, dŭt âk geh nău rêh jêr jŏt. Rnôk geh nău ŭch bah câu lạc bộ hăn yŭr mham ri gâp dăp an nău kan gay tât dâl, bôl măng mô lah nar, ngăn lah yŭr tiểu cầu geh rnôk du, 2 mông ôi. Dơi saơ nău răm bah nuĭh ji n’hanh nuĭh rnăk wâl lah he saơ uĕh lăng hôm”.

Ndrel đah nău răm rnôk dơi an du gâl nău rêh, băl mom Trần Khánh Ly (sinh viên năm 3, Ngih sam ƀŭt Đại học Buôn Ma Thuột), nuĭh lĕ tă 6 tơ̆ yŭr mham tâm 2 năm sinh viên nkoch:

 “Rơh bôk năp oh gĭt tât nău ƀư aơ yor đoàn ngih sam ƀŭt rgŏ jă. Oh saơ nău ƀư aơ geh nkô̆ jêng janh dăn râng. Ăp rơh bah năp oh râng yŭr mham rgum ta ăp ntŭk yŭr mham, êng rơh aơ khlay lơn mbra nsrôih râng lơn tay. Yŭr mham tâm rnôk srê dơi ƀư dŭt uĕh n’hanh đăp mpăn, ăp nuĭh ƀư tĭng 5K jêng oh dŭt đăp mpăn”.

N’hêl na nê̆, geh dŭt âk nuĭh dơi ŭch yŭr mham, nĕ lah ăp nuĭh roh mham yor prah tâm tom ndeh, rmanh pah kan, sĭt săk, luh mham trong proch...; nuĭh ji geh ntưp ăp nău ji mpeh mham kơt ung thư mham, djuôr glo nting, mham jêr kŏt, rtoh luh hŭch tiểu cầu... Rlău ma nĕ, ăp nuĭh rek play nuih, koh khung, ndôp leh an ŭch dŭt âk mham. Mham rhŏ an săm ji knŭng dơi sŏk bah du trong mham lah nuĭh yŭr an. Nai dak si Vũ Thị Ngà, Groi kruanh Ntŭk Huyết học Truyền máu n’gor Dak Lak an gĭt:

“Bah năp trong chôt srê Covid-19 rơh tal 4 ntoh hô jêng nău ƀư dơn mham ntŭk gŭ rêh dŭt jêr jŏt, ăp trong nchrăp sŏk mham ndâk ƀư ăp khay, ăp rơh ntŭk gŭ rêh lĕ geh ndruch mô lah ntlơi. Ta năp nău ngăn nĕ, Ntŭk Huyết học Truyền máu lĕ ƀư wơt dơn mham ta ntŭk, rgŏ jă ăp câu lạc bộ, nuĭch ŭch êng, nuĭh râng yŭr mham. Mbơh ƀư tĭng nău kuăl jă râng yŭr mham tă bah Facebook, bah nĕ lĕ kuăl jă geh nuĭh ŭch êng lĕ dŭt n’hâm tât ntŭk kan gay yŭr mham an nuĭh ji”.

Bah rnôk rgŏ jă yŭr mham ta Ntŭk huyết học truyền máu tât aƀaơ, rĭng du nar ntŭk kan wơt dơn geh nklăp 50-60 đơn vị mham, rgop khlay tâm trong kan kơl săm ndal, săm nuĭh ji. Mham yŭr mbra ngăch dơi mât prăp tĭng di nău ntrŭnh n’hanh dơi săch tĭng ăp nău ji geh ntưp tă bah trong mham, kơt: HIV, viêm gan B, viêm gan C, giang mai, ji kâp sâr... Đơn vị tâm di mbra dơi pă tĭng rmôt mham O, A, B mô lah AB, trih jêng ăp ntil êng chrai kơt huyết tương, hồng cầu, bạch cầu n’hanh tiểu cầu. Mham n’hanh ăp chế phẩm mham mbra dơi mât tâm nău di ngăn, đăp mpăn pă an mham đăp mpăn an ăp ngih dak si, ăp đơn vị mham mô geh tâm di ri jăng lơi tĭng nău ntrŭnh.

Dơi lah, knơm nău ngăn tâm trong kan nkoch trêng, ƀư yŭr mham tĭng di trong tâm pă jêt rnoh nuĭh yŭr mham lĕ du gâl dơi mkra nău khar mham rhŏ an kơl săm ndal n’hanh săm ji tâm rnôk srê Covid-19. Bôl ndrĭ, rnoh mham dơi sŏk hôm e mô tŏng nkôp đah nău ŭch jêng tu tơm mham mbra kơl lor an ăp nuĭh ji săm ndal, nuĭh ji mbăn ŭch an ntop mham ndal./.

Yur mham kơl nŭih lah nau kan ueh. “Du ntruh mham nơm ân-du nau rêh hôm kơn”, ăp ntruh mham geh yur gay leo nsĭt nau rêh ân nŭih ji rnôk jâk jru. Gay gĭt kloh lơn mpeh nau yur mham ndrel ăp nau nkah gay yur mham ân ueh tâm rnôk srê Covid-19, jêh aơ lah nkô̆ tâm nchră nau ma nai dak si Vũ Thị Ngà, Groi Giám đốc Ntŭk kan Yur mham kơl an n'gor Dak Lak.

