VOV4.M’nông:   Dăch aơ, ta nkual Tây Nguyên geh âk nuĭh khih ngăch yor nuĭh ƀon lan sa ăp ntil sêt, krah ngônh rnôk joi tâm bri. Mô knŭng ăp ndơ way đŏng kơt krah ngôi, wa ye, sêt joi tâm mir, ƀư khih, ma du đêt ntil dơi an lah dak si khlay, kơt “đông trung hạ thảo” joi tâm bri, geh âk nău khih. Tâm rnôk ăp nuĭh khoa học ta ntŭk n’hanh ăp ngih pah kan mât uănh geh nău mbơh na nê̆ mpeh nău khuch bah ăp ntil ndơ tâm bri kơt nĕ, geh khih lơ âk yor pơng dơi mpla tăch tâm mạng xã hội.

          Jêh bơi 2 khay dơi tăch, ndơ “đông trùng hạ thảo” joi tâm bri Nam Ka, nkuăl Lăk, n’gor Dak Lak lĕ bơi kơt mô hôm saơ ntŭk tăch. Ntil sêt aơ saơ săk kơt đông trùng hạ thảo Cordysep Sinesis bah Trung Quốc, jêng bôk yan khay 5, dơi tăch tât 20 rkeh prăk du ký rih. Jêh nĕ, đah geh âk, rnoh khlay ndơ na nao jŭr 15 rkeh prăk jêh nĕ 10 rkeh prăk, jêh nĕ 7 rkeh prăk. Hôm aƀaơ hin, khlay knŭng 4 rkeh prăk/kg, ma mô geh nuĭh janh rwăt. Yuh Ngô Thị Thủy ta xă Quảng Hòa, nkuăl Dak Glong an gĭt, lah nuĭh tă rwăt tăch chrai đông trùng hạ thảo bri Nam Ka, đê̆ đŏng trăm êng đah dak sŭt gay dŏng an rnăk wâl, yơn aƀaơ an rlu nkre. Nkô̆ nău lah yuh Thủy saơ du đêt nuĭh khĭh rnôk dŏng ndơ:

“Mê̆ bơ̆ ta Gia Lai hăn pâl ri klăi an me bơ̆ du đêt gay djôt sĭt. Sĭt đah ri bơ̆ sŏk du đêt an tâm ngăn n’hanh n’hôl an u sa n’hanh u geh khih ndơ sa. Che an lah u geh kơt nĕ yor nău ji ơm hao huyết áp mô di yor sa ndơ aơ jêng lah n’hôl tay đêt an che sa, che kơt nĕ dâl”.

“Đông trùng hạ thảo” ntil joi, tăch ta ntŭk Mđrak, Dak Lak

Lah kơt “đông trung hạ thảo” bah nkual Nam Ka, kâng n’har đah Dak Nông geh rlu tăch yor klach khih, ri ta xă Cư San, nkuăl Mđrak, n’gor Dak Lak, kâng n’har đah n’gor Khánh Hòa, ndơ hôm e dơi mpla tăch nâm ơm. Yuh Nguyễn Thị Hạnh, du hê nuĭh tăch ta xă Cư San an gĭt, đông trung hạ thảo nkual aơ êng đah ntŭk Nam Ka-Dak glong n’ăp đah săk n’hanh tơm. Âk kônh wa nuĭh Mông rêh jŏ năm ta aơ mĭn lah, ấu trung an nấm ký sinh ta Cư San lah ntil khih, kônh wa lĕ sa tâm âk năm, jêng âk nuĭh djăt. Săk yuh Hạnh trăm ndrănh đŏng, lĕ dŏng ƀư tâm an nuĭh bên n’hanh rnăk wâl bah yuh lĕ dŏng an kon se jêt rnôk kop ji:

“Nô gŭ ta ƀon lĕ sa hôm, dŏng 2-3 mlâm gâm dak ngêt. Nô lah nar bah năp ji ŏk, jêh sa ri saơ bah oi, bah ji bôk, bĭch hăk lơn. Mon ta jay kop duh, an ngêt ri bah duh”.

Tĭng Groi Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Phương Đại Nguyên, pah kan ta ngih đại học Tây Nguyên, Tây nguyên lah du ntŭk âk sêt kah, đah âk ntil khlay. Tâm nĕ geh 70 ntil mpôl sêt linh chi, 30 ntil sêt ký sinh côn trùng, ma nuĭh ƀon lan bên kuăl lah đông trung hạ thảo. Lĕ 70 ntil mpôl linh chi dơi Đại học Tây Nguyên mĭn njêng, dơi n’glôn jêh lah geh khih. Yơn đah ăp ntil ký sinh côn trùng, tât aƀaơ mô hŏ jêh mĭn njêng na nê̆. Groi giáo sư Nguyễn Phương Đại Nguyên dŭt rvê rnôk ăp ntil sêt aơ dơi tăch n’hanh dŏng âk:

“Lah du hê mĭn njêng đah sêt gâp lah gay dơi dŏng ăp ntil sêt aơ ri an geh mĭn njêng di na nê̆. Hôm ma dŏng tĭng nău gĭt ƀon lan nkoch ri lĕ geh dŭt âk nuĭh khih. Geh nuĭh jêng tât khĭt, geh nuĭh djuôr leh. Kơt săk gâp saơ ri lĕ geh đêt nuĭh hôm. Yơn lah, gay uănh nđôi nău khlay đah dak si bah ăp ntil aơ, ri tĭng nău wât bah gâp, tât rnôk aơ mô geh mô geh nuĭh khoa học mbơh, êng 2 ntil Sinesis n’hanh Malitaris. Jêng, nău pơng geh khlay dak si, uĕh an săk jăn bah nuĭh dŏng lah mô ri he an dŭt n’hâm rlăp”.

“Đông trùng hạ thảo” ntil joi, tăch ta nkual kâng n’har Dak Lak-Dak Nông.

Nkual neh geh âk ntil bri n’hanh ăp ntŭk trôk nar, Tây Nguyên geh ntŭk dak si uĕh, ăp năm dăch aơ na nao saơ ăp ntil mhe. Êng đah sêt, rlău ma ăp ntil linh chi dơi joi, rwăt tăch dŏng bah rlău 10 năm aơ, mhe aơ nuĭh ƀon lan lĕ tăch “sâm ô linh”-Du ntil sêt ônh hon tâm neh bah ăp ntŭl nglap, trôm ngonh, n’hanh ăp ntil “đông trùng hạ thảo”, ký sinh tâm wa ye, krah, n’hanh xén tóc, rnôk mô hŏ gĭt na nê̆ đah nău tam n’hanh khih bah ndơ, ƀư hao khih an nuĭh dŏng. Ndrel đah n’hao nkoch trêng, mbơh njrăng, Tây Nguyên dôl ŭch ăp jêh mĭn njêng na nê̆, gay mât nău khlay bah dak si geh ơm tâm ăp lôk bri n’hanh nking n’gang săk rnglăy ăp nău geh đah săk soan nuĭh ƀon lan./.

Nuĭh rlang: Y Sưng Phê Ja