VOV4.M’nông:   Bôl mô hŏ tât yan mih, yơn srê duh rtoh trong mha lĕ ntoh luh âk ta du đêt ntŭk ta Tây Nguyên n’hanh ăp n’gor mpeh bah dâng. Nău kan dak si nchroh mbơh, srê duh rtoh trong mham năm aơ mbra jêr jŏt tĭng rơh 3 năm 1 tơ̆. N’gâng kan ƀon lan n’hanh nău kan dơi kan ăp ntŭk ta Tây Nguyên lĕ ntĭm rđău, nkoch trêng nuĭh ƀon lan njrăng n’gang srê duh rtoh trong mham.

Tĭng kơp uănh bah Ngih dak si nkuăl Ea Súp, n’gor Dak Lak, bôl mô hŏ tât tâm yan mih yơn lam nkuăl lĕ saơ geh 117 nuĭh druh rtoh trong mham, hao 115 nuĭh ji nkôp đah rơh aơ năm 2021. Lĕ geh 113 nuĭh lăp ngih dak si săm. Srê duh rtoh trong mham dôl rêng ngăch ta xă Cư M’lan n’hanh nkuăl têh Ea Súp đah 24 thôn, ƀon, tổ dân phố ntoh ăp nuĭh ji. Nai dak si Kiều Thị Thanh Hà, Ngih dak si nkuăl Ea Súp an gĭt, ntŭk kan lĕ uănh ƀư 12 rmôt njrăng n’gang srê hăn ăp ntŭk gay groi nđôi, mkra ngăch ăp ntŭk srê. Nkre, mbơh ƀư ntĭm nuĭh ƀon lan ăp trong nkhĭt măch rhai, njrăng n’gang duh rtoh trong mham bah năp nău ntoh luh hô rnôk lăp yan wai:

 “Ngih dak si nkuăl lĕ geh trong nchrăp groi nđôi nkô̆ nău srê gay saơ ơm nu nău srê. Ngih dak si lĕ tâm ôp tâm nchră đah UBND nkuăl prăk kaih ƀư puh dak si lam hvi. Uănh dơn bah nău kan dak si ri srê duh rtoh trong mham dơi geh jêr jŏt tâm năm 2022 ta ntŭk gŭ rêh, nkô̆ nău lah năm aơ năm rwăch bah srê, hô srê 3 năm 1 tơ̆ tâm năm aơ; tal 2 tay lah nuĭh ƀon lan mô hŏ nchrăp tâm nău nkhĭt măch rhai, tu dak”.

Nuĭh ji ntưp duh rtoh trong mham ta ngih dak si nkuăl Ea Súp.

Kơp bah bôk năm aơ, n’gor Dak Lak lĕ kơp dơn 163 nuĭh ntưp duh rtoh trong mham, tâm nĕ rgum âk ngăn ta nkuăl Ea Súp 115 nuĭh, nkuăl Buôn Đôn 12 nuĭh, ăp nuĭh ƀa ƀă dơi kơp dơn ta nkuăl Cư M’gar, Krông Pách n’hanh nkual ƀon têh Buôn Ma Thuột. Tĭng kruanh Ntŭk uănh nđôi kop ji n’gor Dak Lak, srê duh rtoh trong mham geh tĭng rơh, way 3 năm du tơ̆. Bôl tâm 3 khay bôk năm rnoh nuĭh ntưp dôl đêt, yơn lah, bah khay 6 plơ̆ ma aơ, rnôk ntơm tâm yan mih rnoh nuĭh ntưp ji mbra hao ngăch, tâm nĕ hho srê mbra geh tâm khay 8-9.

Tâm ăp pơh bah năp, nkual ƀon têh kơt ăp n’gor Nam bộ kơp dơn nu nău hao rnoh nuĭh ntưp duh rtoh trong mham mbăn. Ta nkual ƀon têh Hồ Chí Minh dôl mât uănh kon geh duh rtoh trong mham mbăn an gĭt:

“Mhe knŭng rgâl duh dơm, yơn 3 nar bah kơi ri lĕ jêng mbăn. Uănh năl mham ri nai dak si lah mon geh kŏt mham jêng an ndơ̆ ntop dak, jêh nĕ hao tâm rngok geh ji klơm soh, lăp klơm jêng mbân dâl”.

