VOV4.M’nông:  Kơp tât rnôk aơ, lam n’gor Dak Lak hŏ rlet rlau 15 rbăn nŭih ntưp ma srê Covid-19, tâm nê rlau 12 rbăn nŭih geh săm bah, hôm e lah dôl ma săm. Tâm rnoh nŭih geh săm bah hôm geh đê̆ nŭih mâp nau khuch jêh ba srê Covid-19 ntoch jong tâm âk pơh, mô lah âk khay, ntơ lah “nau khuch jêh bah Covid-19”.

Wa N.T.T 49 năm tâm nkuăl ƀon têh Buôn Ma Thuột, n’gor Dak Lak hŏ rlet rlau 15 nar săm tâm Ngih dak si mrô 1 (Phường Ea Tam, nkuăl ƀon têh Buôn Ma Thuột) tâm khay 8 năm 2021. Jêh rnôk bah ji ndrel sĭt ngih geh 2 pơh, wa T hôm ăp nau nau lêt rgănh, ngêt sa mô kah ndrel mô hăk bĭch. Rnăk păng vay bonh, tâm rgop ma ndơ ngêt sa mro ri n’hâm soan bah wa Ta geh mbơm oi.

Nkoch tât nau geh bah nơm, wa N.T.T nkoch:

‘Rnôk ma ntưp srê Covid-19, yor gâp ê geh chuh vắc xin ri ma gâp klach ngăn. Mô gĭt săk nơm dơi geh bah đŏng lah mô. Yơn lah, lap ngăn, knŭng tâm 15 nar, gâp bah ndrel geh sĭt tâm ngih. Yơn jêh nê, gâp kŏ ê saơ geh bah ngăn ôh, vay mô hăk bich, mô lăp sa, bĭch vay ndrât săk, lah kah rngăl ri mô hăk bĭch tay ôh”. Yơn kŏ lap ngăn lah rnăk hên mro bonh đă, mât chăm, ri ma n’hâm soan gâp rnôk aơ mbơm oi”.

Tĭng nai dak si Châu Đương, Giám đốc Ngih dak si Hiăn ndrel klơm soh n’gor Dak Lak, tât rnôk aơ, n’gor geh rlau 9000 nŭih ntưp srê Covid-19 hŏ săm bah. Yơn lah, mô di ăp nŭih jêh bah ri n’hâm soan ueh nâm ơm mô lah nau mĭn ueh jêh rnôk luh bah ngih dak si, jêh bah Covid-19.

Ăp nŭih mbơh blau nau kan bah ntŭk kan dak si lam ntur neh lah: Âk nŭih bol ma xét nghiệm bah yơn lah săk jăn ê geh ueh, mô lah âk nŭih hôm geh ji bôk, rvê âk. Ăp nŭih F0 tă geh nau khuch hô, hŏ tă sŏ n’hâm ma maýt ri hôm ji tâm klơm, ŭch geh mât chăm ân ueh,. Ăp nŭih aơ geh ân lah ntưp “nau khuch jêh bah srê Covid-19” mô lah “Covid-19 ntoch jong”. Ăp nau mpơl âk ngăn lah lêt rgănh, ăp nau khuch tât n’hâm soan kơt jêr sŏ n’hâm, n’huch nau dơi pah kan, nau rgum, nau nkah ndrel mô hăk bĭch khuch ngăn tât nau rêh.

Tiến sĩ Châu Đương-Giám đốc Ngih dak si Hiăn ndrel klơm soh n’gor Dak Lak mbơh:

‘Âk ngăn nŭih ntưp ma srê Covid-19 jêh rnôk geh săm bah ndrel ma sĭt tâm ngih ri n’hâm soan ueh, kơt lah geh dơi ngêt sa, ăp nau sŏ n’hâm ueh, nŭih ji geh plơ̆ nâm ơm ndrel pah kan nâm ơm. Yơn lah, êp nê kŏ geh đŏng nŭih jêh rnôk săm bah sĭt tâm ngih ri săk lêt rgănh, n’hâm soan geh khuch jŏ. Tal 2 lah mpeh nuih n’hâm, nau mĭn bah nŭih ji geh khuch, ngăn lah jêng geh nau mĭn rvê, mô hăk bĭch jŏ jong. Ăp nŭih aơ ân geh mông nar jŏ gay ma nkoch ueh ndrel ma ntĭm mbơh ân khân păng mât chăm êng săk jăn tâm ngih gay ma tâm rnglăp ma ƀon lan ndrel plơ̆ tay nâm ơm”.

Kŏ tĭng Tiến sĩ Châu Đương, nŭih ntưp srê Covid-19 jêh rnôk bah, gay n’hao n’hâm soan ân bah ngăn, ân geh ntĭm nti săk jăn, n’huch lơi nau pah kan jân rgănh, jêh ri mơ dơi n’hao n’hâm soan, kơl bah oi nau rvê tâm bộk. Êp nê, mô ân nŭih tă ji rêh êng du hê tâm ngih, ân geh nau tâm mbơh tâm nkoch, kơl an bah âk nŭih. Êng nê, mô ân ngêt trà, cà phê rnôk măng, sa âk play, byăp, dak n’ik ndrel ngêt tŏng 1,5 tta 2 lít dak tâm du nar. Rgâl ndơ sa ƀa ƀơ, gâm ndơ sa, nchrăp ndơ sa ân kah ueh gay ma bonh nau lăp sa, pă ndơ sa jêng âk tơ̆ tâm di nar.

