Rnoh nuĭh khĭt ji mô geh tâm ntưp dôl geh 74% ăp nuĭh khĭt ta lam ntŭr neh. Aơ lah nău dơi ăp y khoa lah đah mpŏng ăp nuĭh uănh tât nău săk soan uĕh nâp, săk rnglăy. Tâm rnoh ăp nău ji mô tâm ntưp, nău khuch brut ndrăng dôl hao ăp nău klach rvê rnoh nuĭh ntưp geh trong hao. Ta Việt Nam, rnoh ntưp nău khuch brut ndrăng geh bơi 30% rnoh nuĭh. Ndrĭ m’hâm ƀư gay njrăng n’gang nău khuch brut ndrăng n’hanh ăp nău ji mô tâm ntưp êng?.

Nău rêh rgâl mhe đah âk nău ji ŏk, nău rvê ƀư mô đêt nuĭh mâp ăp nău geh tât săk soan brut ndrăng. Săk rnglăy, lĕ geh âk nău dôl yô̆ kơt nsât ntung nkhĭt săk, ƀư sôt êng an săk nơm. Êng kơt yor roh prăk chứng khoán, geh tâm nău dôih rnon, du hê bu ndăm lah nuĭh kan dak bât lĕ nsât ntung Giang (Quảng Bình) nkhĭt săk. Rngot nău rnăk wâl, du hê bu ur 30 năm deh ta Thanh Hóa nsât săk nơm tâm dak me sông Mã, ntlơi 4 hê kon jêt. Tâm rkeh nău mĭn đah nău mât so eo, jêh du rơh tâm rlăch đah 2 hê oh yuh, du hê kon hŏk ta Thái Bình nsât ntung khĭt săk... Ta du đêt ntŭk bah Tây Nguyên, geh mô đêt nuĭh yor du đêt nău jêr jŏt, mô lap tâm nău rêh, ăp băl mom joi tât trong khĭt gay mkra nău jêr kol. Nai dak si Đinh Hữu Uân, Viện trưởng Viện Sức khỏe tâm thần Phương Đông an lah:

Tâm nău rêh bah he geh dŭt âk nău mâp. Rnôk mâp ăp nău mô lap nĕ ma he dơi mkra ri săk soan nuih n’hâm uĕh lĕ rngôch, yơn rnôk mâp nău mô lap he mô dơi mkra, geh tâm nău wăk kol tâm nău mĭn ri mbra geh âk nău mô uĕh khuch brut ndrăng.

Mhe aơ, du hê oh bu ur 14 năm deh dơi rnăk wâl ndơ̆ tât Viện Sức khỏe tâm thần, Ngih dak si Bạch Mai but uănh yor mon geh nău ƀa ƀơ ngơi janh, geh rnôk gŭ nhim êng. Ta aơ, ăp nai dak si hôm saơ nuĭh ji geh âk ntŭk sôt ta săk, ndra siăt êng đah lam n’hanh ƀa ƀơ nsoh kho ao jong ty gay mpôn nău aơ. Tă bah mĭn joi, ăp nai dak si saơ, rlău ma geh jêr jŏt, ji nuih yor me bơ̆ way tâm lah, tâm janh, oh hôm geh ji ŏk tâm nău nti nsơm n’hanh way geh nău klach mbra geh ntlơi. Tĭng nai dak si Lê Công Thiện, Kruanh jrô kan săm Brut ndrăng kon se, nuĭh ji aơ geh khuch tâm nău mĭn-khuch du nău mô uĕh brut ndrăng ƀư khuch hô tât nău rgâl nkra nău wât.

Băng: Nuĭh ji sŏk pêh siăt n’har rđaih siăt ta ty, ƀư ji săk nơm gay mkra rgâl nău wât, ji ŏk bôk rngok. Geh âk nuĭh ji mbăn lơn mĭn tât nău nkhĭt êng săk nơm.

Tĭng âk nuĭh way kan, nău hô dŏng mạng xã hội, mơng pâl game, dŏng điện thoại thông minh âk ir n’hanh dâk ngăr măng na nao lĕ ƀư an ăp nău ji mpeh brut ndrăng hao.

Du nar oh dŏng rlău 10 mông gay online facebook. Oh joi ăp trong gay online facebook.