Nai dak si Đỗ Châu Việt, Kruanh Khoa hồi sức ntưp Covid-19 Ngih dak si Nhi đồng 2 an gĭt, geh nklăp 10% kon se ji geh duh rtoh trong mham dơi an lăp ngih dak si. Tâm rnoh aơ đŏng geh 10% kon se dơi ndŏ lăp nkual săm mbăn:

“Ăp nuĭh ndơ̆ ta aơ geh nău hao mbăn, jêng lah trong mham jêr uănh mô lah mô dơi uănh dâl. Tal 2 lah ăp nuĭh lĕ khuch dŭt mbăn bah bôk năp yor kaman lơh, dŭt âk lah lăp klơm ngăn, ƀư khuch klơm mbăn, ƀư djơh trong mham, djơh ăp trong rgâl tâm săk n’hanh n’glĕ dŭt hao ndal n’hanh khuch tât rnôk”.

Kon se nti lăp ngih dak si yor duh rtoh trong mham hao âk

Kơp tât n’gul khay 4, nkual ƀon têh HCM kơp dơn bơi 4.500 nuĭh ntưp duh rtoh trong mham Dengue, tâm nĕ geh 109 nuĭh mbăn dôl săm ta ăp ngih dak si. Aơ lah rnoh dôl mbơh njrăng lah nkôp đah năm 2019-năm duh rtoh trong mham ntoh jêng srê đah rlău 20.000 nuĭh ntưp yơn rnoh nuĭh mbăn knŭng lah 38 nuĭh. Đah rnoh nuĭh ntưp duh rtoh trong mham mbăn tâm khay dăch aơ, ăp nkô̆ nău mĭn lah dơi hao rnoh ntưp ji âk lơn rnoh kơp. Dĭng lĕ rnoh nuĭh ntưp dơi kơp dơn đêt lơn yor mô kơp ăp nuĭh n’gơih. Nkual ƀon têh HCM lĕ kơp dơn 2 nuĭh khĭt yor duh rtoh trong mham, nkô̆ nău lah yor nuĭh ji dơi saơ n’hanh lăp ngih dak si mbrơi. Nai dak si Nguyễn Minh Tiến, Groi kruanh ngih dak si Nhi đồng nkual ƀon têh nkah me bơ̆ an ndơ̆ kon se ji tât but uănh ngăch, mô an nu nău mbăn jêng tât hao mbăn, jêr săm:

“Tâm nar tal 4, tal 5 bah ji lah nar hô ngăn dơh hao mbăn, ri he an ntĭnh nuĭh ji ăp nău ntoh mbơh mbăn kơt kot mpât rlăch, hoch mham muh, mham sêk, jâng ty nđik, bĭch du ntŭk mô ngơi, hok luh mham, hăn ăch ônh ri ngăch lăp ngih dak si. Lơn lah n’ăp tâm măng n’gul phŭt n’gul ngo mon jêng mbăn an hăn tât ngih dak si dâl”.

Gay rdâng njrăng n’gang srê duh rtoh trong mham, ăp nuĭh an ƀư tĭng ăp trong njrăng dêr kơt: kŭp lĕ rngôch ăp ndơ dŏng n’gâr dak gay măch mô lăp deh tăp, rgâl rao ndơ dŏng n’gâr dak jêt n’hanh dah găp, nkŭp ăp ndơ mô dŏng n’gâr dak; ƀa ƀơ rgâl gri nkao, ngan dak jâng tủ ndơ sông sa 3 nar du tơ̆; jăng lơi ăp ndŏk nja, ăp gri dĭng dak mô an măch deh tăp; nuĭh ƀon lan an bĭch kăt mŭng, nsoh kho ao jong ty njrăng măch kăp n’ăp măng n’hanh nar. Lơn lah, rnôk săk nơm, nuĭh bên geh saơ bah nău ji duh rtoh trong mham ri an tât ngih dak si gay dơi but uănh n’hanh mbơh ntĭm săm ji trong, mô rwăt êng dak si săm ta jay.

                              Nuĭh rblang: Y Sưng Phê Ja