Nau vay rnôk ƀư me, ăp nŭih mhe mra geh âk nŭih tă blau ƀư me lor kơt lah me nơm, me po, yuh...nkoch nau rnôk dôl bŭn, rnôk deh ndrel rong kon. Yơn lah, du đê̆ nau mơng ơm ndrel nau ƀư mô tâm di khoa học, khuch ngăn tât n’hâm soan me ndrel kon se kơt lah bĭch ŭnh, mô ŭm, mô chông kon se ngăch, mô ân kon pi dak toh me ndrel pu dak toh rvăt, ân kon se sa ân ơm.

 Nchrăp deh kon, yuh N.T.P (tâm nkuăl Krông Bông, n’gor Dak Lak) sĭt ngih me păng nơm gay bĭch ŭnh. Tĭng nau vay, yuh hôm bĭch ŭnh jêh rnôk mhe deh. Bol ma lor rnôk deh, yuh P hŏ tĭng joi uănh ăp nau mât chăm ân mhe ndrel kon mhe deh mhe, khoa học ndrel lor ma rnôk sĭt bah ngih dak si, yuh geh ăp nai dak si nkah nau mât chăm ân me ndrel kon rnôk sĭt ngih, me yuh hôm đă yuh bĭch ŭnh, mô dơi ŭm tâm du khay. Yuh mbơh, tâm ngih dak si sit ngih 5 nar hôm ma mô dơi ŭm, bol ma chiăt bôk yơn tăng me nkoch mô dơi geh gŏ dak ơm mra mô ueh ân n’hâm soan ri ma gâp knŭng nsŭt săk ma dak duh.

 Du hê nŭih êng đŏng lah yuh M.T.V ta phường Tân Thành, nkuăl ƀon têh Buôn Ma Thuột, n’gor Dak Lak. Aơ lah rơh deh kon bôk rah, yuh V mô gĭt nau mât chăm kon, mô lah ji bôk ndrel mô geh bĭch. Răk klŏ ân kon mô ueh, put klŏ hô ir ri ma mhe luh tă bah ngih dak si đê̆ nar, kon păng hŏ sôt tâm klŏ, môr, ƀư kon păng nhĭm mro, Yuh V nkoch:

 ‘Rnôk saơ kon gâp nhĭm, gâp saơ klŏ păng geh môr ndrel ndâng. Gâp mĭn păng ji ngăn ta nê ri gâp rvê. Bol ma hŏ leo ngih dak si gay ma khám yơn gâp hôm rvê ơm, nai dak si ân dak si sĭt hĭng ndrel ntĭng, tât rnôk rŭng klŏ mơ ueh”.

Môr sôt tâm klŏ mô lah ôm klŏ vay geh âk tâm kon se mhe deh ndrel jêh rnôk deh 28 nar. Ôm tâm klŏ mra ƀư uốn ván, ngoai tâm nkô̆ ƀư khĭt kon se mhe deh. Ndri ma, nau gĭt tât mât chăm, răk klŏ lah nau khlay ma me mhe deh, ngăn lah bu ur deh kon bôk rah. Mpeh nau ngêt sa bah kon se, nai dak si Hoàng Ngọc Anh Tuấn, Kruanh Khoa Hồi sức cấp cứu Nhi ndrel kon se mhe deh Ngih dak si Đa khoa nkuăl Tây Nguyên, nkah:

‘Kon se tâm 6 khay bôk năp, nơm ân nsôih mhâm ƀư ân păng pu toh me ân lôch. Ân kon pu ơm ntơm 30 mnĭt rnôk jêh deh. Yơn geh đŏng du đê̆ nŭih nơm ân păng ngêt dak, kơt lah jêh rnôk pu toh me, sŏk dak ân păng ngêt, gay ma njrăng nau krêp dak toh tâm mbung. Ri gâp mĭn lah dơi”.

Tĭng tơm kơl an kon se Liên hợp quốc ta Việt Nam, dak nơm hŏ geh âk nau ueh tâm nau mât chăm n’hâm soan deh nse ndrel n’hâm soan mhe. Đah rnoh me khĭt geh huch 4 tŏ ndrel rnoh kon se tâm dâng 5 năm khĭt geh n’huch hom n’gul tâm 10 năm êp aơ. Rnoh n’hâm soan bah ăp me kon se bah Việt Nam geh âk lơn rđil đah âk dak tâm ban êng êng.

 N’gâng an mât n’hâm soan me ndrel kon se, N’gâng kan dak si mbơh, ntĭm ăp me mât chăm kon ân tâm di lah kơl an ăp me chông kon ntă tâm săk me tâm 90 mnĭt rnôk mhe deh ndrel ân kon pu nkre tâm du mông jêh deh. Jêh lôch deh, me ân geh rlu rlau ndrel hăk bĭch. Tâm nar bôk năp ân răk kloh ân bu ur, tơh băng ndrel uănh lah saơ nau hoch mham hô tâm me mhe deh. Jêh deh, me ndrel nŭih tâm rnăk vâl ân njrăng săk, moh nau tât ri ân geh mbơh ma nai dak si mô lah leo tât ngih dak si. Êp nê, ân geh uănh ndrel saơ nau mô ueh tâm bôk rngok kơt lah mô hăk bĭch, rvê, lêt rgănh, rngot săk...Nê lah ăp nau vay geh tâm rnôk mhe deh kon./.