Dăn nai dak si mbơh nau nkah bah năp ndrel jêh rnôk yur mham? Ntă nŭih mô dơi yur mham ơi nai dak si?

Nai dak si Vũ Thị Ngà: Lor ma yur mham ân geh nkah ăp nau ba kơi aơ: Măng lor ma yur mham mô dơi bĭch la ir, bĭch đê̆ ngăn 6 mông ndrel ân geh sa đê̆ lor ma yur mham. Mô sa ndơ sa geh âk đạm, mô dơi ngêt ndănh ƀiêr ndrel mât ân nuih n'hâm ân ueh, ngêt âk dak lor ma hăn yur mham.

Jêh rnôk yur mham, nŭih yur mham ân geh rlu rlau du ntŭk đê̆ ngăn lah 15 mnĭt, ngêt âk dak ndrel hăn luh bah ntŭk tă geh yur mham ân ueh, mô dơi bĭch la, mô dơi ngêt ndrănh, ƀiêr. Jêh yur mham, mât nuih n’hâm ân ueh, sa âk ndơ sa kah ueh, lay ir kơt puăch, ka, tăp djăr ntop ân mham gay ma njêng mham mhe.

Ăp nŭih mô dơi yur mham nê lah ăp nŭih mhe ngêt ndrănh, ƀiêr, dôl geh nau ji hô mô lah săk jăn geh ăp nau ji kơt lah: play nuh, huyết áp, trong sŏ n’hâm, nau ji tâm khung proch, bôk rngok...lah ăp nŭih mơng dŏng ma tuý ndrel geh tâm bĭch nsum ma nŭih geh nau ji.

Nar ndâk săk jăn jêh yur mham kơl an lah ndah jŏ hah nai dak si?

Nai dak si Vũ Thị Ngà: Jêh âk nar yur mham kơl an nklăp 3-4 pơh, ăp ntil ndơ tâm mham mra geh ndâk kơt lah ueh nâm ơm. Yur mham kơl an rgâl rnoh tế bào hŏ lĕ ranh ndrel nau ƀư nau kan mô hôm dăng mra rgâl đah tế bào mhe đah nau ƀư ueh lơn, nau rêh jŏ jong lơn ri ma ueh lơn ân săk jăn.

Nai dak si sâm mbơh nau chuh vắc xin njrăng srê Covid-19 dŭm bri jŏ mơ dĭng dơi hăn yur mham? Yur mham ri geh nau khuch đŏng đah nau tam bah vắc xin njrăng srê Covid-19?

Nai dak si Vũ Thị Ngà: Jêh rnôk chuh vắc xin Covid019 mra ŭch geh âk nar ân nsrŭng. Nar geh nsrŭng bah nsing tâm ăp ntil vắc xin êng êng. Ăp ntil vắc xin geh N’gâng kan dak si pă săm ƀŭt dơi dŏng rnôk aơ ri mra dơi geh yurr mham jêh rnôk chuh du pơh lah saơ n’hâm soan ueh. Ăp nau mĭn rnôk aơ ê ân saơ nau mbơh mpeh nau yur mham ƀư n’huch nau săk tam bah ăp ntil vắc xin tâm nê geh vắc xin njrăng rdâng srê Covid-19. Đah săk jăn nŭih mô geh nau ji, tâm nklăp 4-6 lít mham, tâm du tơ̆ yur mham knŭng ntơm 250-300 ml mham. Rnoh dơi rdâng tay kman geh njêng luh mham mhe tâm nê geh ăp tế bào bạch hầu geh njêng luh ndrel tŏng dơi nau dăng châl ân geh rgum tâm nau dơi rdâng SARS-Cov2 ntưp tâm săk jăn.

Nau mbơh bah nai dak si tâm nau mât đăp mpăn jêh rnôk yur mham tâm nrôk dôl ma geh srê Covid-19 kơt rnôk aơ?

Nai dak si Vũ Thị Ngà: Tâm rnôk srê Covid-19, n’hao nau mât đăp mpăn yur mham tĭng 3 nkô̆ nau: đăp mpăn ân nŭih yur mham, đăp mpăn ân nŭih ndơn mham ndrel đăp mpăn ân nŭih nai dak si ƀư nau kan yur mham. Ndri ma, đah ăp rmôt ƀư nau kan yur mham mô geh rgum nŭih êng êng tâm du ntŭk, ân geh nkhah mông hăn yur mham kơl an ndrel tâm pă ân nŭih yur mham kơl an. Săch ntŭk yur mham ân kloh, ueh, răk kloh ueh jrâu sŏk mham, ăp ntŭk dâng ăp ntil ndơ geh dŏng tâm nar yur mham. Nŭih yur mham ân geh mbơh ân năn ntŭk ân mham ndrel ndơn mham lah saơ ăp nau ji, siăk, jêr sŏ n’hâm tâm 14 nar jêh rnôk yur mham. Ngăn lah, nŭih yur mham mô tât yur mham ndrel ăp ntŭk yur mham rnôk geh  xét nghiệm lah rjăp nau ntưp srê SARS-Covd-2. Knŭng yur mham jêh 10 nar tă chuh kơp ntơm rnôk geh năl lah mô geh ntưp ma srê Covid-19 ndrel mô geh nau mpơl nau ji êng êng./.

          Nuĭh rblang: Y Sưng Phê Ja