Du hê me bơ̆ êng nkoch mpeh nău bah oh kon nơm dôl năm druh ndăm:

Khay dăch aơ kon bu ur gŭ mro tâm jrô, mô ŭch mâp đah nuĭh, klach ntŭk âk nuĭh. Măt pơng klach mro, mô geh ngăn. Rnôk saơ kon kơt nĕ ri rnăk wâl rvê ngăn. Gâp kuăl taxi ndơ̆ kon tât ngih dak si ndrăng Trung ương 1. Ta trong hăn knŭng klach pơng saơ ri păng mbra mô ŭch hăn yơn lap lah mon mô gĭt trong mô gĭt saơ. Kon bu ur gâp lăp mạng uănh ăp ndơ geh tât Hàn Quốc mro. Djăt sĭt tât jay lah djôt điện thoại. Gâp mpôn điện thoại mô dơi đah pơng đŏng, pơng ji nuih. Nai dak si mô an dŏng điện thoại pơng dôl ƀư brut ndrăng aơ.

Dôl rvê aƀaơ nuĭh ji mô uĕh nău mĭn brut ndrăng geh trong rgâl mom. Âk kon hŏk, sinh viên, druh ndăm geh stress, trầm cảm yơn lăp ngih dak si mbrơi knŭng yor rnăk wâl prêng 2 rplay sam ƀŭt “brut ndrăng”. Dŭt âk nuĭh an lah mô uĕh nău mĭn brut ndrăng jêng lah brut ndrăng phân liệt (kuăl lah ndrăng). N’hêl na nê̆, geh 10 nău mĭn mô uĕh brut ndrăng way mâp. Rnoh brut ndrăng phân liệt knŭng geh 0,4% rnoh nuĭh. Tâm rnôk trầm cảm, klach rvê geh âk lơn dŭt âk. Groi Giáo sư, Tiến sĩ Nguyên Văn Dũng, Groi Viện trưởng Viện sức khỏe tâm thần ngih dak an gĭt.

Nău ntoh bah ăp mon rnôk lăp ngih dak si tâm lvang dăch aơ dŭt âk lah ăp nău ntoh mpeh rối loạn sinh học, rối loạn mô hăk bĭch, rvê nar lơ hao, ăp nău ntoh rối loạn bah thần kinh thực vật kơt luh dak rhal, râm jâng ty, klach, klach tâm mâp. Dŭt âk me bơ̆ ndơ̆ ăp mon tâm lvang mbrơi, yor mô ŭch nău kon geh nău mĭn mô uĕh brut ndrăng.

Nai dak si Đặng Thị Tươi, Khoa Cấp tính nữ, Ngih dak si Tâm thần Trung ương 1 nkoch nău blău ơm gay n’hŭch nău stress ta kon se ma ăp me bơ̆ an njrăng:

Ăp me bơ̆ an uănh  tât kon nơm âk lơn. Kon se geh nău ŭch moh ndơ kơt thể thao, njroh mprơ... Rgâl đah nău an kon dŏng điện thoại ri he rƀŏng tĭng kon ŭch kơt kon ŭch nti đơn, nti mprơ, nti thể dục thể thao ri rnôk nĕ kon mbra mô ŭch dŏng điện thoại tay.

Aƀaơ, bơi 30% rnoh nuĭh Việt Nam ntoh ăp nău brut ndrăng, 25% tâm rnoh nĕ lah trầm cảm n’hanh du năm kơp dơn nklăp 40.000 nuĭh trầm cảm khĭt yor nkhĭt êng săk. Yơn lah, kơt âk ntil nău ji êng, nău ji mpeh brut ndrăng geh âk nkô̆ nău bah nău ƀư n’hanh dơi njrăng n’gang lah geh trong nchrăp pah kan n’hanh gŭ âm, kơt bĭch rlău 5 mông du nar, dơi ngêt sa kloh uĕh, tiăr nti ƀa ƀơ, gĭt trong mkra ŏk r’ah, mĭn rvê, joi nău kan geh prăk, râng ăp nău ƀư kơl kan, dah ŭch nău rŏng, dêr ngêt ndrănh bia, ăp chất kích thích n’hanh n’hŭch dŏng ăp ndơ thông minh, game oline. Ta lam ntŭr neh, nkhĭt êng săk lah nkô̆ nău ƀư khĭt dâk tal 2 ta rmôt năm 15-29 năm deh. Bơi 80% rnoh nuĭh nkhĭt săk lah nkô̆ nău geh ta ăp dak geh ƀư sa đêt n’hanh rĭng tâm ban. N’hêl na nê̆ joi đă Việt Nam an ƀư tĭng uĕh lơn trong nchrăp dak njrăng n’gang nău ji mô tâm ntưp, tâm nĕ geh nău mô uĕh săk soan brut ndrăng gay n’hŭch mbak jâk đah prăk n’hanh rnoh khĭt nuĭh.