Tâm rnôk mât uănh me n’hanh oh bê mbra geh âk nău ƀư săk nuĭh me rvê. Gay kơl mê jêh deh kơt nuĭh bên tâm rnăk wâl wât lơn tâm nău mkra, mât uănh mê̆ n’hanh oh bê jêh deh di trong, Nai dak si Hà Văn Tuấn-Groi Giám đốc Ngih dak si Đại học Y Dược Buôn Ma Thuột, n’gor Dak Lak nkoch nău wât aơ tă bah rơh tâm nchră bah kơi aơ.  

- Dăn nai dak si an gĭt jêh deh, nuĭh mê̆ an sa ăp ntil ndơ sa gay uĕh an dak toh me n’hanh ăp ndơ sa an dêr?

Nai dak si Hà Văn Tuấn: “Mpeh đah khoa học gâp đă ăp nuĭh me mât kon pu toh me an sa âk ntil ndơ sa n’hanh lơn lah tui, ka lah ngoăy tâm âk ndơ dŭt khlay n’hanh geh uĕh kah dŭt âk an ntrŭt đă sa. Gay geh âk dak toh ri pơng geh tât nău an kon pu di trong n’hanh pu ƀa ƀơ, rnôk nĕ âk me nuĭh me tŏng dak toh an kon n’hanh nău mô tŏng yor he an pu mô di trong n’hanh đêt an pu. Nău ndơ kah dŭt âk hôm e lah an đăp mpăn săk soan nuĭh me uĕh ngăn. Sa ăp ndơ sĭng ntil geh Lipit jêng ah ngi, protein jêng lah poăch, tăp, ka, gluhxit ri he geh rnih hôm, he geh du đêt sĭk hôm, rlău ma an sa biêp n’hanh lơn lah ngêt tŏng dak ri mbra đăp mpăn săk soan uĕh”".

- Jêh deh, du đêt nuĭh mê̆ mâp nău đêt dak toh, mô tŏng an kon se pu ri dơi an kon se pu tay dak toh bah dih, hơi nai dak si?

Nai dak si Hà Văn Tuấn: Gay geh tŏng dak toh, khlay lah an ko se pu di trong, an pu di trong. Ăp nkô̆ nău nĕ ndrel đah nău nuĭh mê̆ gŭ tâm nău nâm ơm ri mbra tŏng toh mât kon. Yơn tâm du đêt nuĭh yor nkô̆ nău kop ji mô lah nuĭh mê̆ mô dơi an kon pu mô lah du đêt nău ji ƀư an săk soan nuĭh me geh khuch dŭt âk ri dơi ƀư an rnoh dak toh hŭch, rnôk nĕ he an mĭn tât nău an oh bê pu dak toh mô di lah dak toh bah me. Gâp mĕ lah he an geh ntŭk ntêm nkrem dak toh ri rnôk nĕ he mbra dŏng dak toh bah ntŭk prăp ne an oh bê pu. Hôm mô hŏ geh ntŭk prăp dak toh mê̆ ri he an oh bê pu dak toh công thức yơn lah, ngêt dak toh công thức lah du nău ntrŭnh an nkah tay. Yor oh bê dŏng dak toh công thức hôm nău plơ̆ tay an oh bê nĕ pu dak toh me lah du nău dŭt n’hâm jêr jŏt, yor dak toh pơng mô tâm di đah oh bê n’hanh trong pu mô tâm di. Du nău an njrăng tay rnôk he ntrŭnh an oh bê ngêt đah dak toh công thức, ri uĕh  ngăn lah an dêr an oh bê pu bình, he an pha n’hanh sŏk n’hoi nsiăm dak toh an oh bê”.

- Hơi nai dak si, tĭng nău way, âk nuĭh me hôm e âk wêr jêh rnôk deh, ntĭt nsa bĭch n’hôl sah ônh, mô ŭm. Nău nĕ geh an mât đŏng, hơi nai dak si?

Nai dak si Hà Văn Tuấn: “Mpeh đah khoa học, lĕ rngôch mô geh nău wêr, nău ŭm, răk rao an me jêh deh an ƀư uĕh lơn. Nău he an răm. Nău bĭch ŭnh sah ônh lah mô dơi. Yor tâm rnôk ma he su sah ônh ri pơng geh du nău lah su lĕ oxy n’hanh lah kơt tâm ntŭk ntô mô tŏng oxy ri pơng mô knuưng jêng khí CO2 ma hôm lah jêng khí CO, jêng lah oxit Cacbon, cacbon dŭt lah klach n’hanh ƀư khih ngăn lah oh bê. Nău rhăt dơi geh đŏng. N’hanh jêh deh, lĕ rngôch mô geh nkô̆ ndơ ma mô an nuyĭh mê̆ hăn bah dih. An mpât n’gơ ơm n’hanh hăn bah dih lơ ơm ri he lơ geh ntŭk ntô mông nar kloh uĕh n’hanh uĕh an săk soan”.

- Dăn lah uĕh nai dak si!