 Gay wât lơn tay mpeh trong mât uănh an nuĭh ji jêh Covid-19, he ndrel djăt nău tâm nchră đah Tiến sĩ, nai dak Châu Đương-Kruanh ngih dak si n’hanh nău ji klơm soh Dak Lak, jă kônh wa kâp gŭ djăt

- Ơi nai dak si, nuĭh ji ntưp Covid-19 way geh moh nău gĭt saơ mêh ?

Tiến sĩ Châu Đương: Đah Covid-19, rnôk ntưp ji, geh tât 80% lah mô geh nău ji n’hanh geh đêt. Ăp nuĭh geh nău ji đêt way geh saơ kơt ji siăk lơh dơm, ntĭt nsa kơt nuĭh ji ŏk r’ah, ji mlông ko, siăk, geh luh dak muh, mô tăng bô kah.... Ăp nău ji mô geh ntoh ngăn. Knŭng geh ăp nuĭh ji rnôk geh ăp nău mbăn lơn, ntĭt nsa kơt geh nău ji klơm soh, djuôr trong nsôr ri nĕ lah ăp nuĭh ji geh nău mbăn lơn, ntĭt nsa kơt nuĭh ji geh nău jêr nsôr, n’ăp gŭ dơm mô lah bĭch dơm jêr nsôr. Mô lah nuĭh ji geh ji ntang ntâh, mô lah geh mô uĕh trong proch. Nĕ lah ăp nău saơ way mâp ta ăp nuĭh ji ntưp Covid mbăn.

- Ơi nai dak si, kơt nê gay săk soan nuĭh ji sĭt săk lĕ rngôch, nai dak si geh nău đă m’hâm mpeh trong mât uănh ta ngih mêh ?

Tiến sĩ Châu Đương: Ndơ kah lah du nău dŭt khlay đah nuĭh ji jêh Covid-19. Yor rnôk ntưp, lam săk geh khuch, ngăn lah nău lăp ndơ sa kah. Yor nê, nuĭh ji jêh bah ji, nău bôk năp an dơi ngêt sa tŏng ăp ndơ kah, ntĭt nsa kơt protein mô lah pă an ăp ndơ kah kơt vitamin ăp ntil. Na nê̆, ntĭt nsa kơt ndơ sa bah nuĭh ji an tâm ban, an geh poăch, ka, tăp kik, lơn lah biăp, bum, play. Aơ lah ăp ndơ sa dŭt uĕh an săk soan, pơng dơi n’hao soan chŏl gay nuĭh ji sĭt hao săk. Rlău ma nĕ, nuĭh ji an tiăr nti săk soan, ntĭt nsa kơt thể dục, mpât n’gơ, jêh nĕ n’hao tiăr nti săk jăn an geh soan, geh soan chŏl tay ăp nău kop ji êng kơt ngăch kơl an săk soan gay nuĭh ji plơ̆ tay nău rêh nâm ơm. N’hanh du nău tay gâp an lah dŭt khlay nĕ lah nău mĭn. He an mkra uĕh nău mĭn gay nuĭh ji jêh bah ji lah way lah nuĭh ji geh nău mĭn prêng mô lah klach kon nuĭh dêr. Aƀaơ dŭt âk nuĭh ji sĭt jay geh ƀon lan mưch, jrănh khân pơng ntưp an nuĭh êng jêng geh nău tâm mưch. Yor nê, he an mbơh nkoch an nuĭh ji n’hanh ƀon lan wât nău ji aơ jêh bah ji ri mô geh nău ntưp tay, mô lah rnôk săm âk nar, ntĭt nsa uănh năl CT rlău 30 ri mô dơi ntưp tay. Yor nê ƀon lan mô mưch ma nuĭh ji mô an rvê, an răm m’ak, tâm rnglăp đah nău rêh nsum mpôl”.

- Đah kon se n’hanh nuĭh ranh, mât uănh săk soan jêh Covid-19 lah dŭt n’hâm khlay, nai dak si dơi nkoch tay nău aơ đŏng ?

Tiến sĩ Châu Đương: Đah kon se n’hanh nuĭh ranh aơ lah nuĭh ngăch, dơh geh nău khuch yor săk chŏl nău ji mô tŏng mô lah geh djuôr ngăch. Yor nê nuĭh aơ an dơi mât uănh dŭt n’hâm jêh bah ji. Ntĭt nsa kon se, jêh rnôk bah ji an pă tŏng ăp ndơ sa kah. Ntĭt nsa kon e dôl pu toh mê̆ ri an pu toh mê̆ tay lah uĕh lơn, an sa ăp ndơ sa dơh lêk, âk ndơ kah gay kon se ngăch dăng n’hanh geh soan chŏl nău ji. Hôm đah nuĭh ranh, trong chŏl naư ji bah khân pơng kơt hŭch lĕ ranh jêng soan chŏl hŭch đŏng. Yor nĕ, he an uănh tât ndơ sa, ndơ kah n’hanh trong tiăr nti thể dục, thể thao tâm di đah săk năm deh gay m’hâm ƀư tiăr nti săk soan n’hanh đăp mpăn săk soan gay n’hao dăng chŏl bah nuĭh ji”.

Ơ, dăn lah ăp nău nkoch dŭt uĕh bah nai dak !

Nuĭh răk rblang-H Thi